ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Հայկական բանակի օր նշւում է ամէն տարուայ յունուարի 28-ը, քանի որ 1992 թուականի այդ օրը Հայաստանի կառավարութիւնը ընդունեց «Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախարարութեան մասին»է որոշումը:
Իրականում, Հայկական բանակի ստեղծման ակունքները հասնում են մինչեւ 1990-ի օգոստոս, երբ Խորհրդային Հայաստանում իշխանութեան եկաւ Հայոց համազգային շարժումը` մայիսին կայացած խորհրդարանական ընտրութիւններում յաղթելով համայնավարներին:
Նորընտիր վարչապետ, ՀՀՇ-ի գաղափարախօս Վազգէն Մանուկեանը օգոստոսի 21-ին ստորագրեց թիւ 411 հրամանագիրը, որը կրում էր «Հայաստանի Հանրապետութեան Նախարարների խորհրդի որոշումը ներքին գործերի նախարարութեանն առընթեր յատուկ ստորաբաժանումներ ստեղծելու մասին»: Ընդ որում, ստորաբաժանումը ձեւաւորուելու էր կամաւորութեան սկզբունքով:
Որոշման մէջ մասնաւորապէս ասւում էր. «Ելնելով Գերագոյն խորհրդի կողմից հռչակուած նպատակից` սկսելու անկախ պետականութիւն հաստատելու գործընթացը, սահմանակից շրջանների պաշտպանութեան, խմբակային զինուած յանցագործութիւնների դէմ պայքարի անհրաժեշտութիւնը® Նախարարների խորհուրդը որոշում է ստեղծել հանրապետութեան պաշտպանութեան եւ հասարակական կարգի պահպանութեան յատուկ ստորաբաժանումներ»:
Աւելի յստակ` դա Յատուկ գունդն էր, որի առաջնային խնդիրներից էր «սահմանամերձ շրջանների պաշտպանութեան եւ բնակչութեան անվտանգութեան ապահովումը»:
Հետագայում Վազգէն Մանուկեանը ասել է. «Որպէս վարչապետ ես ստորագրեցի հրամանը` ստեղծել պաշտպանութեան կոմիտէ, հրամանը կար, չէի հրապարակում, սպասում էի, որ յարմար պահ լինի, Մոսկուայի գլուխը ուրիշ բանով զբաղուած լինի, որ այդ հրամանը տանենք առաջ առանց վտանգելու քաղաքական մեր իրավիճակը: Եւ դա յաջողուեց, ստեղծուեց Պաշտպանութեան կոմիտէն»:
Մի քանի օր անց` 1990-ի օգոստոսի 29-ին, Գերագոյն խորհրդի նախագահ եւ երկրի փաստացի առաջնորդ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի ստորագրութեամբ Հայոց ազգային բանակը` ՀԱԲ-ը, զինաթափ արուեց:
Վազգէն Մանուկեան. «Ոչ կարգաւորուած խմբերը միշտ մեծ վտանգ են ներկայացնում երկրի կայունութեան եւ պաշտպանութեան հարցում: Մեզ պէտք էր բոլոր կռուող տղաներին մտցնել կառոյցների մէջ: Յատուկ գնդի ձեւաւորումը կարծես թէ միակ հնարաւոր լուծումն էր: Զինուած ջոկատների տղաների մի մասը համաձայնուեցին մտնել այդ գնդի մէջ: Նոյնիսկ ուրախացան, որովհետեւ նրանք ուզում էին ծառայել իրենց հայրենիքին, եւ դա օրինական ճանապարհ էր, կառավարութեան որոշումով իրենք զէնք էին վերցնում իրենց ձեռքը եւ ծառայում հայրենիքին»:
Խորհրդային Հայաստանի ներքին գործերի նախարար (1990-1991) Քարլոս Ղազարեանը ասել է. «Ես մեկնեցի Մոսկուա, որպէսզի հիմնաւորեմ Յատուկ գնդի ստեղծման նպատակը: Այն ժամանակ նախարարը Բակատինն էր: Կառավարութեան որոշումը կար, բայց Մոսկուան դեռ կար, մենք պարտաւոր էինք այդ հարցերը կարգաւորել: Ես Հայաստանի ղեկավարութեանը` Լեւոն Տէր Պետրոսեան, Բաբգէն Արարքցեան, Վազգէն Մանուկեան, խնդրեցի, որ իմ բացակայութեան ժամանակ շքերթներ, ցուցադրական այլ բաներ չարուեն, որպէսզի ես Մոսկուային կարողանամ ապացուցել, որ գունդը հասարակական կարգի պահպանման նպատակով է ստեղծուած: Բակատինը սեղանին դրեց թերթը եւ ասաց. «Դուք բանակ է՞ք ստեղծում»: Ասացի` ոչ, մենք ստեղծում ենք գունդ յանցագործութեան դէմ պայքարը ուժեղացնելու նպատակով»:
Սեպտեմբերի 2-ին ստեղծուեց կազմաւորման հիմնադիր խումբ Վազգէն Սարգսեանի ղեկավարութեամբ: Նա Գերագոյն խորհրդում հանդէս եկաւ յայտարարութեամբ եւ կոչ արեց անդամագրուել կառոյցին: Սեպտեմբերի 3-ին առաջին զինուորագրուողները արդէն շարքեր էին կանգնել Գերագոյն խորհրդի շէնքի մօտակայքում: Երկու օրում գրուեց 1200 դիմում: Մանդատային յանձնաժողովը մինչեւ սեպտեմբերի 23-ը 2000-ից ընտրեց 800-ին:
Քարլոս Ղազարեան. «Դժուարութիւններ եղան, տղաներից շատերը չէին ուզում, որ գունդը լինի միլիցիայի` ներքին գործերի նախարարութեան կազմում: Հետագայում նրանցից շատերը դարձան ներքին գործերի նախարարութեան աշխատակիցներ: Սկզբում չէին ուզում հագուստ: Մենք միլիցիայի հագուստ չհագցրեցինք, այլ ներքին զօրքերի: Ներքին գործերի նախարարութիւնը երկու տեսակ հագուստ ունէր»:
Սեպտեմբերի 15-ին Քարլոս Ղազարեանը` Վազգէն Սարգսեանի համաձայնութեամբ, Յատուկ գնդի հրամանատար նշանակեց Սերգէյ Առաքելեանին:
Սկզբնական շրջանում գունդը կազմուած էր 26 վաշտից. մայրաքաղաքային վեց վաշտ, որոնք ընդգրկուած էին առաջին եւ երկրորդ գումարտակներում, մէկ դեսանտային վաշտ եւ սահմանային յատուկ վաշտեր:
Սեպտեմբերի 24-ին գնդի կազմաւորման ընթացքին ծանօթանալու համար հաւաքակայան այցելեցին Գերագոյն խորհրդի նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը, Վազգէն Սարգսեանը, Վանօ Սիրադեղեանը, հոգեւորականներ: Այդ օրը կայացաւ զինուորական քայլերգով ուղեկցուող շքերթ:
«Հասնինք Սասուն, մտնինք Վան` Մուշ, Ալաշկերտ, Արտահան»,- երգելով անցնում էին Յատուկ գնդի ներկայացուցիչները: Հոկտեմբերի 5-ին տեղի ունեցաւ գնդի երդման հանդիսաւոր արարողութիւնը: Ներկայ էր նաեւ վարչապետ Վազգէն Մանուկեանը:
Սերգէյ Առաքելեան. «Առաջինը ես ընդունեցի երդում ամբողջ գնդի առաջ: Աստուածաշնչի վրայ դնում էինք ձեռքը, միւս ձեռքին բռնած կարդում է երդման տեքսթը, որից յետոյ ստորագրում»:
Գուրգէն Մելքոնեանը գնդի հրամանատարներից էր. «Հայկական բանակ էր ստեղծւում, հայերէն էինք երգում: Հրամանները տրւում էին հայերէն: Յուզմունքից բոլորը լաց էին լինում: Ովքեր համազգեստ ունէին, յատկապէս մեծ մարդիկ, օձիքներ էին կրել: Սափրուած էին: Կային որոշ մարդիկ, որոնք չէին ուզում մօրուքներից հրաժարուել: Ֆիտայութիւնից դառնում էին զինուորական: Մեծ մասը երդուել էին, որ իրենք իրենց մօրուքները կը սափրեն այն ժամանակ, երբ Արցախը ազատագրուած կը լինի, կը լինի մերը»:
Վազգէն Մանուկեանը ողջոյնի խօսքում ասաց. «Այժմ մենք ունենք մեր հանրապետութիւնը: Այն դեռ լրիւ անկախ չէ: Բայց մենք քայլում ենք այդ ուղղութեամբ եւ կը հասնենք քաղաքական, տնտեսական անկախութեան: Մենք կ՛ունենանք հզօր պետութիւն, հզօր բանակ, հզօր տնտեսութիւն եւ կը վերադարձնենք մեր նախնիների փայլը»:
Այսպէս դրուեց Հայկական բանակի հիմքը:
Դա այն բանակն էր, որ կերտեց Արցախեան յաղթանակը:
