Ռուսաստան Եւ Արեւմուտք. Իրավիճակի Զարգացման Բեմագրութիւններ

ԵՈՐԿ ՖՈՐՊՐԻԿ
Միացեալ Նահանգներու
«Գերմանական Մարշըլ Ֆոնտ»-ի փորձագէտ

Այժմ գերիշխում է այն կարծիքը, թէ Սառը պատերազմից յետոյ ստեղծուած աշխարհակարգը գերեզման իջաւ, երբ Ռուսաստանն իրեն միացուց Խրիմը, եւ երբ Քրեմլինը պատերազմ սանձազերծեց արեւելեան Ուքրանիայում:

Բայցեւայնպէս, քչերն են, որ Եւրոպայում կամ Միացեալ Նահանգներում եւրոպական նոր կարգի հաւանական ուրուագծերի կամ Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ այդ կարգի էութիւնը կազմող յարաբերութիւնների աւելի խոր վերլուծութիւն անցկացրած լինեն:

Վերլուծութիւնն օգտակար է սկսել յատկանշական երկուութեան նկարագրութիւնից, որը դրսեւորուեց անցեալ տարի: Արեւմուտքն արձագանգեց Ուքրանիայի դէմ ռուսական յարձակումին մինչ այդ աներեւակայելի քաղաքական ու տնտեսական պատժամիջոցներով, որոնք մտցուեցին այն յոյսով, թէ դրանք կը կարողանան սասանել Փութինի վարչակարգի հիմքերը եւ փոխել նրա քաղաքականութիւնը: Միեւնոյն ժամանակ, Ռուսաստանը ցոյց տուեց, թէ վախենալու աստիճանի որքան խորն է թափանցել Եւրոպա` օգտագործելով գործարար կապերը, քաղաքական հովանաւորութիւնն ու լուրջ ներկայութիւնը զանգուածային լրատուամիջոցներում: Այդ ամէնը Քրեմլինը օգտագործում է արեւմտեան հանրային կարծիքի եւ որոշումների կայացման գործընթացի վրայ ազդելու համար: Իւրաքանչիւր կողմ փորձում է թուլացնել հակառակորդին` խափանելով նրա միասնականութիւնը (ցանկացած կառավարութեան արդիւնաւէտ որոշումների կայացման կարեւոր գործօն):

Չորս Բեմագրութիւն

Այս հակամարտութեան զարգացումը կախուած է այն բանից, թէ երկու կողմերը որքանո՛վ կը կարողանան պահպանել իրենց ներքին միասնականութիւնը: Դա կարող է լինել մրցավազք ժամանակի առումով, երբ կողմերից իւրաքանչիւրը յոյսը կը դնի այն բանի վրայ, որ հակառակորդի միասնականութիւնն աւելի շուտ կը թուլանայ, քան կը խարխլուեն իր սեփական շարքերը: Ընդունելով բաժանման այսպիսի գիծ` կարելի է ձեւակերպել մի շարք բեմագրութիւններ:

Բեմագրութիւն 1.  Դիմակայութիւն

Ներկայ իրավիճակում ինչպէս Ռուսաստանը, այնպէս էլ Արեւմուտքը պահպանում են իրենց միասնականութիւնը: Ռուսաստանի` Արեւմուտքին նետուած բացայայտ մարտահրաւէրն էլ աւելի է ամրապնդում Փութինի հեղինակութիւնը ռուսաստանցիների մէջ, ներքին քննադատութիւնը մնում է կառավարելի, ծախսերը շարունակում են փակուել ի հաշիւ ներքին պաշարների, պետական քարոզչութիւնը մշտապէս սնում է ազգայնական տրամադրութիւններ: Արեւմուտքը, որ իրադարձութիւնների նման զարգացում չէր սպասում, վերականգնում է ինքնատիրապետումը:

Չնայած նրա` պատասխան գործողութիւնները կարող են բաւարար չլինել, դրանք նախկինի պէս անսպասելի են մնում իրենց միասնականութեամբ եւ ուժով: Երկու կողմերի միասնականութիւնը ձգձգուող եւ հիւծման պատերազմ է կանխագուշակում: Կարելի է սպասել, որ Ռուսաստանը աշխուժութիւն  կը դրսեւորի եւ մշտապէս յարձակման անցնելու հնարաւորութիւն կ՛որոնի: Նման գործողութիւնները ճնշում կը գործադրեն այն հարեւանների վրայ, որոնք դուրս են մնում արեւմտեան հաստատութիւնների շրջանակներից եւ ջանում են խափանել դրանք. սպառնալ ռազմական առումով առաւել խոցելի երկրներին եւ գրաւել տնտեսապէս թոյլերին: Արեւմուտքն աւելի շուտ միայն կ՛արձագանգի եւ կը պաշտպանուի: Այն կը կենտրոնանայ սեփական կայունութեան բարձրացման վրայ` հիմնականում սահմանափակուելով Եւրոպական Միութեան եւ ՕԹԱՆ-ի ներկայ անդամներով, ինչպէս նաեւ կը փորձի մեծացնել դիմադրութիւնը ռուսական ազդեցութեանը: Ուքրանիայի եւ միւս արեւելեան հարեւանների հանդէպ Արեւմուտքը կը մնայ անտարբեր` պատասխանելով Քրեմլինի առաւել անախորժ յարձակումներին, բայց խուսափելով ուղղակի առճակատումից:

Բեմագրութիւն 2. Արեւմուտքի Անկումը

Արեւմուտքի երկրների փխրուն միասնականութիւնը տատանւում է Ռուսաստանի ճնշման տակ: Եւրոպական միութեան չի յաջողւում հասնել համախոհութիւն, որն անհրաժեշտ է Ռուսաստանի դէմ քաղաքական եւ տնտեսական պատժամիջոցների ընդլայնման համար: Դա վտանգաւոր նախադէպ է ստեղծում, որից յետոյ ռուսական յարձակումին որեւէ վճռական հակահարուած տալը Եւրոպական միութիւնի համար գրեթէ անհնար է դառնում: Եւրոպական միութեան միասնական արտաքին քաղաքականութիւնը վերածւում է պատրանքի, անդրատլանտեան միասնութիւնը զոհաբերւում է: Ռուսաստանի յաղթանակը Եւոպական միութիւնի հետ դիմակայութիւնում Քրեմլին կը դրդի ստուգել ՕԹԱՆ-ի ամրութիւնը, որն իր հերթին վատ է պատրաստուած պաշտպանելու իր արեւելեան ծայրամասի տարածքային ամբողջականութիւնը: Հիպրիտային պատերազմի յստակ ըմբռնման բացակայութիւնը, պաշտպանական միջոցների կրճատումը եւ միասնական քաղաքական կամքի բացակայութիւնը Եւրոպայում խափանում են երկրների` 5-րդ Յօդուածով (Ուաշինկթընի պայմանագիր) ստանձնած պարտաւորութիւնները:

Այս ամէնը թոյլ է տալիս Մոսկուային ազատ վերականգնել իր գերագոհութիւնը սահմանակից նախկին արբանեակների հանդէպ, ինչպէս նաեւ` ստեղծել ազդեցութեան տարածաշրջանային ոլորտ, որն, ըստ նրա, անհրաժեշտ է համաշխարհային տէրութիւն համարուելու համար: Պակաս համարկուած եւ ոչ այնքան սկզբունքային Եւրոպան պարարտ հող կ՛ապահովի ռուսական քաղաքական եւ տնտեսական շահերի առաջմղման համար` «բաժանիր եւ տիրիր» յայտնի սկզբունքով: Ռուսաստանը կը համարի, որ իր գործողութիւններով հաւասարեցրել է խաղն Միացեալ Նահանգների հետ` նրան եւրոպական դաշնակիցներից զրկելով եւ նրա համաշխարհային առաջնորդութիւնը կասկածի տակ դնելով:

Բեմագրութիւն 3. Ռուսաստանի Անկումը

Հակառակ բեմագրութիւնը Ռուսաստանի ներքին միասնականութեան թուլացումն է, որն արդէն վաղուց բախւում է հսկայական կառուցուածքային խնդիրների, անարդիւնաւէտութեան եւ կենտրոնախոյս միտումների հետ: Քարիւղի գների երկարաժամկէտ անկումը եւ արեւմտեան պատժամիջոցների պատճառով կրած անխուսափելի կորուստները մօտեցնում են այս բեմագրութիւնը եւ տանում դէպի երկարատեւ տնտեսական անկում Ռուսաստանում:

Ի պատասխան` Փութինի աշխատակազմն աշխուժօրէն ներդրումներ է կատարում ռազմական եւ պաշտպանական ոլորտներում, այլ ոչ թէ` ընկերային ապահովութեան եւ տնտեսական արդիականացման համակարգում: Սա կարող է առաջ բերել տեքնոկրաթների եւ քաղաքային միջին դասի բացասական արձագանգը, որոնք յայտնւում են ոչ շահաւէտ վիճակում: Տումայի (խորհրդարան) ընտրութիւնները տեղի կ՛ունենան 2016թ. վերջին, եւ իրադարձութիւնների նպաստաւոր զարգացման պարագայում արդիականացման կողմնակիցները կարող են 2015թ. նախագահական ընտրութիւնների ուղղութիւն վերցնել:

Սակայն ամէն բան վկայում է, որ Փութինի համակարգը կը կարողանայ յաղթահարել այս դժուարութիւնները` վտանգաւոր տարրերի լուսանցքայնացման, ճնշման կամ իր կողմը թեքելու ճանապարհով: Երկարատեւ տնտեսական լճացումը հակամարտութիւններ կ՛առաջացնի պետական վարչամեքենայի կարեւոր տարրերի միջեւ, հարցականի տակ կը դնի ընտրանիների հաւատարմութիւնը եւ կը ստիպի Ռուսաստանի ծայրամասային ուժերին վերանայել յարաբերութիւնները քաղաքական կենտրոնի հետ: Երկրի ներսում հնարաւոր պայթիւնը յետաձգելու եւ կանխելու համար Քրեմլինը կը ջանայ արտաքին հակամարտութիւններ գտնել, որոնք, որպէս փականներ, կ՛օգնեն «բաց թողնել» աճող ներքին ճնշումը:

Բեմագրութիւն 4. Քաոս

Հնարաւոր բեմագրութիւն վատագոյնի դէպքում ներքին միասնականութիւնը կը թուլանայ ինչպէս Ռուսաստանում, այնպէս էլ Արեւմուտքում: Երկակի անկումը տրամաթիք հետեւանքներ կ՛ունենայ ինչպէս ողջ եւրատլանտեան եւ եւրասիական տարածքի, այնպէս էլ` ամբողջ աշխարհի համար: Այն վերջակէտ կը դնի արեւմտեան համարկումի եօթանասնամեայ պատմութեանը, որի արդիւնքում ի յայտ եկաւ պատմութեան մէջ միջազգային համագործակցութեան ամենաուժեղ եւ առաջաւոր օրինակը: Եւրոպական միութիւնը կը դադարի զբաղուել արտաքին քաղաքականութեամբ, նրա համարկուածութիւնը կը թուլանայ, եւ յետագայ ընդլայնումը կը դադարի: ՕԹԱՆ-ն չի կարողանայ երաշխաւորել իր անդամների տարածքային ամբողջականութիւնը` դրանով իսկ արեւմտեան համարկումից հանելով անվտանգութեան բաղադրիչը: Ընդհանուր առմամբ, Արեւմուտքը կը դադարի լինել յուսալի դերակատար, որը կարող է հանդէս գալ որպէս յաջող համաշխարհային համագործակցութեան օրինակ ինչպէս հարեւանների, այնպէս էլ աւելի հեռաւոր գործընկերների նկատմամբ:

Գործունակ Արեւմուտքի բացակայութիւնն ամէնից շատ կը զգացուի Եւրասիայում: Արեւմուտքի կողմից կայունացման եւ արդիականացման ազդեցութեան բացակայութեան պարագայում Ռուսաստանն ի վիճակի չի լինի կանգնեցնել իր անկումը եւ կը բախուի տնտեսական ու քաղաքական ցնցումների: Նրա անմիջական հարեւաններին, որոնք կախուածութեան մէջ են Ռուսաստանից, ապակայունացում է սպասւում` պետութիւնների գործառնութեան խափանումներ, ընկերային ցնցումներ եւ աղքատութիւն: Նման բեմագրութեան բացասական հետեւանքները կ՛անդրադառնան Եւրոպական միութիւնի եւ ՕԹԱՆ արեւելեան անդամների վրայ, որոնք ի վիճակի չեն լինի մարսել այս ճնշումը եւ օգնութիւն կը խնդրեն ԵՄ կառոյցներից, որոնց օգնութիւն ցուցաբերելու կարողութիւնը, քաղաքական կամքն ու համերաշխութեան զգացումը չափազանց թուլացած կը լինեն: Արդիւնքում` եւրոպական աշխարհամասի զգալի հատուածում անկայունութիւնը կը վերադառնայ:

Առաջարկներ

Վերոնշեալ բեմագրութիւններից եւ ոչ մէկը լաւատեսութիւն չի ներշնչում` յատկապէս հաշուի առնելով այն յոյսերն ու ջանքերը, որոնք Արեւմուտքը ներդրել է Եւրոպայի եւ Ռուսաստանի փոխակերպման մէջ վերջին 25 տարիներին: Այնուամենայնիւ, զարգացման այդ ճանապարհներից իւրաքանչիւրը հնարաւոր է թւում, եւ ասուածի բաւականաչափ ապացոյցներ կան: Դա ոչ միայն ընդգծում է այն իրավիճակի տագնապալի եւ վտանգաւոր բնոյթը, որի մէջ ներկայ պահին գտնւում է Արեւմուտքը` Ռուսաստանի հետ միասին, այլեւ վկայում է քաղաքական այն որոշումների երկարատեւ լուրջ հետեւանքների մասին, որոնք կ’ընդունուեն Արեւմուտքում եւ Ռուսաստանում կարճաժամկէտ հեռանկարում: Ուշադրութեան առնելով ստեղծուած իրավիճակը` կարելի է մի շարք առաջարկներ անել արեւմտեան քաղաքական գործիչների համար:

1. Ռուսաստանի Հետ Ընթացիկ Դիմակայութիւնը`
Որպէս Իրավիճակից Լաւագոյն Ելք

Սա կարող է անտրամաբանական թուալ արեւմտեան քաղաքական գործիչներին եւ հանրութեանը, որոնք վարժուել են բարդ, բայց հազուադէպ ռազմաշունչ Ռուսաստանին, սակայն այսօրուայ ճգնաժամը շատ աւելի նախընտրելի բեմագրութիւն է հանդիսանում, քան` որեւէ այլ բեմագրութիւն: Սա միակ տարբերակն է, որը թոյլ կը տայ Արեւմուտքին մնալ առանցքային համաշխարհային խաղացողի դերում եւ հասնել միջազգային համագործակցութեան ամրապնդմանը, եւ որը չի ենթադրում Ռուսաստանի անկում (ինչն ամէն դէպքում երկարատեւ հեռանկար է հանդիսանում): Երբ Ռուսաստանի ներկայիս վարչակարգն ի վերջոյ ընկնի, կը ստեղծուի մի իրավիճակ, որը համեմատելի կը լինի Խորհրդային Միութեան փլուզման հետ: Սրա հնարաւոր հետեւանքների դէմ պայքարի համար կը պահանջուեն միասնական արեւմտեան հանրութիւն եւ հաստատութիւններ: Մինչդեռ Արեւմուտքի համար աւելի լաւ է պատրաստուել յարաբերութիւնների լճացման` երկար տարիներ:

2. Գործարքը Վտանգաւոր Է Արեւմուտքի
Եւ Ռուսաստանի Համար

Վերջին տարուայ ընթացքում փորձառու արեւմտեան դիտորդները քանիցս կոչ են արել նոր խոշոր գործարք կնքել Ռուսաստանի հետ: Ինչպիսին էլ որ լինեն նման պայմանաւորուածութիւնների ձեւն ու բովանդակութիւնը, դրանք վտանգաւոր են երկու կողմի համար էլ: Ռուսաստանի ղեկավարութեան պարագայում նման զիջումները կը հակասեն նրա գերազանցութեան գաղափարականացուած յաւակնութիւններին եւ Արեւմուտքին նետուած մարտահրաւէրին: Այս քայլը կարող է ընկալուել որպէս թուլութիւն, ինչը Կրեմլը չի կարող իրեն թոյլ տալ:

Արեւմուտքի համար զիջումները գրեթէ հաստատ կապուած կը լինեն այն փոխզիջման հետ, որը կապուած կը լինի արեւմտեան այնպիսի կարեւոր արժէքներին, ինչպիսիք են եւրոպական պետութիւնների անձեռնմխելիութիւնն ու ինքնիշխանութիւնը: Այսպիսով, հակամարտող կողմերից ոչ մէկը չի կարող իրեն թոյլ տալ գնալ զիջումների` առանց պարտութիւն կրելու վտանգի:

3. Գլխաւորն Արեւմուտքի Միասնութեան
Ամրապնդումն Է

Արեւմուտքի հետ Ռուսաստանի առճակատմանը դիմակայելու համար Միացեալ Նահանգների եւ նրա եւրոպական դաշնակիցները պէտք է ամրապնդեն իրենց միահամուռութիւնը: Դրա համար պահանջւում է աներկբայ հաւատարմութիւն այն կանոններին, որոնք ընկած են եւրոպական կարգի հիմքում` վերջին տասնամեակներին նրա գոյութեան ամբողջ ընթացքում: Ռուսաստանի կողմից այդ սկզբունքների ընթացիկ եւ ապագայ խախտումները պէտք է պատժուեն աւելի վճռականօրէն, քան առաջ, ինչպէս վնասը նուազագոյնի հասցնելու, այնպէս էլ այն բանի համար, որպէսզի թուլացուի մեղաւոր կողմը:

Իր հերթին, Արեւմուտքը պէտք է ամրապնդի իր եւ Ռուսաստանի հարեւանների տոկունութիւնը Քրեմլինից բխող տնտեսական եւ ուժանիւթային ճնշման, քաղաքական միջամտութեան, քարոզչութեան եւ ռազմական սպառնալիքների նկատմամբ: Սոյն պարագայում տեղ պէտք չէ ունենայ մեկուսացուածութիւնը , պէտք չէ իջեցուեն չափորոշիչները: Դրա փոխարէն, Եւրոպական միութիւնը եւ Միացեալ Նահանգներ պէտք է աշխուժօրէն եւ յաւակնոտ կերպով ցուցադրեն իրենց միասնութիւնը` ուղղուած ողջ Եւրոպայի երկարատեւ համարկմանը:

4. Միացեալ Նահանգները Եւ Գերմանիան`
Որպէս Գլխաւոր Առաջնորդներ

Միացեալ Նահանգների եւ Գերմանիայի վրայ է ընկած Արեւմուտքի միասնութեան ապահովման եւ Ռուսաստանին դիմակայելու քաղաքականութեան պատասխանատուութիւնը: Միացեալ Նահանգները պէտք է ընդունի, որ վերջնական հասցէատէրն է Քրեմլին քաղաքականութեան, որի գլխաւոր նպատակը համաշխարհային ասպարէզում Միացեալ Նահանգներ առաջնորդութեան թուլացումն է:

Հետեւաբար, Ուաշինկթընը պէտք է փոխի գերակայութիւնները Ռուսաստանի վերաբերեալ, վերականգնի համագործակցութիւնը եւրոպական դաշնակիցների հետ եւ ամրապնդի իր ներկայութիւնը որպէս Եւրոպայում անվտանգութեան կարեւոր երաշխաւոր: Գերմանիան, իր հերթին, կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում Եւրոպական միութեան անդամների միջեւ միասնականութեան ապահովման գործում: Պերլինը պէտք է աւելի լրջօրէն վերաբերուի Եւրոպական միութեան այն անդամների ու նրա հարեւանների երկիւղներին, որոնք յատկապէս են ենթարկուած Ռուսաստանի ճնշմանն ու աւելի շօշափելի ու յստակ ձեւակերպի իր դիրքորոշումը: Գերմանիայի ղեկավարութիւնը պէտք է ուժեղացնի մաքոքային դիւանագիտութիւնը եւ ուշադրութիւնը Ռուսաստանի հանդէպ` որպէս Եւրոպական Միութեան գլխաւոր արտաքին քաղաքական մարտահրաւէր, ինչպէս նաեւ հաստատի իր հաւատարմութիւնը Եւրոպական միութեան եւ ՕԹԱՆ արեւելեան թեւի քաղաքական, ֆինանսական եւ ռազմական անվտանգութեան ամրապնդմանը:

«լոտոն.օրկ»

Թարգմ. «Նորավանք»