Պայքար Ազրպէյճանի Համար, Կամ Ժողովրդավարութեան Ծամածռութիւններ

ԼԷՈՆԻՏ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ

Եւրոխորհրդարանի կողմից Ազրպէյճանի վերաբերեալ քննադատական բանաձեւի ընդունումից արդէն աւելի քան երկու շաբաթ է անցել, բայց նրա յարուցած արձագանգը դեռեւս չի մարել:

Աւելի՛ն. պատմութիւնն այդ գտաւ իր շարունակութիւնը, քանի որ փաստաթուղթը, կարելի է ասել, որոշակի չափով քաղաքական նոր իրավիճակ ստեղծեց: Յիշեցնենք, որ սեպտեմբերի 10-ին Եւրոխորհրդարանն ընդունել է բանաձեւ, որում սուր քննադատութեան է ենթարկւում երկրում մարդու իրաւունքների հետ կապուած վիճակը, եւ մասնաւորապէս կոչ է պարունակում քննարկել այդ իրաւունքները խախտող ազրպէյճանցի չինովնիկների (դիւանակալների Ա.) նկատմամբ հասցէական պատժամիջոցների հարցը: Իր հերթին, Ազրպէյճանի Միլլի Մեճլիսը (խորհրդարան) պատասխան որոշում կայացրեց Եւրանեսթի խորհրդարանական վեհաժողովի նիստերին ազրպէյճանական պատուիրակութեան մասնակցութիւնը դադարեցնելու մասին, ինչպէս նաեւ յանձնարարեց կառավարութեանը` Ազրպէյճանի պաշտօնատար անձանց նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառման դէպքում Եւրոխորհրդարանի անդամների նկատմամբ երկիր մուտք գործելու արգելք սահմանել: Թւում է` Ազրպէյճանի ղեկավարութիւնը պէտք է երախտապարտ լինէր Եւրոխորհրդարանին` մարդու իրաւունքների վիճակի բարելաւման հարցում «իրաւական օգնութեան» եւ հասունացած խնդիրների քննարկման նպատակով կառուցողական երկխօսութեան հրաւիրելու համար: Աւաղ, եւրոպացիները շնորհակալութեան չարժանացան, աւելի՛ն, հանդիպեցին անթաքոյց թշնամանքի եւ շանթաժի` իշխանութեան ամենաբարձր աստիճանների կողմից:

Վիրաւորուածի դիրք ընդունելով` պաշտօնական Պաքուն չափազանց կոշտ արձագանգեց Եւրոպական խորհրդարանի ընդունած բանաձեւին եւ սպառնաց Եւրոմիութեան ու Եւրոպական խորհրդարանի հետ համագործակցութեան մակարդակի նուազեցմամբ, մասնաւորապէս` «Արեւելեան գործընկերութիւն» ծրագրից դուրս գալով: Աւելի վաղ մենք արդէն գրել էինք, որ բանաձեւի հետ կապուած պատմութիւնն ի ցոյց դրեց եւրոպական կառոյցների հետ Ազրպէյճանի յարաբերութիւններում առկայ լուրջ ճգնաժամը: Բայց այն ի յայտ բերեց եւ Եւրախորհրդարանի հետ Ազրպէյճանի հակամարտութեան մէկ այլ կողմ: Այն փաստը, որ այդ երկրում իշխող վարչակարգը վաղուց արդէն յանդուգն կեցուածք է դրսեւորում` քամահրելով սեփական քաղաքացիների ժողովրդավարական իրաւունքներն ու ազատութիւնները յարգելու` միջազգային կառոյցների կոչերը, հազիւ թէ կարող է բանական մարդու մօտ կասկած յարուցել:

Եւ տրամաբանութիւնը պէտք է յուշէր, որ ժողովրդավարական արժէքների նուիրեալների դերում հանդէս եկող պետութիւններն ու միջազգային կազմակերպութիւնները պէտք է համախմբուէին` չափն արդէն շատ անցած Ալիեւի սանձը քաշելու համար, որի վարչակարգը շատերի կողմից որակւում է որպէս ամենապատժիչն աշխարհում: Բայց ողջ ցաւը (իսկ Ալիեւի համար` երջանկութիւնը) նրանում է, որ քաղաքական պարագաները եւ քաղաքական շահերը յաճախ աւելի վեր են դասւում մարդասիրական նկատառումներից: Նշուած հանգամանքի հաշուառումով պէտք չէ զարմանալ, որ միջազգային հանրակցութեան հետ հաշուի նստել չկամեցող Ազրպէյճանը տուեալ իրավիճակում անգամ ունեցաւ համախոհներ: Սակայն հազիւ թէ արժէ, որ Ալիեւի վարչակազմն այս հաշուով խաբէութեան տրուի` իր հանդէպ համեմատաբար մեղմ վերաբերմունքը դիտելով որպէս համակրանքի դրսեւորում:

Ողջ հարցն այն է, որ Ազրպէյճանի եւ Եւրոխորհրդարանի յարաբերութիւնների ճգնաժամը, ինչը յանգեցրել է Արեւմուտքից Ազրպէյճանի որոշակի հեռացման, յաւելեալ ազդակ հաղորդեց ազդեցութեան ոլորտի համար Ռուսաստանի հետ վերջինիս աշխարհաքաղաքական դիմակայութեանը: Չափազանցութիւն չէր լինի այն պնդումը, որ Եւրոխորհրդարանի բանաձեւի պատճառով յարուցուած հակամարտութիւնը բխում է Քրեմլինի շահերից: Նախապէս Մոսկուան ոգեւորուած չէր դէպի Արեւմուտք Ազրպէյճանի երթից եւ այժմ էլ ուրախ կը լինէր «անառակ որդու վերադարձով»: Ուստի բոլորովին պատահական չէ, որ Ռուսաստանը, Եւրոպական Միութեան հետ Ազրպէյճանի հակամարտութիւնը ձգտելով օգտագործել սեփական նպատակների համար` այս իրավիճակում Պաքուի կողմն անցաւ ու դարձաւ նրա փաստաբանը` խրախուսելու նրան քաղաքական կողմնորոշման, Մոսկուայի տեսակէտից` ճիշդ ընտրութեան: Կարելի է Ռուսաստանի ազրպէյճանամէտ գործողութիւնների մի ամբողջ շարք թուարկել` միտուած Ազրպէյճանին իր ազդեցութեան ուղեծիր վերադարձնելուն: Այսպէս, երբ սեպտեմբերի 11-ին ԵԱՀԿ-ն յայտարարեց, որ երկրի իշխանութիւնների կողմից դիտորդների թուի սահմանափակման պատճառով որոշում է ընդունուել նոյեմբերի 1-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրութիւններին դիտորդական առաքելութիւն չուղարկել Ազրպէյճան, այնուհետեւ նման յայտարարութեամբ հանդէս եկաւ ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովը, Պաքուի օգտին, գործնականում, հանդէս եկաւ միայն Ռուսաստանի Դաշնութեան արտաքին գործերի նախարարութիւնը: Ապա Ազրպէյճանում Ռուսաստանի դեսպան Վլատիմիր Տորոխինը յայտարարեց, որ Ռուսաստանը սատարում է Պաքուին այսօրուայ միջազգային իրավիճակում ու բարձր է գնահատում այն, որ Ազրպէյճանը խօսում է որպէս ինքնիշխան պետութիւն:

Իր հերթին, Ռուսաստանի նախագահի վստահուած անձ, Ռուսաստանի հասարակական պալատի անդամ, քաղաքագէտ Սերկէյ Մարքովն ասաց, որ Եւրոպան գրոհում է Ազրպէյճանն իր աշխարհաքաղաքական շահերի եւ տնտեսական յաւակնութիւնների համար, եւ կոչ արեց Պաքուին` հանգիստ արձագանգել Արեւմուտքի գործողութիւններին: Մինչդեռ միայն Ռուսաստանը չէ, որ քաղաքական այս ճգնաժամի պատճառով առաջ եկող դատարկութիւնը լրացնելու համար փորձում է շողոքորթել Ազրպէյճանին: Ռուսաստանի ազդեցութեան ոլորտ Պաքուի հնարաւոր վերադարձով անհանգստացած եւրոպական որոշ չինովնիկներ (դիւանակալներ), մեղմ ասած, չեն կիսում Եւրախորհրդարանի դիրքորոշումը: Պելճիքայի ծերակոյտի պատուաւոր խօսնակ Էնն Մարի Լիզինը բողոքի նամակ է յղել Եւրախորհրդարանի նախագահ Մարթին Շուլցին եւ խոր ափսոսանք յայտնել վերջին բանաձեւի կապակցութեամբ:

Ազրպէյճանում Ֆրանսայի դեսպան Փասքալ Մոնյեն յայտարարել է, որ թէեւ Եւրոխորհրդարանի բանաձեւը շատ զգացմունքներ է բորբոքել, Եւրոպական Միութեան եւ Ազրպէյճանի միջեւ համագործակցութիւնը պէտք է շարունակուի, մասնաւորապէս` ուժանիւթային անվտանգութեան հարցում: Յայտնի է, որ Իրանի դէմ պատժամիջոցների ջնջումից յետոյ Ազրպէյճանի քաղաքական կշիռը` որպէս Եւրոպայի համար ուժանիւթի աղբիւր, ընկաւ, եւ Եւրախորհրդարանի հետ կապուած աղմկայարոյց միջադէպը, թերեւս, Պաքուին հարկաւոր էր, այդ թւում եւ այն բանի համար, որ իր վրայ բեւեռի միջազգային ուշադրութիւնը: Այն պայմաններում, երբ Ռուսաստանն ու Արեւմուտքը պայքար են սկսել Պաքուի համար` ընդսմին արհամարհելով այդ երկրում մարդու իրաւունքների հետ կապուած դրութեան առարկայական իրողութիւնները, հասկանալի է, որ Եւրախորհրդարանի բանաձեւն ալիեւեան վարչակարգի համար հարկ եղած ներգործութիւնը չի ունենայ: Ազրպէյճանը նախկինի պէս իրեն ազատ կը զգայ եւ կը ջանայ թանկացնել իրեն` հնարաւորինս մեծ գնով վաճառուելու համար: Չնայած պաշտօնական Պաքուն պէտք չէ մոռանայ, որ Եւրախորհրդարանում դեռեւս քիչ չեն նրանք, ովքեր Ազրպէյճանի նման պահուածքի դէպքում նրա նկատմամբ պատժամիջոցները միակ համարժէք պատասխանն են համարում:

«Ազատ Արցախ»