ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Պրիւքսէլում կայացած Եւրոպական Միութիւն-Թուրքիա գագաթաժողովում որոշուել է, որ արդէն 2016-ից ԵՄ-ի եւ Թուրքիայի միջեւ սկսելու է գործել առանց մուտքի արտօնագրի դրութեան զգալիօրէն հեշտացնելով Թուրքիայի քաղաքացիների մուտքը ԵՄ: Բացի դրանից` նախատեսուել է Թուրքիա-ԵՄ գագաթաժողովները հրաւիրել տարին երկու անգամ` ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցութեան արագացման նպատակով: Որոշուել է նաեւ, որ ԵՄ-ն Թուրքիային 3 միլիառ եւրօ կը տրամադրի, որպէսզի վերջինս պայմաններ ստեղծի Սիրիայից եւ Իրաքից փախստականներին իր տարածքում ապաստան տալու եւ գաղթականների հոսքերը նուազեցնելու նպատակով իր սահմանների վերահսկողութիւնն ապահովելու համար: Անգարայի հետ համաձայնագիր կը ստորագրուի, որով կը սահմանուի փախստականների հարցերով գործողութիւնների ծրագիրը:
Պրիւքսէլում կայացած այդ գագաթաժողովի արդիւնքները, կարելի է ասել, արձանագրում են Թուրքիայի դիւանագիտական յաղթանակը: Փաստացի օրակարգ է վերադառնում ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցութեան` գրեթէ մոռացութեան մատնուած հարցը: Եթէ մինչ այժմ պրոցեսի թելը գտնւում էր Պրիւքսէլում, որն այդ թելն օգտագործում էր` իբրեւ Թուրքիայի սանձերը քաշելու լծակ, ապա հիմա այդ թելերն ակնյայտօրէն անցել են Անգարայի ձեռքը: Իրավիճակի նման կտրուկ փոփոխութիւնը պայմանաւորուած է ԵՄ-ին ուղղակի խուճապի եւ անելանելիութեան մատնած փախստականների անլուծելի թուացող հարցով, որը ԵՄ-ի հետ բանակցութիւններում դարձել է Թուրքիայի հիմնական խաղաքարտը:
Տեղի է ունեցել պարզագոյն գործարք` Թուրքիան համաձայնել է ստանձնել իր տարածքով դէպի Եւրոպա փախստականների հետագայ հոսքի դադարեցման պատասխանատուութիւնը, որի դիմաց Պրիւքսէլը համաձայնել է արագացնել Թուրքիայի անդամակցութիւնը ԵՄ-ին: Աւելի՛ն. Պրիւքսէլն իր վրայ է վերցրել փախստականների հոսքի դադարեցման ֆինանսաւորման խնդիրը` 3 միլիառ եւրոյի չափով, ինչը հսկայական «ներդրում» կարելի է համարել Թուրքիայում:
Թէեւ փախստականներին Թուրքիայից դուրս չթողնելու խնդիրը լուծուելու է Անգարա-Պրիւքսէլ գործողութիւնների ծրագրով, ակնյայտ է, որ Թուրքիան իր վրայ գրեթէ պարտաւորութիւններ չի վերցնելու: Բանն այն է, որ գործնականում երբեք հնարաւոր չի եղել եւ չի լինելու ամբողջական վերահսկողութիւն սահմանել գաղթականութեան հոսքերի վրայ: Եւ չի բացառւում, որ անգամ Թուրքիային նման զիջումներ անելուց յետոյ Եւրոպան չձերբազատուի արաբ փախստականների` մղձաւանջային նոր հոսքերից: Այլ կերպ ասած` Թուրքիան, նուազագոյն ռիսքեր վերցնելով իր վրայ, փորձում է լուծել ԵՄ-ին անդամակցութեան խնդիրը` ի դէմս փախստականների հարցի` ձեռք բերելով Պրիւքսէլի վրայ ճնշում գործադրելու հիանալի միջոց:
Սա չի նշանակում, թէ ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցութեան հարցն արդէն պէտք է լուծուած համարել: Պրիւքսէլն, ամենայն հաւանականութեամբ, դեռ կը փորձի խուսանաւել` հնարաւորինս ձգձգելով գործընթացը: Բայց փաստ է, որ այդ խուսանաւումների դաշտը նրա համար զգալիօրէն փոքրացել է:
Գագաթաժողովի արդիւնքները մեծացնում են Թուրքիայի քաղաքական կշիռը նաեւ սիրիական ճգնաժամի հարցում` փաստացի դառնալով այս ճակատում վերջին ամիսներին Թուրքիայի կրած դիւանագիտական ու քաղաքական խոշոր պարտութիւնների փոխհատուցման միջոց: Սա էական է յատկապէս թուրքական օդուժի կողմից ռուսական ռազմական ինքնաթիռի կործանումից յետոյ ռուս-թուրքական յարաբերութիւնների վատթարացման պարունակում: Անգարան հիմա լրացուցիչ շահեր է ձեռք բերում` Ռուսաստանին Սիրիայից դուրս մղելու հարցում ստանալու համար Եւրոպայի աջակցութիւնը: Որքան սաստկանան Սիրիայի տարածքում ռուսական օդուժի օդային հարուածները, որքան նախագահ Պաշշար Ասատին Ռուսաստանի աջակցութեան պայմաններում երկար տեւի Սիրիայի իշխանափոխութեան գործընթացը, այնքան տեւական է լինելու նաեւ փախստականների հոսքը դէպի Թուրքիա եւ Եւրոպա: Հետեւաբար Անգարան հիմա լիակատար քաղաքական ու բարոյական իրաւունք է ստանում փախստականների հոսքի չդադարելու պատասխանատուութիւնը Ռուսաստանի վրայ բարդելու, դրանով իրեն ԵՄ-ի առջեւ արդարացնելու համար: Միւս կողմից` համաձայնելով Թուրքիայի պահանջներին եւ 3 միլիառ եւրօ անուղղակի «ներդրում» կատարելով այդ երկրում` Պրիւքսէլը փաստացի իմաստազրկում է Ռուսաստանի կողմից Թուրքիայի նկատմամբ տնտեսական պատժամիջոցների սահմանումը:
ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցութեան հարցի օրակարգ վերադարձուելը Հայաստանի համար երկակի նշանակութիւն ունի: Մի կողմից որքան Անգարայի եւ Պրիւքսէլի միջեւ բանակցութիւններն թափ ստանան, այնքան Թուրքիայի իշխանութիւնները զգուշաւոր կը լինեն թէ՛ երկրի իսլամացման միտումներում, ինչը կարեւոր է Թուրքիայի հայկական համայնքի անվտանգութեան տեսակէտից, թէ՛ վերջին շրջանում աշխուժօրէն դրսեւորուող` դէպի Արեւելք ծաւալուելու համաթրքական նկրտումներում: Արեւելեան ճակատով Թուրքիայի գործողութիւնները պայմանաւորուած կը լինեն, թերեւս, Ռուսաստանի գործօնով: Որքան խորանայ առճակատումը, այնքան մեծ է լինելու հաւանականութիւնը, որ հէնց Հարաւային Կովկասն է դառնալու նրանց դիմակայութեան հիմնական «ռազմադաշտը»:
Միւս կողմից` փորձը ցոյց է տալիս, որ որքան մօտենում, համատեղւում են Թուրքիայի եւ Արեւմուտքի շահերը, այնքան բարդանում է Հայոց ցեղասպանութեան միջազգայնօրէն ճանաչման գործընթացը: Արտաքուստ թւում է, թէ բանակցութիւնների աշխուժացումը յանգեցնելու է ԵՄ-ի կողմից Թուրքիային ներկայացուող` Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման նախապայմանի արդիականացմանը: Սակայն դա Թուրքիայի առջեւ անուղղակի, բարոյական պայման էր այն ժամանակ, երբ դրութեան տէրը Պրիւքսէլն էր, որն այդ հարցն աւելի շատ օգտագործում էր որպէս ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցութեան գործընթացը զսպելու գործիք: Հիմա, երբ Թուրքիան բանակցութիւններում փաստացի թելադրողի դեր է ստանձնել, կարելի է չկասկածել, որ արեւմտեան երկրների կողմից Ցեղասպանութեան ճանաչման անգամ թոյլ ցանկութիւնները սառեցուելու են:
Յ. Գ. Անգարա-ԵՄ յարաբերութիւններում տեղի ունեցող այս վերադասաւորումներն ակամայ յիշեցնում են հեռաւոր 1922-23թթ., երբ Լոզանում կայացած երկարատեւ վեհաժողովի արդիւնքում գրեթէ ոչնչացած Թուրքիան կարողացաւ ծնկի բերել ներկայիս արեւմտեան երկրներին, գրեթէ ոչնչից ստանալ ներկայիս տարածքները եւ տանել իր պատմութեան մէջ դիւանագիտական թերեւս ամենախոշոր յաղթանակներից մէկը:
*Կամպիթը ճատրակի խաղի բացման առաջին քանի մը շարժումներն են, ուր խաղացողը վտանգի տակ կը դնէ կամ կը զոհէ «տկար» քարեր, դիրքային կամ այլ առաւելութիւն ձեռք ձգելու համար: Փոխաբերական իմաստով նաեւ կը նշանակէ կանխաւ ծրագրուած վտանգաւոր քայլերու շարք:
