Ժողովուրդին ծոցէն ծնած եւ ժողովուրդին համար գործած, իրեն հաւատացող ժողովուրդին ծառայած ու անոր հետ 125 երկար ու վճռական տարիներ բոլորած Հայ յեղափոխական դաշնակցութեան 125-ամեակին նուիրուած հանդիսաւոր նախաձեռնութիւններ պիտի կատարուին յառաջիկայ ամսուան ընթացքին:
Դաշնակցութիւնը իր գործունէութեան 125 տարիներուն ընթացքին իր մասին խօսեցուցած է, իր պատմութեան էջերուն մէջ ամրագրուած են յատկանշական դէպքեր ու դրուագներ: Մեր ընթերցողները այդ բոլորին իրազեկ դարձնելու նպատակով այսօրուընէ կը սկսինք հրատարակել Դաշնակցութեան մասին 125 վկայութիւններ եւ անոր կենսագրութեան վերաբերող 125 անկիւնադարձային դրուագներ:
Ո՛չ մի բռնութիւն, ո՛չ մի հալածանք, ո՛չ մի սահման չէ կարող բաժանել մի ժողովուրդ, եթէ նա տոգորուած է ընդհանուր շահերի գիտակցութեամբ, ունի նաեւ կռուելու անսասան վճռողականութիւն եւ կապուած, միացած է դարերով սնուած ու պահպանուած ընդհանուր բնազդների ու զգացմունքների առողջ զարկերով:
ՔՐԻՍՏԱՓՈՐ
Ո՛ւր որ էլ լինէք – կռուի դաշտին մէջ, թէ շղթայակապ կալանաւոր, բահը ձեռքերնիդ մշակ թէ թափառական առաքեալ – միշտ էլ ներշնչողը լինի թող տառապողի Ազատագրութեան վեհ Գաղափարը, ձեր առաջնորդը` դիրքերուն վրայ մնալու պարտաճանաչութեան սուրբ սկզբունքը:
Հոգ չէ թէ մի օր վահանով կը դառնաք, միւս օր – վահանի վրայ – արդիւնքը նոյնն է – յաղթութիւնը…
Ս. ԶԱՒԱՐԵԱՆ
Չէ՛, հայ ժողովուրդը անկարող է ապրել Տաճկահայաստանում տիրող կարգերում. նա ուժասպառ է լինում, նա մեռնում է, նա չի կարող չբողոքել, ոտի չկանգնել եւ չդիմել յեղափոխութեան, իբրեւ իւր միակ փրկարարին: … Յեղափոխութիւնը կանգ չի առնի ոչ մի խորտակիչ ուժի առաջ, քանի գոյութիւն ունեն կեանքի տանջանքները, – նա միայն կը փոխի իր ձեւը, յարմարուելով նոր պայմաններին, եւ երբեք իր էութիւնը:
ՌՈՍՏՈՄ
Ռուս-տաճկական պատերազմը, Բալկաններում մանր ազգութիւնների ազատագրումը, Գում-Գափուի ցոյցը, Վարդենիսի դէպքը Տարօնում` ցնցել էին հայութեան բոլոր խաւերը: Դարերի ստրկութիւնից հիւծուած, սիստեմաթիք ոչնչացման անդունդի գլխին կանգնած հայութիւնը Տաճկաստանում, պահանջում էր մարդկայնօրէն ապրելու իրաւունք: Եւ սկսուեց ազգերի պատմագրութեան մէջ հազուագիւտ անհաւասար կռիւներից մէկը:
ԻՇԽԱՆ ՅՈՎՍԷՓ ԱՐՂՈՒԹԵԱՆ
Հասարակական գործչից, մանաւանդ յեղափոխական ասպարէզում, պահանջւում է ամենադրական, որոշ, եթէ կարելի է այսպէս ասել` մետաղացած գաղափար, հայեացք. որի համար նա կը բարձրանայ ե՛ւ կախաղան… որովհետեւ նա շատ լաւ գիտէ, որ ինքը, հետեւապէս եւ իւր գաղափարները պիտի անցնին արեան ու կրակի միջից. նա հաստատուն քայլերով առաջ է անցնում, համոզուած լինելով, որ յաղթութիւնը իրենն է, որքան էլ պայմանները… աննպաստ լինին:
ՅՈՆԱՆ ԴԱՒԹԵԱՆ
ՀՅԴ 125-Ամեայ Ուղին`
125 Դրուագներով
1.- Առաջին ու մեծագոյն դրուագը, բնականաբար, հիմնումն է մեր կուսակցութեան, Հայ Յեղափոխականների Դաշնակցութիւն անունով, 1890-ի յունիս- յուլիսին, Թիֆլիս: Վրացեանի վկայութեամբ` «պատմութիւնը, դժբախտաբար, զրկել է մեզ բոլոր մանրամասնութիւններից. ոչ արձանագրութիւններ են մնացել, ոչ հիմնադիր ժողովների անդամների անուանացանկը, ոչ էլ յուշեր այդ օրերի դէպքերի մասին: Յայտնի է միայն, որ բազմաթիւ ժողովներ են գումարուել, որոնց մասնակցել են Հիւսիսային եւ Հարաւային պանդոկների հատուածներից զատ ուրիշ խմբակների ներկայացուցիչները յանձինս Ռ. Խան – Ազատի եւ Հմ. Խուշպուլեանի»: Հիմնադիր ժողովին պատգամը կը հանդիսանայ ՀՅ Դաշնակցութեան «Մանիֆեստ»-ը:
2.- 1891-ի սկիզբը, Թիֆլիսի մէջ, լոյս կը տեսնէ Դաշնակցութեան թռուցիկ թերթը` իբրեւ նախերգանքը «Դրօշակ»-ի, յայտարարելով թէ` «ՀՅ Դաշնակցութիւնը, հրատարակելով այս թերթը յայտնում է, որ մօտիկ ապագայում նա կ՛ունենայ իր օրգանը «Դրօշակ» անունով, ուր, ի միջի այլոց, կը պարզաբանուի Դաշնակցութեան ծրագիրը»: Թռուցիկը կ՛ազդարարէ. – «Հայ ժողովուրդը սկսել է մի մեծ, սուրբ կռիւ: Այդ կռուի մէջ մտնում է ամբողջ ազգը: Թշնամին պատրաստուել է: Մի կողմից ճնշումն է սաստկանում, միւս կողմից` ժողովրդի դիմադրութեան ոգին»:
3.- 1891-ին ուժերու կեդրոնացումը իրականացած է արդէն Թաւրիզի մէջ` Պարսկաստանի սահմանէն Երկիր մեկնելու համար: Թաւրիզի մէջ կը ստեղծուի յեղափոխական համայնքի դաշնակցական ուրոյն միջավայր մը, որուն մասին կը վկայէ Սարգիս Օհանջանեան (Ֆարհատ).- «Չկային մասնաւոր, անհատական շահեր. մարդիկ ապրում էին հարազատ եղբօր պէս, միմեանց հետ կապուած ընկերական վեհ, քրիստոսաւանդ սիրով: Բոլորին կապող, միացնող օղակը ընդհանուր գաղափարն էր` տառապող տաճկահայուն օգնելու գաղափարը: Չկար մեծ ու փոքր. բոլորն էլ հաւասար ընկերներ էին, որ խմբուել էին Դաշնակցութեան Դրօշի տակ` ընդհանուր ուժերով առաջ մղելու համար սրբազան մարտը»:
4.- 1892-ի աշնան կը գումարուի Անդրանիկ Ընդհ. ժողովը, Վարանդեանի վկայութեամբ` «Առաջինը կուսակցութեան ծնունդէն ի վեր: Եւ այդտեղ, վերջապէս, ՀՅ Դաշնակցութեան կարեւորագոյն գործիչներու այդ անդրանիկ համագումարին մէջ քննութեան դրուեցան ծրագրային, տակտիկային ու կազմակերպչական խնդիրները, շօշափուեցաւ անգամ կուսակցական ընդհանուր, ընկերային աշխարհայեացքի խնդիրը, թէեւ ծրագիր, տակտիկ, աշխարհայեացք ու նման բառեր շատ քիչ կը հոլովուէին այն ատենները կազմակերպութեան լայն շրջաններուն մէջ:
