Արարատի Փէշերուն
Վերջերս Հայաստան այցելեց պուլկար գրագէտ Վլատիմիր Նայտենով: Սոֆիա վերադարձին «Ռապրթնիչեսքօ Տելօ» օրաթերթին մէջ լոյս ընծայեց տպաւորութիւններու շարք մը: Ստորեւ` ակնարկներէն մէկը.
Արարատ լեռը Հայաստանի սահմաններէն դուրս կը գտնուի, սակայն առանց անոր դժուար է պատկերացնել այդ հանրապետութեան մայրաքաղաքը: Այս լեռը անզգուական զարդ մըն է, որուն հետ թերեւս կարելի է համեմատել միայն Ֆուճիյաման (Ճափոն) եւ մասամբ ալ` Վիտոշը…: Արարատը միայն մէկ պակասութիւն ունի. ա՛յն, որ անհասանելի է: Անոր ստորոտէն կ՛անցնի Խորհրդ. Միութեան եւ Թուրքիոյ միջեւ երկարող պետական սահմանագիծը: Բայց հայերը հպարտ են Արարատով: Անոնց համար այդ սրբազան կատարները տեսակ մը խորհրդանիշն են իրենց հայրենիքին:
Անշուշտ Հայաստան ունի ուրիշ բնական արժէքաւոր վայրեր ալ, որոնցմէ պէտք է յիշատակել Սեւանը, մեծ լիճ մը` տեղաւորուած ծովու մակերեսէն գրեթէ երկու քիլոմեթր բարձրութեան վրայ:
… Հայաստան փոքր երկիր է թէ՛ տարածութեամբ, թէ՛ բնակչութեամբ, Պուլկարիոյ հազիւ մէկ քառորդին չափ: Բայց այս երկրին ժողովուրդը մէկն է ամէնէն հին մշակոյթի տէր ժողովուրդներէն. ես անձնապէս համոզուեցայ ատոր, երբ այցելեցի Մատենադարան, այն մեծ գանձարանը, ուր կը պահուին հին գիրքեր եւ ձեռագիրներ: Երկար դիտեցի միջնադարեան մանրանկարչութեան հրաշալի նմուշները:
Հայ ժողովուրդը միջնորդի պատմական դեր կատարած է հին ու նոր քաղաքակրթութիւններուն միջեւ: Բազմաթիւ հին գիրքեր մեզի հասած են ոչ թէ իրենց բնագիրներով, այլ` հայերէն թարգմանութեամբ: Եթէ չըլլար Հայաստանը, անոնք մարդկութեան համար ի սպառ կորսուած էին: Զենոնի «Յաղագս բնութեան»-ը, Եւսերիոս Կեսարացիի «Քրոնիկոններ»-ը» եւ հին ու միջնադարեան փիլիսոփայութեան, պատմագրութեան, կրօնական գրականութեան բազմաթիւ ուրիշ երկեր պահուած են միայն հայերէն թարգանութեամբ: Ճշդիւ չեմ գիտեր, թէ միջին դարերուն ի՞նչ դասական գիրքեր թարգմանուած են Պուլկարիոյ մէջ: Բայց հին մշակոյթին տէր հայերը կարողացած են դեռ Ե. եւ Զ. դարերուն իրենց սեփական լեզուով կարդալ Պոեւդօ Կլիստէնի «Աղեքսանդր Մակեդոնացիի պատմութիւն»-ը, Արիստոտելի «Ստորոգութիւնք»-ը, Եւգլիտեսի, Հիպոկրատի, Գալենի եւ տասնեակ ուրիշ հեղինակներու երկերը:
Այսօրուան հայերը, բնական է, անպայման չեն կարդար Արիստոտելի «Ստորոգութիւն»-ը, բայց մարդկային մշակոյթին տուած են Արամ Խաչատրեանի պէս երգահաններ, Մարտիրոս Սարեանի պէս նկարիչներ եւ Վիքթոր Համբարձումեանի պէս գիտնականներ: Միայն այս անունները բաւական են, որպէսզի աշխարհ յարգանքով վերաբերի այս փոքրիկ ժողովուրդին: Ոչ միայն այս հայերը իրենց ճկուն միտքով եւ ընդունակութիւններով յառաջդիմական տարր մը եղած են Կովկասի մէջ, որ կը ներկայացնէր բազմաթիւ ցեղերու եւ ազգերու, կրօնական դաւանանքներու եւ աղանդներու խառնարան մը: Եւ հայերը իրենց երկրին աշխարհագրական դիրքին համար շատ սուղ գին վճարած են. հրեաներէն եւ գնչուներէն ետք հազիւ թէ գտնուի ժողովուրդ մը, որ անոնց չափ անընդհատ եւ դաժան կերպով հալածուած ըլլայ:
Տնտեսական Կեանք
Շաքարի Նոր Գործարաններ
Աքքարի շրջանին մէջ, Թրիփոլիէն դէպի հիւսիս, շաքարի մեծ գործարան մը պիտի շինուի նախկին նախագահ Քամիլ Շամունի նախաձեռնութեամբ: Կարգ մը գործի մարդոց ընկերակցութեամբ, Ք. Շամուն Ֆրանսա մեկնեցաւ շաքարի գործարանին անհրաժեշտ սարքաւորումները ապսպրելու համար: Գործարանը ճակնդեղի շաքար պիտի արտադրէ: Արդարեւ, Աքքարը հարուստ եւ բարեբեր հողեր ունի ճակնդեղի մշակութեան համար: Տնտեսական կենսական կարեւորութիւն ներկայացնող այս ձեռնարկին համար տրամադրուած է 15 միլիոն լ. ոսկիի դրամագլուխ մը:
Շաքարի երկրորդ գործարան մըն ալ պիտի հիմնուի Պեքայի դաշտին մէջ` Հիւսէյն Մանսուրի նախաձեռնութեամբ: Այս գործարանի շաքարն ալ պիտի հանուի ճակնդեղէ:
Տնտեսագէտներու կարծիքով, այս երկու գործարաններուն շինութեամբ, երեք տարիէն, Լիբանանը ի վիճակի պիտի ըլլայ շաքարը արտածելու դէպի դրացի երկիրներ:
Հեռաձայնային Սպասարկութեան
Եկամուտները
Յառաջիայ տարուան` 1966-ի ելեւմտացոյցին մէջ հեռաձայնային եկամուտները գնահատուած են 25.750.000 լ. ոսկի: Այս գումարը պիտի գոյանայ հետեւեալ հասոյթներէն.
Գիծերու տեղաւորումէն 1.650.000
Հանրային խցիկներէն (քապին) 120.000
Ներքին եւ արտաքին հաղորդակցութիւններէն 12.300.00
Արտասահմանեան հաղորդակց. է 1.200.000
Բաժանորդներէն 10.000.000
Զանազան հասոյթներէն 250.000
Հին ապրանքներու վաճառքէն 100.000
Հեռաձայնի տարեցոյցէ 130.000
Գումար` 25.750.000
Ճամբաներու Ծրագրային
Աշխատանքներ
Հնգամեայ ծրագրային աշխատանքներուն մէջ նոր ճամբաներու շինութեան եւ հին ճամբաներու նորոգութեան համար 160 միլիոն լ. ոսկի տրամադրուած է: Այս գումարին 39 միլիոնը պիտի յատկացուի մայրուղիներու եւ 18 միլիոն միջազգային ճամբաներու:
Այս առթիւ կառավարութիւնը որոշած է բանալ նոր ճամբաներ, նախ` հաղորդակցութիւնը յարմարցնելու համար երթեւեկութեան ներկայ պայմաններուն, ապա` դիւրացնելու համար զբօսաշրջիկներուն շրջագայութիւնը Լիբանանի մէջ: Ասկէ զատ, հեռաւոր շրջաններ եւ գիւղեր պիտի միացուին կարեւոր ճամբաներուն:
Իսկ գալով Պէյրութ քաղաքի եւ իր ընդարձակ արուարձաններուն, ուր խճողումին պատճառով հաղորդակցութիւնները չափազանց դժուարացած են, ծրագրուած է անմիջապէս նորոգութիւններու սկսիլ Պէյրութ-Սայտա, Թրիփոլի-Պէյրութ եւ Պէյրութ-Դամասկոս ճամբաներուն վրայ: Նկատի ունենալով, որ հողերու եւ կալուածներու արժէքները օրըստօրէ կը սղին, կառավարութիւնը կ՛ուզէ կարճ ատենուան մէջ հողային գնումները կատարել բացուելիք նոր ճամբաներուն եւ հին ճամբաներուն յատկացնելու համար:
Վերոյիշեալ 57 միլիոն լ. ոսկին հետեւեալ աշխատանքներուն պիտի յատկացուի: Այսպէս.
– Անթիլիաս-Խալտէ ճամբան պիտի միացուի Պէյրութի. 23 միլիոն լ. ոսկի:
– Խալտէ-Տամոր` 7 միլիոն լ. ոսկի:
– ՊԷյրութ-Դամասկոս (Ժամհուրի շրջան)` 5 միլիոն լ. ոսկի:
– Թրիփոլիի շրջան (Պահսաս Պատաուի)` 3 մ. լ. ոսկի:
– Պէյրութ-Դամասկոս` 7 մ. լ. ոսկի:
– Զահրանի- Պանիաս` 1.5 մ. լ. ոսկի:
– Շթորա-Զահլէ` 5 մ. լ. ոսկի:
– Զանազան շրջաններ` 5.5 մ. լ.ոսկի:
Գ. Ս.
