Կեանքը Քարանթինայի Մէջ
Քարանթինայի շրջանը իր անցեալի շէն կեանքը չունի այսօր: Եկեղեցւոյ եւ վարժարանի անմիջական մերձակայքը գտնուող տախտակաշէն հիւղակներու մէջ հազիւ 150-200 ընտանիք կ՛ապրի:
Ազգային «Մեսրոպեան» վարժարանը, որ եկեղեցւոյ շրջափակէն ներս կը գտնուի, տասնեակ տարիներու երկար անցեալ մը ունի: Մանկապարտէզի բաժինով հնգամեայ վարժարան է: Եկեղեցիին պէս, մինչեւ այսօր կը մնայ թիթեղածածկ: Դասարաններու պատերը քարաշէն են: Օգտուած է «Գ. Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան ընձեռած բարիքներէն:
Բաղդատմամբ անցեալ տարիներուն, ազգային «Մեսրոպեան» վարժարանը ուսումնական ընթացիկ այս տարեշրջանը (1965-1966) կը բոլորէ աշակերտական նուազագոյն քանակով` մօտ 200 երկսեռ աշակերտ: Այս նուազման գլխաւոր պատճառը, հրդեհներու պատճառով ծնողներու յուսալքումն է, որ զանոնք կը ստիպէ տեղափոխուելու ամէն ինչով աւելի տանելի այլ թաղամասեր:
Մինչեւ այսօր, բարեբախտաբար, գտնուած են սրտցաւ ազգայիններ ու բարեսիրական միութիւններ, որոնք մեղմած են ու կը շարունակեն մեղմել նիւթական դժուարութիւնները աղքատիկ այս շրջանի աղքատիկ վարժարանին: Բարերար այդ ոգիին շնորհիւ` իսկապէս փողոցէ կը փրկուին բազմաթիւ հայ մանուկներ:
Ազգապատկան հողի մը վրայ սեփական եկեղեցի ու դպրոց ունենալու հիմնական մտահոգութիւնը կը շարունակէ յուզել նաեւ այսօրուան պատասխանատու ազգայիններուն միտքը: Պէյրութահայութեան ամենամեծ թաղամասն է այս շրջանը եւ այսօր ամենատխուր պատկերը կը պարզէ:
Աւելի քան 45 տարիներու անցեալ ունեցող այս թաղամասը բառին իսկական առումով թողլքուած է իր վիճակին եւ կրկնուող յաճախակի հրդեհներն ու ապականած միջավայրի խաթարիչ պայմանները խոր յուսահատութեան մատնած են բազմաթիւ ընտանիքներ, որոնք ժամանակի ընթացքին փոխադրուած են այլ թաղեր:
Երբեմնի հինգ-վեց հարիւր աշակերտ ունեցող վարժարանը եւ ազգային եռուն գործունէութեամբ ու կեանքով լի այս շրջանը անմիջական եւ հրամայական կարիքն ունի վերանորոգուելու, վերակենդանանալու` սեփական հողի մը վրայ բարձրացնելով նոր եկեղեցի ու նոր դպրոց:
Կ. ԹԱԹՈՒԼԵԱՆ
Իրաքի Հայ Գաղութը
Առաջին յիշատակութիւնը հայերու մասին եղած է 521-ին, պարսից Դարեհ աշխարհակալին կողմէ, «Բիսութանի արձանագրութիւններ»-ուն մէջ, ուր յիշատակուած է, որ հայերը հինգ անգամ ապստամբած են իրեն դէմ եւ հինգ ճակատամարտեր մղած` Հայկական Միջագետքի մէջ: Նոյն արձանագրութեան մէջ (սեպագիր) Դարեհ յիշատակած է, թէ Բաբելոնի մէջ իր դէմ ապստամբած է Արախա անունով հայ մը, որ ինքզինք Բաբելոնի թագաւոր հռչակած է: Դարեհ ճզմած է այս ապստամբութիւնը եւ սպաննած` Արախա հայը:
Հետագային Մեծն Տիգրան արշաւած եւ նուաճած է Միջագետքը: Հելլէն պատմագիր Պլուտարքոս այսպէս կը գրէ այդ մասին. «Հայոց արքայից արքայ Տիգրանիւս երկրորդ, նորանոր ուժեր կազմակերպելով, վճռական քանի մը գրոհով գրաւեց Բաբելոնը եւ կցեց իր երկրին»:
Հայ գաղութ գոյութիւն ունէր նաեւ արաբական խալիֆայութեան շրջանին: Խալիֆաներու հաւանութեամբ կազմուեցան Բագրատունեաց, Արծրունեաց եւ Կարսի հայոց թագաւորութիւնները: Թագաւոր ու նախարարներ Պաղտատ կը կանչուէին:
Իրաքի հայ գաղութը ձեւ ու մարմին առաւ 17-րդ դարուն, երբ Շահ Աբաս բռնագաղթի ենթարկեց Արարատեան դաշտի, Շիրակի, Բագրեւանդի, Պիթլիսի, Վասպուրականի հայութիւնը եւ բերաւ բնակեցուց Պարսկաստանի Մազանդարանի եւ Սպահանի շրջանները: Այս գաղթականներէն մաս մը, հետագային, գլխաւորապէս Նադիր Շահի բռնատիրութեան օրերուն (1736-1748), անցաւ Իրաք եւ բնակութիւն հաստատեց Պասրայի եւ Պաղտատի մէջ:
1915-ի Եղեռնէն ճողոպրած, մասամբ ալ Վասպուրականի` Ուրմիոյ վրայով դէպի Պատքուպա նահանջած հայ զանգուածներ Իրաք անցան:
Այժմ նախկին հայերը կը կոչուին «հին հայեր», իսկ 1915-էն ի վեր եկածները` «նոր հայեր»:
Իրաքի հայ գաղութը այսօր կը ներկայացնէ հետեւեալ պատկերը. Պաղտատի մէջ կան մօտ 10,000 հայեր, Պասրայի մէջ` 3-4000, Մուսուլ` 3000, Քերքուկ նաւթային շրջանի մէջ` մօտ 1000 եւ զանազան վայրերու մէջ աւելի փոքրաթիւ հայեր: Ընդամէնը` 20 հազար հայեր:
Հայերը կը զբաղին մեծ մասամբ արհեստներով, առեւտուրով, պետական ծառայութեամբ եւ մասնագիտութեամբ:
Իրաքի հայութեան հայկական կեանքը կ՛արտայայտուի գլխաւորապէս դպրոցներով: Պաղտատի մէջ կան չորս հայկական դպրոցներ, որոնցմէ մէկը` միջնակարգ, ազգային «Միացեալ» վարժարանը, որ ունի 1100-է աւելի աշակերտ: Փոքր դպրոցներ կան նաեւ Պասրայի, Մուսուլի, Քերքուկի, Զախոյի եւ Հապանէի մէջ:
Դպրոցներու մէջ կը գործադրուի Իրաքի պետական-կրթական ծրագիրը, հետեւաբար հայ լեզուն կը դասաւանդուի սահմանափակ ժամերով, իսկ հանրակրթական առարկաները` արաբերէնով:
Ա. Պ.
