Ստորեւ տրուած հարցազրոյցը լոյս տեսած է ամերիկեան «Տը Նէշընըլ Ինթրըսթ» պարբերականին մէջ:
Հենրի Քիսինճըր Միացեալ Նահանգներու նախագահի ազգային անվտանգութեան հարցերու խորհրդականը եղած է 1969-1975, իսկ արտաքին գործոց նախարար` 1973-1977: Այնուհետեւ ան մնացած է Ուաշինկթընի արտաքին քաղաքականութեան մշակման գործընթացին մէջ ազդեցիկ անձնաւորութիւններէն մին, որուն խորհուրդը կը խնդրեն նախագահներ եւ արտաքին գործոց նախարարներ:
«Ռէալ Փոլիթիք»-ի ջատագով Քիսինճըր նաեւ պատուոյ նախագահն է «Տը Նէշընըլ Ինթրըսթ» պարբերականին, որ լոյս կ՛ընծայուի համանուն հիմնարկին կողմէ: Հիմնարկը նախապէս կը կոչուէր «Նիքսըն կեդրոն»:
Պարբերաթերթը, Նիքսընի եւ Քիսինճըրի նման, հանրապետականներուն կը յարի, բայց տասնամեակ մը առաջ անոր խմբագրական կազմը երկփեղկուեցաւ, եւ անկէ անջատուեցան նոր-պահպանողական բազէները` խմբագրութիւնը զիջելով «իրապաշտական»-ներուն, եւ հարցազրոյցը վարողը` Ճէյքըպ Հէյլպրան, անոր խմբագրապետն է. ան նոյնպէս «Ռէալ Փոլիթիք»-ի ջատագով է:
Ստորեւ տրուած հարցազրոյցին մէջ անձնական դիրքորոշումներու, ներքին (հանրապետական կուսակցութենէն ներս) պայքարներու, եւ պատմական դարձած հարցերու կողքին, Քիսինճըր հետաքրքրական տեսակէտներ կ՛արտայայտէ Ռուսիոյ, Ուքրանիոյ տագնապին, Չինաստանի, Գերմանիոյ, Եւրոպական Միութեան եւ այլ միջազգային քաղաքական հարցերու մասին:
Հ.- Եւս մէկ երկիր, որը, հաւանաբար, ստանձնել է առաջնորդի դեր ուքրանիական եւ յունական ճգնաժամերում, Գերմանիան է:
Պ.- Իրականում գերմանացիները չեն ձգտում այդ դերին: Տարաբանութիւնն այն է, որ 70 տարի այն բանից յետոյ, ինչ դաշնակիցները թոյլ չտուեցին Եւրոպայում Գերմանիայի գերիշխանութիւնը, որին այն ժամանակ այդ երկիրը ձգտում էր, յաղթանակողներն այժմ խնդրում են Գերմանիային, հիմնականում տնտեսական նկատառումներով, դառնալ գլխաւորը Եւրոպայում: Գերմանիան կարող է եւ պէտք է կարեւոր դեր խաղայ եւրոպական կարգի եւ աշխարհակարգի կառուցման գործում: Բայց նա կատարեալ ու լաւագոյն գործընկեր չէ եւրոպական անվտանգութեան համակարգի կառուցման գործում` այն սահմանին, որն ընդամէնը 200 մղոն է հեռու Ստալինկրատից: Միացեալ Նահանգներն իր կողմից որեւէ կառուցողական գաղափար չի առաջարկել, բացի նրանից, որ Ռուսաստանն օրերից մի օր ինքնաբերաբար կը դառնայ համաշխարհային ընկերակցութեան մի մասը` մի ինչ-որ փոխակերպման ճանապարհով: Գերմանիայի դերը կարեւոր է, բայց եթէ խնդիրը դիտարկուի համաշխարհային համայնապատկերում, Ամերիկային անհրաժեշտ է իր աւանդը ներդնել ուքրանիական դիւանագիտութեան մէջ:
Հ.- Այդ դէպքում այդ աւանդը ներդնելու անկարողութիւնը հարկ է սխա՞լ համարել:
Պ.- Եթէ մենք լրջօրէն վերաբերուենք Ռուսաստանին որպէս մեծ տէրութեան, մեզ հարկաւոր կը լինի վաղ փուլում որոշել, թէ ինչպէս հաշտեցնենք նրանց մտահոգութիւնները մեր կարիքների հետ: Մենք պէտք է ուսումնասիրենք ապառազմականացուած գօտի մտցնելու հնարաւորութիւնները մի տարածքում, որը Ռուսաստանին բաժանում է Եւրոպայում տեղակայուած ՆԱԹՕ զօրքերից: Արեւմուտքը չի համարձակւում լրջօրէն զբաղուել Յունաստանի տնտեսական վերականգնմամբ, եւ այն հաստատ պատրաստ չէ Ուքրանիան հանել տնտեսական ճգնաժամից, որպէսզի այն լինի միակողմանի երթեւեկութեան փողոց: Դրա համար հարկաւոր է, առնուազն, դիտարկել Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ մի ինչ-որ համագործակցութեան հնարաւորութիւն Ուքրանիայում, որը պէտք է ունենայ չմիացած երկրի կարգավիճակ: Ճգնաժամն Ուքրանիայում վերածւում է ողբերգութեան, որովհետեւ աշխարհակարգի կառուցման երկարաժամկէտ շահերը շփոթում են Ուքրանիայի ազգային ինքնորոշման եւ ինքնութեան վերականգնման անհրաժեշտութեան հետ: Ես պաշտպանում եմ անկախ Ուքրանիայի գաղափարը գոյութիւն ունեցող սահմաններում, պաշտպանում եմ յետխորհրդային ժամանակաշրջանի հէնց ամենասկզբից: Երբ կարդում ես այն մասին, որ Ուքրանիայի կողմում կռւում են մուսուլմանական ստորաբաժանումներ, հասկանում ես, որ չափի ամէն զգացողութիւն վերացել է:
Հ.- Ակնյայտ է, որ սա աղէտ է:
Պ.- Ինձ համար` այո: Դա նշանակում է, որ Արեւմուտքի գլխաւոր խնդիրը Ռուսաստանի կործանումն է դարձել, այնինչ երկարաժամկէտ նպատակը նրա համարկումը պէտք է լինի:
Հ.- Բայց մենք ականատեսն ենք դարձել նոր-պահպանողականների եւ ազատական բազէների վերադարձի, յամենայն դէպս` Ուաշինկթընում, որոնք հաստատ մտադիր են կոտրել Ռուսաստանի կառավարութեան ողնաշարը:
Պ.- Այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն բախուել հետեւանքներին: Բ. Համաշխարհային պատերազմից յետոյ Ամերիկայի պատերազմների հետ կապուած դժբախտութիւնն այն էր, որ չմշակուեց ռազմավարութիւնն այն բանի, ինչին իրապէս կարելի էր հասնել ռազմական գործողութիւնների արդիւնքում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից յետոյ հինգ պատերազմ, որոնց մենք մասնակցել ենք, սկսուել են մեծ ոգեւորութեամբ: Բայց վերջում բազէները գերազանցութեան չեն հասել եւ մնացել են որպէս փոքրամասնութիւն: Մենք չպէտք է ներքաշուենք միջազգային հակամարտութիւնների մէջ, եթէ ամենասկզբից յստակ չենք պատկերացնում, թէ ինչով են աւարտուելու դրանք, եւ եթէ մենք պատրաստ չենք ջանքեր գործադրել այդ նպատակին հասնելու համար:
Հէյլբրան. Տպաւորութիւն է ստեղծւում, թէ մենք նորից ու նորից նոյն սխալն ենք կրկնում:
Քիսինճեր. Որովհետեւ չենք սովորում սեփական սխալներից, որովհետեւ պատերազմները վարում են մարդիկ, ովքեր պատմութիւն չգիտեն: Դպրոցներում պատմութիւնը դասաւանդւում է որպէս պարունակից պոկուած իրադարձութիւնների շղթայ, այսպէս ասած` թեմատիկօրէն:
Հ.- Ուրեմն, մեր ուսուցիչները պատմութիւնը կտրում են պարունակից…
Պ.- Նախնական պարունակից. նրանք պատմական իրադարձութիւնները դիտարկում են նոր, միանգամայն այլ պարունակից:
Հ.- Ձեր գրած գիրքը, օրինակ` ամէնաառաջին գիրքը, արդի քաղաքագիտութեան մէջ ոչ մի կերպ փորձութեան չէր դիմանայ, որովհետեւ դրանում վերացական տեսութիւններ չկան: Փաստօրէն դա պատմողական դաս է:
Պ.- Այդ պատճառով ինձ քննադատում են թէ՛ ձախից, թէ՛ աջից: Խնդիրն այն է, որ ես չեմ տեղաւորւում այդ կարծրատիպային դասաւորումներում:
Հ.- Եթէ պատմութեան մասին խօսենք, ապա ո՞րն է ձեր գնահատականը Եւրոպայում Գերմանիայի ներկայիս դերին: Արդեօ՞ք վերադարձել ենք նոր գերմանական խնդրին, երբ հարաւային Եւրոպան գերմանացիներին համարում է բռնագրաւողներ, իսկ բուն Գերմանիայում ակնարկներ կան ազգայնականութեան վերածննդի մասին: Ես չէի ասի, թէ այս միտումներն ուրախացնում են:
Պ.- Այո՛, ակնարկներ կան: Գերմանիայի բնակչութեան որոշ խմբեր` 50 տարեկանից երիտասարդ, երբեմն իրենց այնպէս են պահում, ասես երկիրը, որը ժամանակին փորձել է Եւրոպան ուժով ենթարկեցնել իր թելադրանքին, նորից յաւակնում է վերակառուցել Եւրոպան ըստ բացարձակատիրական բարոյական քանոնի: Ազնիւ չէ Գերմանիային գայթակղել` նորից փորձել այդ դերը: Հարաւային Եւրոպայի երկրների քաղաքական գործիչների համար աւելի հեշտ է ամէն բանում մեղադրել գերմանացիներին, քան իրենց: Որ՞ն է Գերմանիայի մեղքը Յունաստանի առջեւ: Գերմանացիները խօսում են այն մասին, որ Յունաստանին առաջարկուող օգնութեան ծրարն իրականում յաւերժացնում է անպատասխանատուութիւնը: Նրանք պատասխանատուութեամբ են մօտենում յունական տնտեսութեան վերականգնման գործընթացին: Հաշուի առնելով այն, որ գերմանացիները պատմականօրէն սղաճը ընկալում են որպէս մղձաւանջային երազ, ես համակրում են նրանց դիրքորոշումը: Դեռ երբեք Գերմանիան իր ողջ պատմութեան ընթացքում, սկսած 1871թ., չի ղեկավարել միջազգային յարաբերութիւնների համակարգը: 1871-1890թթ. Պիսմարքը ականաւոր աշխատանք է կատարել, բայց նրա նախաձեռնութիւնը կենսունակ չէր: Անհնար է արդիւնաւէտ քաղաքականութիւն իրականացնել, եթէ այն հանճար է պահանջում իւրաքանչիւր սերնդից: Բայց 1890-ից եւ մինչեւ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աւարտը` գրեթէ մի ամբողջ դար, Գերմանիան ճիշտ չի գնահատել եւ ընկալել շրջապատող աշխարհը: Մեծ Բրիտանիան եւ Ֆրանսիան բազմակողմանի դիւանագիտութեան անհամեմատ շատ աւելի մեծ փորձ ունեն, դրա համար էլ ես կարեկցում եմ գերմանացիներին իրենց երկսայրաբանութեան հարցում: Նրանք կարող են օգնել, կարող են վճռականութիւն հանդէս բերել օգնութիւն ցուցաբերելիս, բայց նրանց կարգաւորման շատ աւելի խոշոր եւ համաշխարհային համակարգ է հարկաւոր, որը մենք նրանց պէտք է տրամադրենք:
Հ.- Ատլանտեանների սերունդը Գերմանիայում եւ նրանց մարմնաւորած մօտեցումը զգալի չափով վերացել են:
Պ.- Ափսոս:
Հ.- ՔԴՄ կրտսեր սերնդի քաղաքական գործիչները, որոնց հետ ծանօթ եմ եղել, այնքան էլ հետաքրքրուած չեն Միացեալ Նահանգներով, եւ դա յիրաւի տրամաթիք փոփոխութիւն է, քանի որ Ատենաուերի ողջ քաղաքականութիւնը հիմնւում էր «Արեւմուտքի երկրների միութեան» վրայ (Westbindung):
Պ.- Դա մասամբ նրանց մեղքն է, եւ մասամբ` մեր մեղքը:
Հ.- Վերջերս հանդիպեցի Ռոպերթ Մաքֆըրլէյնի հետ, որն աշխատել է ձեր ղեկավարութեան ներքոյ եւ Ռէյկընի վարչակազմում: Նա ինձ ասաց. «Վերջին ռազմավարական մտածողը որպէս Միացեալ Նահանգներով նախագահ Ռիչըրտ Նիքսընն էր»: Դա ճի՞շտ է:
Պ.- Կարծում եմ` այո՛: Նա շատ խնդիրների ռազմավարական տեսլականն ունէր: Իմ յուշերի («Սպիտակ տանն անցկացուած տարիներ») առաջին հատորի վերջում ես գրել եմ, որ գլխաւոր հարցը հետեւեալն է. ի՞նչ կը պատահէր, եթէ իսթէպլիշմընթը, որով Նիքսընը միաժամանակ հիանում էր, եւ որից վախենում էր, նրա հանդէպ աւելի մեծ սէր եւ յարգանք ցուցաբերէր: Արդեօք աւելի՞ կը հեռանար դէպի իր վրդովմունքի եւ զայրոյթի անապատը, թէ՞ դա կարող էր ազատագրել նրան: Ես այս հարցը բաց եմ թողնում:
Հ.- Արդեօ՞ք կարծում էք, թէ ամերիկեան արտաքին քաղաքականութեան շատ խնդիրների ակունքները պէտք է որոնել Վիեթնամում, երբ խախտուեց արտաքին քաղաքական համախոհութիւնը:
Պ.- Կարծում եմ, որ Վիեթնամը պատրուակ էր: Այն բողոքը օրինական դարձրեց: Որովհետեւ, ի վերջոյ, ուսանողական ցոյցեր տեղի էին ունենում Հոլանտայում, որը «խրուած» չէր Վիեթնամում, եւ` Ֆրանսայում:
Հ.- Մինչեւ 1969թ. նախագահ դառնալը Նիքսընն արդէն բաւականաչափ արտաքին քաղաքական փորձ էր կուտակել:
Պ.- Եւ նա խոհուն քաղաքական գործիչ էր. հոգեբանօրէն նա պատրաստ էր գործ ունենալ բազմաթիւ խորհրդականների հետ, դրա համար էլ նա շատ էր մտածում, կարդում. նա չէր կարող կոճակի մի սեղմումով անհրաժեշտ պատասխանն ստանալ «Կուկըլ»-ից, եւ նա ստիպուած էր շատ ճամբորդել: Նա անձնական սպառնալիքներ չէր ստանում, երբ ճանապարհորդում էր արտասահմանում, դրա համար էլ լարուած չէր օտարերկրեայ առաջնորդների հետ իր բազմաթիւ զրոյցների ժամանակ: Այս բոլոր պատճառների բերումով նա խորապէս մտածում էր համաշխարհային քաղաքականութեան մասին:
Հ.- Կարծում եմ` նա շատ բան կարող էր սովորել նաեւ Այզընհաուերից:
Պ.- Նիքսընի հետ կապուած ամէն ինչի վերաբերեալ կարելի է խօսել որպէս զայրոյթի եւ հիացմունքի լաւ համադրութիւն, այնպէս որ` որեւէ երկիմաստութիւն չկայ:
Հ.- Արդեօք Պարաք Օպամային իրապաշտ համարու՞մ էք, որը չի ցանկանում ներքաշուել ուքրանիական ճգնաժամի մէջ, թէ՞ նրան իրապաշտ կարելի է համարել մեծ վերապահութեամբ:
Պ.- Անձնական առողջ բանականութեան տեսակէտից նա իրապաշտ է: Բայց նա աւելի շուտ գաղափարախօս է, քան` ռազմավարութիւն մշակող:
Հէյլպրան. Շնորհակալութիւն հարցազրոյցի համար:
Թարգմ. ՆՈՐԱՎԱՆՔ