Յարութիւն Յակոբեան. «Արուեստը Թիւ Մէկ Դերը Ունի Միջավայրի Եւ Աշխարհի Փոփոխութեան Մէջ»

Հարցազրոյցը վարեց՝ ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

«Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահը կը հիւրընկալէ հայրենի ճանչցուած գեղանկարիչ, Փանոս Թերլեմեզեանի անուան գեղարուեստի քոլեճի դասախօս Յարութիւն Յակոբեանը: Ցուցահանդէսէն առաջ գեղանկարիչը հարցազրոյց մը տուաւ «Ազդակ»-ին` նշելով, որ լեցուն դրական  զգացումներով պատրաստուած է այս ցուցահանդէսին եւ դրական շունչ մը կ՛ակնկալէ Լիբանանէն: Ան նաեւ ըսաւ, որ լիբանանեան ցուցահանդէսին պիտի ցուցադրուին այս տարուան ընթացքին` յունուարէն ետք ստեղծուած իր բացառապէս նոր գործերը:

Յարութիւն Յակոբեանի հետ  հանդիպեցանք Քոչարի Նկարիչներու նշանաւոր շէնքին մէջ, ուր նաեւ արուեստագէտին  տունն է եւ արհեստանոցը` միաժամանակ: Արուեստի միջավայրով ձեւաւորուած տան մէջ կը ստեղծագործէ նաեւ Յարութիւն Յակոբեանին կինը` գեղանկարիչ Մարիամ Պետրոսեանը, որ վերջին շրջանին առաւելաբար մանկական գեղանկարչական կրթութեան հարցերով կը զբաղի եւ այդ հարցով մասնագէտ է Կրթութեան ազգային հիմնարկին մէջ: Մեր հանդիպման ընթացքին Մարիամ Պետրոսեան, միանալով զրոյցին, ըսաւ, որ ճիշդ է` Յարութիւն Յակոբեան արուեստասէրին ծանօթ է առաւելաբար իր գեղանկարներով, բայց ան ունի նաեւ ստեղծագործական մէկ այլ աշխարհ, որ շարժապատկերի եւ թատրոնի ձեւաւորումներն են եւ շատ լաւ կ՛ըլլար, որ ան  վերջապէս վերադառնար այդ ժանրին  եւ, գեղանկարչութեան զուգահեռ, նաեւ ատով զբաղէր,  արուեստասէրը զինք ճանչնար նաեւ այդ կողմէն:

Յարութիւն Յակոբեան կատարած է նաեւ եկեղեցիներու ներքին ձեւաւորումներ, ինչպէս, օրինակ, Ապու Տապիի նորաբաց հայկական եկեղեցիի ներսի նկարչական ձեւաւորումը, որուն հեղինակը ինքն է:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Յակոբեան, ի՞նչ զգացողութիւններ ունիք Պէյրութ մեկնելէ առաջ: Ծանօթ էք չէ՞, պէյրութահայ հասարակութեան:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ծանօթ եմ եւ գիտեմ, որ Պէյրութի հայ հասարակութիւնը արուեստասէր է: Շատ հայրենասէր մարդիկ  կը բնակին այնտեղ:  Լուսաւոր գաղութ է Լիբանանը` իր ճաշակաւոր մարդոցմով,  որոնք, ամէնէն կարեւորը մեծամիտ չեն:  Ինչպէս նաեւ նոյն զգացումները ունէի  նաեւ Սուրիոյ գաղութին հանդէպ, որ ցաւօք, այսօր դժուարին օրեր կ’ապրի:  Ինծի հոգեհարազատ են  այդ երկիրները,  մենք ալ, ի վերջոյ Արեւելք ենք: Ասիկա իմ երրորդ  մեծ անհատական ցուցահանդէսս  պիտի ըլլայ Լիբանանի մէջ: Հայկազեան համալսարանին մէջ ունեցած եմ ցուցահանդէս մը եւ նաեւ լիբանանեան ցուցասրահի մը մէջ ալ, կրկին տարիներ առաջ, իմ նկարներս ցուցադրուած են:

Հ.- Ինչո՞վ կը տարբերի այս ցուցահանդէսը:

Պ.- Այս ցուցահանդէսը  սկզբունքօրէն կը տարբերի նախորդներէն: Ժանրային առումով աւելի ազատ, աւելի մեղմ ոճի մէջ է: Մեր շրջապատին մէջ, բացի իրականէն, կայ նաեւ անիրականը,  զգացականը: Կրնայ ըլլալ, որ մենք չենք տեսներ այդ մէկը,  բայց  կը զգանք, որ այդ անիրականը  կը շնչէ ու կ՛ապրի  մեր կողքին: Ատոր համար  իմ նկարչութեանս մէջ իրականին քով կայ նաեւ երաժշտութիւն, կան անիրական, զգացական, վերացական ժանրեր:

Հ.- Ձեր ստեղծած ժա՞նրն է, թէ՞  կը հետեւիք արդէն գոյութիւն ունեցող դպրոցի մը:

Պ.- Չեմ կրնար բնորոշել ժանրը, քանի որ ես ինքզինքս ուղղութեան մը, դպրոցի մը մէջ չեմ զգար:  Իմ նկարներուս մէջ շատ ուղղութիւններ կան, ես ալ ազատ կը  պտտիմ այդ ուղղութիւններուն մէջ: Ժամանակակից գեղանկարչութիւն է, իր բոլոր դրսեւորումներով, բայց անպայման` դէպի լուսաւորը տանող:

Հ.- Ուրկէ՞ կու գան ձեր ազդեցութիւնները:

Պ.- Հին Հունաստանէն, Վերածնունդի շրջանէն, իմ շրջապատէս, իմ տեսածէս,  Ամերիկայէն, պլուզ երաժշտական ժանրէն,  դասական երաժշտութենէն,  ամէն տեղէն կու գայ,  ինծի «սնունդ» տուող  աղբիւրները շատ են: Մէկ տեղէ, մէկ ժանրէ չէ սնումը: Ժանրը, ի վերջոյ,  քիչ մը սահմանափակող նշանակութիւն ունի իր մէջ:  Ամէն մէկ ոճ, ժանր  եթէ ինչ-որ տեղ սկսի, տեղ մըն ալ կ՛աւարտի: Իսկ այդ մէկ բանէն ես կը խուսափիմ: Իմ մէջս ունիմ հիմքը, որ եկած է իմ մանկութենէս, իմ ընտանիքէս, որուն շատ բան պարտական եմ գեղանկարիչ դառնալու համար, իմ ուսուցիչէս, որ Սամուէլ Պետրոսեանը եղած է: Ան մեզի միայն գեղանկարչութիւն չէ դասաւանդած, երաժշտութեան, առհասարակ արուեստի աշխարհին հետ  ծանօթացուցած է, ճաշակ սերմանած է: Այն տարիներուն Սամուէլ Պետրոսեան  հնարաւորութիւն ունէր, դուրսէն սկաւառակներ կը ստանար` Ռէյ Չարլզ, Նինա Սիմոն, այն ժամանակուան անունները, որ մեզ անհասանելի էին Հայաստանի մէջ, մենք իրմէ կը կը լսէինք, իր ունեցած  սկաւառակներուն միջոցով կը ծանօթանայինք համաշխարհային նորութիւններուն: Համալսարանն ալ իր դերը ունեցած է իմ վրաս, սկսած են աշխատանքներս ցուցադրուիլ, նաեւ` դուրսը:

Հ.- Փոխուա՞ծ է ձեր նկարչութիւնը այդ տարիներէն ի վէր:

Պ.- Դժուար է ըսել: Զանազան շրջաններ ունեցած եմ, տասը տարի առաջուան գեղանկարներս,անշուշտ, տարբեր են այսօրուան գործերէս:

Սկզբունքօրէն, զգացական եւ հոգեբանական կառուցուածքով նոյնն են, բայց  ձեւի  առումով  գեղանկարները միշտ կը փոխուին, որովհետեւ անոնք ապրող մարմիններ են, եւ ինչպէս` ամէն մէկ ապրող մարմին, քարացած չէ, եւ բնական է, որ պիտի փոխուի: Իմ գեղանկարչութիւնս անընդհատ շարժման մէջ է, իմ ունեցած ամէն մէկ շրջանը լուսաւոր բան մը բերած է, եւ եթէ դուն գոցուած չես, դուն բաց ես  աշխարհին, միջավայրին, մարդոց, երեւոյթներուն առջեւ, դուն անպայման կ՛առնես ամէն մէկ լաւ բան:

Հ.- Ըսիք, որ ձեր ընտանիքը  դեր ունեցած է ձեր` գեղանկարիչ դառնալուն մէջ: Ինչպիսի՞ ընտանիքի մէջ մեծցած էք: 

Պ.- Իմ ընտանիքիս անդամները կարդացող մարդիկ եղած են: Գիւմրի ծնած, մեծցած եմ, եւ կը յիշեմ այն մշակութային միջավայրը, որ ստեղծած էին իմ ծնողքս: Անոնք արուեստի մարդիկ չեն եղած, բայց արուեստով կ՛ապրէին,  գրասէր, թատերասէր էին, ոչ մէկ ներկայացում բաց կը ձգէին: Եւ այդ արուեստասէր ընտանիքին մէջ ալ, երբ ես սկսած եմ քիչ մը նկարել,  տարբերած եմ իմ  քոյրերէս, եղբայրներէս, անոնք  անմիջապէս   կարեւորած են: Այդ մէկը շատ կարեւոր է` ճիշդ ժամանակին տեսնել ու նկատել: Կարդալը, գրասիրութիւնն ալ իմ ընտանիքէս սորված եմ, եւ ամէնէն կարեւորը, որ անոնք չէին ստիպեր, այլ այնպիսի միջավայր մը կը ստեղծէին, որ դուն, ուզած, չուզած, կը կարդայիր:

Հ.- Նկարչութենէն զատ նաեւ կը դասաւանդէք: Ի՞նչ է դասաւանդութիւնը արուեստագէտի մը համար, ի՞նչ կուտաք, ի՞նչ կը ստանաք:

Պ.- Փանոս Թերլեմեզեանի անուան գեղարուեստի  քոլեճին մէջ երեք-չորս տարի է` կը դասաւանդեմ մասնագիտական առարկաներ, յղացում, գեղանկարչութիւն, գծանկար: Նոր սերունդը, որուն հետ կը շփուիմ, շատ լաւն է, շատ բաց է: Երբ որ համեմատելու ըլլամ մեր ուսանած տարիներուն հետ, մեր ժամանակ ալ դասարանին  մէջ միշտ եղած են անբան  մէկ-երկու հոգի, որոնք  աւարտած, գացած են, նոյն դասարանին մէջ հինգ հոգի մը  նկարող կար, տասը հոգի միջին ուսանողներ էին, այդ հինգ հոգի  նկարողները իրենց հետեւէն կը տանէին դասարանը: Հիմա այդ միջինը քիչ մը ցած է, բայց լաւը շատ  աւելի լաւ է:

Աւելի ազատ են այսօր ուսանողները:  Մեր ժամանակ շատ քիչեր  ինքնուրոյն կ՛որոշէին երթալ միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատութիւն եւ գեղանկարիչ դառնալ: Այս սերունդը շատ շարժուն է, ինքնուրոյն որոշում ունի,   ես կը հաւնիմ:  Աշխարհը գիտցող, համաշխարհային միտք ունեցող երիտասարդներ են , իրենցմէ շատ բան կրնաս առնել: Կ՛երթան դուրսի երկիրներ, կու գան,  իրենց  հետ նորութիւններ կը բերեն, կը տանին: Հաճելի է դասաւանդել, հաղորդակցիլ այդ սերունդին հետ:

Հ.- Իսկ դուք կը ցանկայի՞ք երթալ եւ ուրիշ երկրի մը մէջ ստեղծագործել:

Պ.- Ես շատ երկիրներ եղած եմ, Ամսթերտամ ապրած եմ, Վարշաւա ապրած են, Գերմանիա, Փարիզ  եղած եմ, բայց միշտ ետ եկած եմ Հայաստան: Հայաստանը ինծի կը բաւարարէ իր ամէն ինչով, իմ կենսական կապս ես այստեղ աւելի զօրաւոր կը զգամ, այստեղ այդ կապը  աւելի լաւ կը ստեղծուի, քան, ըսենք, Վարշաւայի մէջ:

Հ.- Բայց Հայաստանի մէջ նկարչական միջավայր չկայ, նկարիչները զատ-զատ աշխարհներու մէջ կ՛ապրին, այդ մէկը չի՞ խանգարեր:

Պ.- Նկարչական միջավայր բացարձակ չկայ: Կը բացակայի: Իմ միջավայրս այս արուեստանոցն է, այս տարածքն է, ուր ես իմ կենսուժս կու տամ եւ կը ստեղծեմ  իմ միջավայրս, ուր մարդիկ կու գան եւ իրենց լաւ կը զգան այս վայրին մէջ: Հիմա Հայաստանի մէջ ցուցահանդէս կազմակերպելն ալ  անիմաստ կը նկատեմ: Ցուցահանդէս մը կը բացուի, միայն բացումին օրերը կը հաւաքուին, իսկ  յաջորդ օրերուն մարդ չ՛ըլլար: Ես ունիմ իմ լսարանս` մօտ քսան-երեսուն հոգինոց, որ որեւէ պահու կրնայ հոս գալ եւ ուզածը գտնել, կը մտնէ, կը նայի, կը քննարկէ:

Հ.- Իսկ ցուցահանդէսի մը տուած լիցքերը տարբեր չե՞ն:

Պ.- Այս պահուս Հայաստանը չունի ցուցահանդէսային պահանջք, «քաղց»:  Այնպէս չէ, որ  արուեստասէրը անհամբեր կը սպասէ, իսկ մենք ալ ցուցահանդէս չենք կազմակերպեր:

Այսօր մեր հասարակութիւնը, ցաւոք, ընկերային մթութեան մէջ ընկղմած է, եւ ատիկա կը խանգարէ: Եւ այդ մէկը իր յանցանքը չէ, ես չեմ կարծեր, թէ հասարակութիւնը յանցանք մը ունի այդ ստեղծուած  վիճակին մէջ: Ես «Գալա-Արտ» ցուցասրահին  մէջ մշտապէս կը ցուցադրուիմ,  խմբայիններուն ալ կը մասնակցիմ, բայց անհատական ցուցահանդէսի կարիք չեմ տեսներ: Այս տարի Գարեգին Նժդեհին նուիրուած  խմբային ցուցահանդէսին մասնակցեցայ, ինչպէս նաեւ` Ցեղասպանութեան նուիրուած ցուցահանդէսին,  Ցեղասպանութեան թանգարանն ալ այդ նիւթով իմ նկարս գնեց,  եւ հիմա անիկա թանգարանին մէջն է:

Դուրսը կայ անհատական ցուցահանդէսի  կարիք, այնտեղ զանազան երկիրներու մէջ հասարակութիւնը տարբեր կերպով կը սպասէ:  Դուրսը ցուցադրուելով` նկարիչը,  անկեղծ ըսած, նաեւ վաճառքի խնդիր  կը լուծէ, իսկ նկար վաճառելը արհեստավարժ նկարիչի մը ապրելու միակ ձեւն է: Հայաստանի մէջ չկայ այն միջին խաւը, որ ինքզինքին այդ շքեղութիւնը կը պարգեւէ եւ նկար կը գնէ: Ցաւոք սրտի, «Գալա-Արտ»-ի մէջ ալ իմ նկարներուս գնորդները միայն դուրսէն են:

Հ.- Տարբե՞ր է դուրսի արուեստասէրը:

Պ.- Թէ՛ սիրողականը կայ, թէ՛ արհեստավարժը կայ, ինչպէս ամէն տեղ: Եւ առհասարակ, որեւէ նկար ունի իր սիրողն ալ, չսիրողն ալ: Կէտ մը դիր կտաւին վրայ, այդ կէտը հաւնողն ալ կ՛ըլլայ, չհաւնողն ալ:

Նկարը ուժ է, որ ուզես թէ չուզես,  կը մտնէ քու մէջդ: Անգամ մը իմ քովէս նկար մը կը գնէին,  սփիւռքահայ մըն էր,  ըսաւ` ես չեմ հասկնար նկարէն, ըսի, որ  պէտք չէ հասկնալ, մենք ծիածանին կը նայենք, կը հիանանք, բայց չենք հասկնար, թէ ի՛նչ տեսողական երեւոյթ մըն է, կամ ատոր բնութիւնը ինչի՞ մէջ կը կայանայ: Այսինքն դրական նկարչութիւնը, նկարչական գործը, կախուելով տան մէջ,  անպայման իր դրական լիցքերը կու տայ, անկախ անկէ` թէ այդ տանտէրը կը հասկնա՞յ, չի՞ հասկնար, այդ ուժը ինքն իրեն կու գայ: Իսկ իմ  նկարչութիւնս դրական նկարչութիւն է եւ անպայման իր ազդեցութիւնը ձեւով մը կը ձգէ:

Հ.- Բայց  միջավայրը, որուն մէջ կ՛ապրինք,  այնքան ալ բարենպաստ չէ այդ ուժը տալու, ուրկէ՞ կը քաղէք:

Պ.- Այդ ուժը ես կը քամեմ իմ մէջէս: Դուրսէն շատ քիչ բան կ՛առնեմ: Այնպէս չէ, որ ինծի կ՛օգնէ այս միջավայրը, որուն մէջ մենք ամէնքս ենք,  բայց այնպէս ալ չէ, որ կը խանգարէ, ես քաղաքականացուած չեմ, հեռու կը մնամ, որ շատ չխանգարէ ինծի: Բայց ամէն պարագայի կը տեսնես բաներ եւ կը տխրիս: Ես կը հաւատամ այս սերունդին, իմ յոյսս երիտասարդներն են,   անոնց  շարժունակութիւնը լաւ տեղ մը կը տանի մեզ բոլորս:

Հ.- Իսկ արուեստը դեր մը ունի՞ փոփոխութիւններու մէջ:

Պ.- Արուեստը թիւ մէկ դերը ունի  միջավայրի եւ աշխարհի փոփոխութեան մէջ:

Հ.- Հայաստանի մէջ ի՞նչ փոփոխութիւն կարելի է ակնկալել այդ առումով, ի՞նչ կրնայ ընել արուեստը:

Պ.- Եթէ կրթութեան պատասխանատուները փոխուին, արուեստն ալ կրնայ բան մը փոխել: Կրթութենէ կախեալ է ամէն բան: Եթէ  ժամանակին կ՛ըսէինք` գեղեցկութիւնը կը փրկէ աշխարհը, ես այսօր կ՛ըսեմ` կրթութիւնը կը փրկէ աշխարհը: Անկիրթ մարդը ուրկէ՞ գիտնայ` սիրո՞ւն է, թէ՞ սիրուն չէ, բա՞րձր է, թէ՞ բարձր չէ: Պիտի իրեն դաստիարակես, գոնէ` նուազագոյնը ճաշակ տաս:

Հ.- Իսկ մինչեւ ո՞ւր կը հասնի այս անտարբեր վիճակը:

Պ.- Կ՛իջնէ  այնքան, մինչեւ պայթի, մինչեւ նորէն սկսի: Այլ կերպ հնարաւոր չէ: Հասած է այդ պահը: Ես նորէն մեծ յոյսեր ունիմ երիտասարդ սերունդին վրայ:

Հ.- Փորձա՞ծ էք արուեստագէտներով պայքարիլ արուեստի հանդէպ այդ անտարբեր վիճակին դէմ:

Պ.- Փորձած  ենք, բայց տեղ մը չենք հասած: Այդպիսի փորձերը շատ մարդոց կը խանգարեն: Օրինակ` իմ  ընկերս աշխարհի հայ նկարիչներու միութիւն ստեղծեց, որ ամբողջ աշխարհի տարածքին հայ  գեղանկարիչները համախմբէ, դուրսէն ցուցահանդէսներ բերենք Հայաստան:   Միայն այն չէ, որ մենք երթանք Փարիզ եւ ցուցադրուինք, Փարիզի մէջ ալ կան շատ լաւ  հայ գեղանկարիչներ, ինծի համար հետաքրքրական են` ովքե՞ր են,  ի՞նչ կ’ընեն,  ի՞նչ կը մտածեն: Բայց այդպիսի միութեան մը գաղափարը չզարգացաւ, պետական մարմինները չեն ուզեր նման կառոյց, երբ որ դուն իր չըրած գործը կ՛ընես: Ես երեսուն տարի բանով մը չեմ առնչուած մշակոյթի նախարարութեան հետ, ոչ մէկ ակնկալութիւն ունիմ: Անգամ մը դուրսը մէկը ինծի հարցուց` մշակոյթի նախարարութիւնը ո՞ւր է, ըսի` այդպիսի նախարարութիւն կա՞յ…

Հ.- Ի՞նչ  ունիք ըսելու  արուեստասէրին, որ պիտի գայ դիտելու ձեր նկարները:

Պ.- Ես ուր ալ երթամ, իմ դրական ապրումներս է, որ կը տանիմ իմ հետս: Թող գան, առնչուին այդ դրականին, իմ նկարներս տեսնեն, որ լուսաւոր են: Ինծի  համար ալ իրենց հետ հանդիպումը հետաքրքրական պիտի ըլլայ, քանի որ հնարաւորութիւն պիտի ունենամ այլ աչքով դիտելու ինքզինքս, այլ  միջավայրի մը մէջ տեսնելու իմ նկարներս: