«Ազդակ»-ի խմբագրութեան կազմակերպած մամլոյ լսարաններուն ծիրին մէջ, «Թուրքիոյ փոքրամասնութիւնները. մարտահրաւէրները եւ հեռանկարները» նիւթով մամլոյ 111-րդ լսարանը տեղի ունեցաւ երէկ` չորեքշաբթի, 13 յունուար 2016-ին, երեկոյեան ժամը 7:00-ին, «Ազդակ»-ի «Ժիրայր Պուտագեան» մամլոյ ուսումնասիրութեան կեդրոնին մէջ: Զեկուցաբերն էր ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան, իսկ զրուցավարը` «Ազդակ»-ի միջազգային քաղաքական լուրերու խմբագիր Վահրամ Էմմիեան:
Բացման խօսքով հանդէս եկաւ Վահրամ Էմմիեան: Ան ըսաւ, որ ներկայ Թուրքիոյ մէջ աշխատանք կը տարուի գոյացնելու յանձնախումբ մը, որ պիտի զբաղի նոր սահմանադրութեան մը նախագիծին պատրաստութեամբ: Կը նախատեսուի, որ յանձնախումբին մաս կազմեն Թուրքիոյ խորհրդարանին մէջ ներկայացուած չորս կուսակցութիւնները: Ան յայտնեց, որ յանձնախումբին առջեւ ծառացած եւ քրտական հարցի եւ քաղաքացիական հարցերու լուծումները, ինչպէս նաեւ կառավարման խորհրդարանական համակարգէն նախագահական համակարգ անցում կատարելու հարցի լուծումը: Ապա Էմմիեան հրաւիրեց զեկուցաբեր դոկտ. Խաչիկ Մուրատեանը, որ ներկաները իրազեկ դարձնէ այս մտահոգութիւններուն, Թուրքիոյ մէջ ապրող փոքրամասնութիւններու իրավիճակին եւ անոնց դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն:
Փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ Թուրքիոյ պետութեան մօտեցումի հոլովոյթին մասին դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ Թուրքիոյ պետութեան քաղաքականութիւնը փոքրամասնութիւններուն նկատմամբ եղած է ու կը մնայ անփոփոխ: Բացայայտուած է, ու 1923-էն ի վեր թրքական կառավարութիւնը թուանշաններու համակարգով մը նշած է ու կը նշէ փոքրամասնութեան պատկանող իւրաքանչիւր անհատի ծագումը: Այս աւանդութիւնը եկած է Օսմանեան օրերէն: Կարգ մը պարագաներու, նշեց զեկուցաբերը, պետութիւնը աւելի գիտէ որոշ ընտանիքներու հայկական ծագման մասին, քան ընտանիքի անդամները: Մէկ խօսքով` Թուրքիոյ պետութիւնը փոքրամասնութիւնները կը նկատէ օտար եւ ազգային անվտանգութեան հարց ունեցող մասնիկներ: Ան ըսաւ, թէ նախորդ դարու 50-ական 60-ական թուականներու հանրապետութեան արխիւներուն մէջ այդ ժամանակաշրջանի հայ համայնքի ղեկավար դէմքերուն վերաբերեալ մանրակրկիտ ուսումնասիրութիւններ եղած են թուրք գաղտնի սպասարկութեան կողմէ:
Իսկ պոլսահայութեան դժուարութիւններուն եւ իրավիճակին անդրադառնալով դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ աւանդաբար թրքական իշխանութիւնները ընդհանրապէս հայութեան նկատմամբ ունին երեք մօտեցում. լաւ հայեր, որոնք Թուրքիոյ հլու հնազանդ քաղաքացիներն են: Խեղճ հայեր` Հայաստանի հայերն են, որոնք տնտեսական լուրջ դժուարութիւններ կը դիմագրաւեն եւ կ՛ուզեն, որ անպայման Թուրքիոյ սահմանները բացուին, եղբայրական յարաբերութիւններ մշակուին երկու երկիրներուն միջեւ: Կան նաեւ վատ հայերը, որոնք սփիւռքի հայերն են, որոնք խոչընդոտ կը ստեղծեն եւ Թուրքիոյ անունը կ՛աշխատին վարկաբեկել:
Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ պոլսահայ համայնքին մէջ բարձրաձայն խօսողները անպայման չեն ներկայացներ պոլսահայութեան ձայնը, այլ որոշ խաւի մը, որ կարելի է սահմանել իբրեւ մտաւորականներու կամ ձախակողմեան որոշ հակումներ ունեցող անձնաւորութիւններու հաւաքականութիւն:
Պոլսահայ համայնքը հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն կ՛ապրի իր մշակութային, ազգային կեանքը` փորձելով քաղաքական հարցերուն մէջ չմտնել:
Ինչ կը վերաբերի «Նոր զարթօնք» շարժման, ան ըսաւ, որ իւրաքանչիւր դրսեւորում, յատկապէս Թուրքիոյ մէջ հայկական շրջանակներուն մէջ, ինքնին յիշեցում մըն է Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքներու ահագնութեան մասին: «Նոր զարթօնք»-ը երեւոյթ մըն է, ըմբոստութիւն` որոշ իրականութեան մը դէմ: «Նոր զարթօնք» շարժումը թուրքերուն ուշադրութիւն գրաւեց եւ անոր յաջողութիւնը պայմանաւորուած չէ անպայման պոլսահայութեան ներքին զարթօնք ապրելու կամ չապրելու երեւոյթով:
Անդրադառնալով երեք հայ երեսփոխաններու երեւոյթին` պետութեան քաղաքականութեան ծիրին մէջ զեկուցաբերը յայտնեց, թէ երեք երեսփոխանները կարելի չէ տեղադրել նոյն դաշտին մէջ : Մէկը` Մարգար Եսայեան, ընտրուած ոչ իբրեւ հայ, այլ իբրեւ լրագրող, որ նեցուկ կանգնած է էրտողանեան կամքի դրսեւորման: Միւս երկուքը կը ներկայացնեն որոշ չափով պոլսահայ գաղութը` իր առանձնայատկութիւններով: Իսկ Կարօ Փայլան կը ներկայացնէ պահանջատիրութեան հասկացողութիւնը ընդհանրապէս: Ան բնականաբար պիտի խօսի հայկական հարցին եւ հայ համայնքը յուզող հարցերուն մասին:
Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ Կարօ Փայլանները հայկական քուէով չէին կրնար ընտրուիլ, իսկ անոր ներկայութիւնը բացակայութեան մը դրսեւորումն է ու արտայայտութիւնը թրքական խորհրդարանին մէջ: Պէտք է ընդունիլ Կարօ Փայլանին ներկայութիւնը` իբրեւ քայլ մը ճիշդ ճանապարհին վրայ առնուած, այլ ոչ թէ բարիք:
Ինչ կը վերաբերի քրտական շարժման զարթօնքին, Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, թէ Թուրքիոյ մէջ քրտական շարժումը «հրդեհ մարելու» վիճակէն անցած է այլ ծրագիրներու:
Քիւրտերը բազմազգեան բազմամշակութային տարածք մը ստեղծելու ծրագիրը սկսած են հետապնդել ու ստեղծել եւ այս ծրագիրին դրսեւորումները ակնյայտ են Տիգրանակերտի մէջ:
Այսօրուան Թուրքիոյ ազգային անվտանգութեան հասկացողութեան մէջ 40 հազար հայերը խնդիր չեն ներկայացներ, այլ բնակչութեան 15-20 առ հարիւրը հանդիսացող քիւտերն են, որոնք այդ խնդիրը կը ներկայացնեն, նշեց զեկուցաբերը, ապա հաստատեց, որ քրտական շարժման որդեգրած քաղաքականութիւնը սկսած է եւրոպական երկիրներու մամուլին մէջ ուշադրութիւն գրաւել: Քրտական շարժումները այսօր հասած են այն որոշման, թէ միայն պայքարով պայման չէ, որ տեղ հասնին: Անոնք վերածուած են որոշ ուղղուածութիւն ունեցող կազմակերպութեան, որուն պտուղները արդէն կը քաղեն քիւրտերը այսօր:
Իսկ իսլամացուած հայերու մասին Խաչիկ Մուրատեան ըսաւ, որ Տիգրանակերտի եւ ամբողջ շրջանի դիմագրաւած դժուարութիւններուն լոյսին տակ կարեւոր է, որ իսլամացած հայերը զգան, որ իրենք անսահման առանձնութեան մէջ չեն: Կարեւոր է, որ մենք ստեղծենք մթնոլորտ մը, իրավիճակ մը, որ այն իսլամացած հայերը, որոնք կ՛ուզեն հետապնդել ու երթալ իրենց ակունքներուն, ունենան այդ կարելիութիւնը: Իսլամացած հայերու այն կարեւոր մասը, որոնք իրենց մէջ ունեցած են պայքարի հասկացողութիւնը, բայց իրենց համար կարելիութիւն չէ եղած, որ պայքարին հայկական կազմակերպութեան մէջէն, ընտրած են այն շարժումը, որ ներկայ է իրենց իրավիճակին մէջ, հետեւաբար միացած են քրտական շարժումներ:
Զեկուցաբերը վերջապէս ներկայացուց Թուրքիոյ մէջ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի ոգեկոչումները: Ան ըսաւ, որ Պոլսոյ մէջ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի մասին մէկէ աւելի ձեռնարկներ կազմակերպուած են: Բայց մեծ երեւոյթի մը չէ վերածուած 100-ամեակը: Իրականութեան մէջ այլ դաշտեր ստեղծուած են Թուրքիոյ հայ շրջանակներուն մէջ: Դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան եզրափակեց իր խօսքը ըսելով, որ այսօր մարդոց համար աւելի էական է իրենց ակունքներու փնտռտուքը: Մարդիկ աւելի շատ կ՛աշխատին ու հետաքրքրուած են իրենց ընտանիքին պատմութիւնը պեղելով:
Աւարտին դոկտ. Խաչիկ Մուրատեան պատասխանեց ներկաներուն հարցումներուն:
