ՀԱՐՑՈՒՄ.- Համազգային հրատարակչականը լոյս ընծայած է Լեւոն Մեսրոպի 1930-ական տարիներուն գրած «Ֆրէտ Հարթման եւ Տատա Ռօսթէմ» վէպը, ձեր յառաջաբանով: Կրնա՞ք լուսաբանել մեզ այս հրատարակումին առթիւ շարժառիթներ եւ նպատակ:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ընկերացող գրախօսական յօդուածը կարծեմ բաւականաչափ կ՛ընէ այդ լուսաբանումը: Հոս միայն կրնամ արագ թուել գործի ընտրութեան շարժառիթները կամ նպատակը, ինչպէս կ՛ըսէ՛ք:
– Վէպը, ատենին, գրական մամուլի մէջ լոյս տեսած է: Անոր պատմագրական ընդհանուր խորքը առաջին համաշխարհային պատերազմն է, որուն հարիւրամեակը նշուեցաւ դեռ նոր: Բայց մանաւանդ հոն կեդրոնական թեմայ է Հայոց ցեղասպանութիւնը, նոյնպէս հարիւրամեայ, ներկայացուած երկու գլխաւոր երեսներով, նախ` յուսահատ գոյամարտ մը` Ուրֆայինը, ապա` նոյնքան ցնցիչ դրուագներ Տէր Զօրի դժոխքէն:
– Երկրորդ, անոր էջերուն կը ծաւալի իրական կեանք մը, իրական մարդոցմով, նախորդ դարասկիզբի մերձաւոր արեւելեան աշխարհը` Պարսկաստանը, որուն լաւ ծանօթ է եղած հեղինակը, ե՛ւ տեղացի ժողովուրդին, ե՛ւ պատերազմի արեւելէան ճակատի (Պարսկաստանի կողքին` Թուրքիա, Իրաք, Սուրիա) կրակներուն մէջ նետուած եւրոպացիներու խումբեր` գերմանացի, ռուս, անգլիացի, եւն., որոնց կարգին գլխաւոր հերոսը` կէս զուիցերիացի եւ կէս հայ երիտասարդ մը:
Հ.- Այս յատկութիւնները բաւարար տուեալներ կը նկատէք ուրեմն գիրքը յանձնարարելու…
Պ.- Անպայմա՛ն: Մանաւանդ որ այս «գործողութիւն-վէպը» (action novel), այսպիսի կենդանի բովանդակութեամբ, նաեւ շարադրուած է կայտառ, վառվռուն ոճով, հիւմորով, զգացումներով թրթռուն: Անիկա կը կարդացուի հեւիհեւ, եւ հակառակ ժամանակի անցքին, չէ հինցած բնաւ: Իր գրական արժէքը քննարկուած է գրախօսականիս մէջ, հոս չեմ ծանրանար: Բայց ճի՜շդ յարմար գործն էր, կամ գործերէն մէկը, որ արժանի էր վերարժեւորուելու եւ հարիւրամեակի առթիւ հրամցուելու մեր հասարակութեան, որ դժբախտաբար շատ չի կարդար…
Հ.- Այս վերջին մտահոգութեան ուղղութեամբ ի՞նչ կրնաք յանձնարարել…
Պ.- Համազգային հրատարակչականը, այս մտահոգութեամբ, օգտակար մտածումը ունեցած է այս գործը ընտրելու իբր աշակերտական միջ դպրոցական մրցանքի նիւթ, կարծեմ նաեւ չափահասներու մասնակցութեան ընտրանքով մըն ալ: Կը բաժնեմ ե՛ւ մտահոգութիւնը, ե՛ւ կատարուած ընտրանքը: Երանի այսպիսի վառ գործեր, կեանքի բովէն հանուած, աւելի հրամցուին մեր հասարակութեան, զինք քիչ մը աւելի ընթերցող դարձնելով:
Նաեւ ուրախ եմ, որ այսպիսի օգտաշատ նախաձեռնութիւններ կը գտնեն իրենց հովանաւորները, ինչպէս` այս պարագային` տէր եւ տիկին Յարութ Շահպազեանները:
