ՎԱՉԷ ԲՐՈՒՏԵԱՆ
«Աբրահամ Լինքըն մեզ պատերազմէն հաշտութեան տարաւ` վեր կանգնելով քաղաքականութենէն եւ նոր էջ բանալով մեր պատմութեան մէջ: Հայաստանի կամ Ազրպէյճանի մէջ կա՞յ արդեօք խիզախ Աբրահամ Լինքըն մը, որ կրնայ խաղաղութիւն եւ հաշտութիւն բերել: Տարածաշրջանի ժողովուրդները պատրա՞ստ են խաղաղ, ապահով ու բարգաւաճ ապրելու»:
Մինսքի խումբի ամերիկացի համանախագահ Ճէյմզ Ուորլիք այս յայտարարութիւնը տարածած է Instagram-ի միջոցով, ինչպէս կը հաղորդէր «Երկիր» կայքը, հինգշաբթի (սեպտեմբեր 10):
Ճիշդ է, որ Աբրահամ Լինքըն նոր եւ անկիւնադարձային էջ մը բացաւ Միացեալ Նահանգներու պատմութեան մէջ` առաջին հերթին ջնջելով ստրկատիրական համակարգը: Մինչեւ 1861 ստրկատիրութիւնը «բնական» երեւոյթ էր Լինքընի ղեկավարած երկրին մէջ: Հարաւային նահանգներու տնտեսութիւնը (յատկապէս` երկրագործական բնագաւառը) հիմնուած էր ձրի աշխատուժի վրայ, այսինքն` Ափրիկէէն բռնի կերպով Նոր աշխարհ բերուած ստրուկներու աշխատուժին վրայ:
Լինքըն ապօրինի հռչակեց ստրկատիրութիւնը, ջնջեց այդ համակարգը, եւ ոչ միայն հաւար յառաջացաւ, այլեւ քաղաքացիական պատերազմ շղթայազերծուեցաւ հարաւի եւ հիւսիսի նահանգներուն միջեւ, որ վերջ գտաւ ստրկատէր հարաւային նահանգներու պարտութեամբ:
Լինքընի ըրածը ուրիշ բան չէր, եթէ ոչ` արդարութեան վերահաստատում: Անարդար համակարգ մը ջնջելով եւ արդարութիւնը վերահաստատելով էր միայն, որ Լինքըն (Ուորլիքի բառերով) կրցաւ «նոր էջ» բանալ Միացեալ Նահանգներու պատմութեան մէջ: Հոս բանալի բառը, ինչպէս դիւրութեամբ նկատեցիք, ԱՐԴԱՐՈՒԹԻՒՆՆ է:
Ուրեմն, Ուորլիքի առաջին հաստատումին ոչ սպառիչ պատասխանը տուինք: Անցնինք իր միւս հարցադրումներուն:
Ուորլիք կ՛ըսէ, թէ` «մեզմէ դաս առէք, տեսէք, թէ ինչպէ՛ս մեր Լինքըն խիզախ քայլ մը առաւ, դուք եւս, Պաքուի եւ Երեւանի մէջ, պէտք է նման խիզախ քայլ մը առնէք»:
Քանի որ մըսթըր Ուորլիք կը սիրէ պատմութենէն դասեր սփռել «մի աջ, մի ձախ», մենք ալ իրեն որոշ տեղեկութիւններ տանք Արցախին առնչուած պատմութենէն: Արցախը Ազրպէյճանին կցուեցաւ Ստալինի որոշումով` անարդար կերպով: Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարութիւնը փորձեց սրբագրել տալ այս անարդարութիւնը` թէ՛ Համաշխարհային Բ. պատերազմի աւարտէն ետք եւ թէ՛ Անտոն Քոչինեանի օրերուն (Պրեժնեւի ժամանակաշրջանին), թէեւ` առանց փողի ու թմբուկի: Ի զո՛ւր: Խորհրդային Միութեան մէջ չգտնուեցաւ Լինքըն մը, որ կարենար այս բացայայտ անարդարութիւնը սրբագրել:
Հայութիւնը անգամ մը եւս փորձեց արդարութիւնը վերահաստատել, այս անգամ` 1988-ին եւ արեան գնով յաջողեցաւ ի հեճուկս անարդարութեան կողմնակիցներուն:
Մըսթը՛ր Ուրլիք, հիմա, որ արդարութիւնը վերահաստատուած է (թէեւ` ոչ ամբողջութեամբ), ի՞նչ կ՛առաջարկէք մեզի, ի՞նչ կը փնտռէք Երեւանի մէջ: Հայ Լինքը՞ն մը: Բայց մեր Աբրահամ Լինքընները (թիւով քանի մը հազար) իրենց արդար գործը կատարած են եւ այժմ կը հանգչին Եռաբլուրի մէջ: Լինքընի փնտռտուքը պէտք է կատարէք Պաքուի՛, ոչ թէ Երեւանի մէջ:
Յարգելի ամերիկացի դիւանագէտը նաեւ հարց կու տայ, թէ արդեօք տարածաշրջանի ժողովուրդները (այսինքն` Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի) պատրա՞ստ են խաղաղ, ապահով ու բարգաւաճ ապրելու: Ահաւասիկ լափալիսեան ու նոյնքան հռետորական հարցադրում մը: Ո՞վ չ՛ուզեր «խաղաղ, ապահով ու բարգաւաճ» ապրիլ: Կա՞յ մէկը (կամ ժողովուրդ մը), որ պատերազմը կը նախընտրէ խաղաղութենէն. կա՞յ մէկը, որ անապահովութիւնն ու անկէ ծնած չարիքները նախընտրէ ապահովութենէն. կա՞յ մէկը, որ խեղճուկրակ ու յետամնաց կեանքը նախընտրէ բարգաւաճ կեանքէն: Ապահովութիւնը, խաղաղութիւնն ու բարգաւաճումը ունին հիմնական նախապայման մը: Այդ ալ (կռահեցիք անշուշտ) արդարութիւնն է:
Այնպէս որ, եթէ Մինսքի խումբի համանախագահ երկիրները (ներառեալ` Ուորլիքի ներկայացուցած Միացեալ Նահանգները), տարածաշրջանի ապահովութեամբ, խաղաղութեամբ ու բարգաւաճումով մտահոգ են, թող օրինակ առնեն Աբրահամ Լինքընէն, որ արդարութիւն հաստատելու ճամբով յաջողեցաւ նոր էջ մը բանալ Միացեալ Նահանգներու պատմութեան մէջ:
Ըսինք արդէն, որ Ուորլիքի վերոնշեալ յայտարարութիւնը ոչ միայն հռետորական է, այլեւ` սխա՛լ:
10 սեպտեմբեր 2015