Նոթեր Ու Նետեր
Յիշատակ Մը
Ալճերիական Կռիւներուն Օրերէն
Ալճերիական երկարամեայ կռիւները ստեղծած էին մղձաւանջ մը նաեւ մայր երկրին մէջ: Մանաւանդ այն ընտանիքներուն համար, որոնք զինուոր զաւակ ունէին` մեկնած Ալճերիա:
Այդ օրերուն պատահեցան նաեւ դէպքեր, որոնք պահ մը ժպիտ կը ծաղկեցնէին մռայլ դէմքերու վրայ, թէեւ այդ ժպիտն ալ ըլլար դառն:
Ահաւասիկ այդ կարգի իրական ու անտիպ մանրավէպ մը.
Ծանօթներէս մէկը` հայր երեք մանչերու, յարատեւ տագնապի մէջ էր, որովհետեւ իր զաւակներէն մէկը կը գտնուէր Ալճերիա, ուր կը կատարէր իր զինուորական ծառայութիւնը, այդ վտանգաւոր օրերուն:
Այդ բարեկամս ամէն անգամ որ դիմացս ելլէր, ճամբու վրայ, բնականաբար, լուր կ՛ուզէի իր զինուոր զաւակէն:
Պէտք եղած տեղեկութիւնները հաղորդելէ ետք, կ՛աւելցնէր.
– Եղբայր, թո՛ղ տան սա Ալճերիան ալճերիացիներուն ու ամէն խնդիր վերջանայ: Մեր զաւակներն ալ ազատին մահուան վտանգէ: Ինչո՞ւ չեն տար ալճերիացիներուն անկախութիւն, երբ մարդակեր վայրենիներուն անգամ տուին: Մեղք չե՞ն մեր զաւակները, մեղք չե՞ն ծախսուող միլիառները: Պէտք է տան ու վերջացնեն խնդիրը: Բան մը, որ պիտի ըլլայ արդէն, ուզեն չուզեն պիտի տան. անխուսափելի է, ճար չկայ: Աւելի լաւ չէ՞ որ կանուխ տան, որպէսզի զոհը եւ ծախսը քիչ ըլլան: Ա՛լ կը բաւէ: Շատ երկարեցաւ աս խնդիրը: Նախագահին հասակին նմանեցաւ: Կը բաւէ…: Երկու տարի է, որ բոլոր տնեցիներով ու ազգականներով ամէն օր հաւկիթ կ՛ածենք, հակառակ անոր որ կը տեղեկանանք, թէ ողջ եւ առողջ է. որովհետեւ կը մտածենք ու կ՛ըսենք.- Գուցէ նամակը գրելէն ետք սպաննուած է կամ ինկած է գերի: Կռիւը անխիղճ է, անխնայ…
Նոյն խօսքերը յանկերգի մը պէս կը կրկնէր իւրաքանչիւր հանդիպումի:
Այս ծանօթիս զաւակը, երկար ատեն Ալճերիա մնալէ ու մասնակցելէ ետք բազմաթիւ կռիւներու, վերջապէս վերադարձաւ ողջ եւ առողջ:
Առաջին հանդիպումիս յայտնեցի սրտագին խնդութիւնս:
Սկսանք քալել միասին:
Մարդը փոխած էր իր յանկերգը ու կ՛ըսէր.
– Եղբայր, կա՛մ կառավարութիւնն է, որ թոյլ կը վարուի, կա՛մ բանակը: Պէտք է մեծ, բուռն, վճռական յարձակողականով մը ջախջախեն ըմբոստութիւնը: Ալճերիան մնալու է ֆրանսական: Արդէն ապրուստը սղած է ահաւոր կերպով: Եթէ Ալճերիան ձեռքէ ելլէ, ա՛լ ապրուստը անկարելի պիտի ըլլայ: Մեծ յարձակողական մը անհրաժեշտ է: Պէտք է երթալ մինչեւ ծայրը…
– Բայց մէկ ծայրը ծով է, միւս ծայրն ալ` անապատ. անել է…
– Ի՛նչ կ՛ուզէ ըլլայ: Ապրուստի խնդիր է աս: Միակ ու մեծ ճակատամարտով մը ճզմելու է ըմբոստութիւնը: Ալճերիոյ արտադրութիւնները անհրաժեշտ են մեզի…
– Բայց երբ վայրենիներուն անգամ անկախութիւն տրուեցաւ, ինչո՞ւ չտան նաեւ ալճերիացիներուն…
– Ալճերիան գաղութ չէ, նահանգ մըն է անբաժանելի: Մտածէ՛ մեր ապրուստին մասին…: Ալճերիա պէտք է մնայ ֆրանսական: Ալճերիացիներուն համար ալ շահաւոր կ՛ըլլայ միացած մնալը Ֆրանսայի: Մեծ յարձակողական մը ու ֆինիշ…
Այնուհետեւ, ամէն անգամ որ պատահեցայ իրեն, կ՛երգէր իր նոր յանկերգը, եւ ճոխացեալ.
– Մեծ, շա՜տ մեծ յարձակում մը կատարելու եւ ամէն բան վերջացնելու է: Պէտք է մտածուի, որ Ֆրանսա բնակողերուն ապրուստը խնդրոյ առարկայ է: Ա՜հ, ա՜հ, եթէ սպայակոյտի պետը ըլլայի…
Որոշեցի յառաջիկայ հանդիպումին զինք խաղի բերել:
Քանի մը օր յետոյ` տեսնելով զինք բացօթեայ շուկային մէջ, քովս կանչեցի ու տանելով զինք դրան մը մէջ, խորհրդաւոր լրջութեամբ ըսի.
– Գիտե՞ս, փափաքդ պիտի իրագործուի…
– Ո՞ր փափաքս…
– Մեծ փափաքդ. սա մեծ յարձակողականը, վերջնականը, վճռականը…
– Վերջապէ`ս, վեհափա՜ռ, որոշում: Բայց կեցի՛ր, կեցի՛ր…
– Կեցած եմ. եւ կեցած եմ կազմ ու պատրաստ:
– Յարձակմա՞ն մասնակցելու…
– Ո՛չ, եղբայր, ըսելիքդ լսելու համար:
– Հա՜, այո՛, սակայն ձայնասփիւռէն ու թերթերէն ատ զգայացունց որոշումը չհաղորդեցին:
– Առայժմ գաղտնիք է:
– Իսկ դուն ուրկէ՞ տեղեկացար:
– Բարձրաստիճան զինուորականէ մը:
– Կը տեսնես, իրաւունք չունէի՞ ըսելու, որ միակ միջոցը ատ է: Տեսա՞ր շուկային գիները. կրակ. դեռ ասիկա ոչինչ. եթէ Ալճերիան ձեռքէ երթայ, գիները պիտի ըլլան գեհե՛ն, դժո՛խք: Այո՛, մե՛ծ ու վճռական եւ ջախջախիչ յարձակողական մը. ուրիշ ճար չկայ…: Հիանալի որոշում:
– Բայց բարձրաստիճան զինուորականը յայտնեց ուրիշ որոշում մըն ալ, որ վստահաբար պիտի գտնես անհաճոյ…
– Ի՞նչ, ըսէ՛, ի՞նչ…
– Կեցիր որ ըսեմ…
– Կեցած եմ կորովի: Ըսէ՛…
– Այդ մեծ, վճռական, ջախջախիչ յարձակողականը կարենալ կատարելու համար, որոշուած է բոլոր ազատ արձակուած զինուորները կրկին զէնքի տակ առնել: Անհրաժեշտ պահանջ կայ կռիւներու մէջ եփած, փորձառու դարձած զինուորներու…
Ռազմապաշտին դէմքը թթուեցաւ, թունաւորուեցաւ եւ պատասխանեց փութանակի.
– Ատ որոշումը տուողները ապուր են կերեր… Ատիկա խայտառակութիւն է… Տղաս նորէ՞ն զինուոր պիտի երթայ… Այս անգամ յեղափոխութիւն կը պայթի… Պարագլուխներէն մէկը ե՛ս կ՛ըլլամ…: Թո՛ղ զգուշանան: Թո՛ղ հրաժարին ատանկ յարձակողականէ: Մեզի պէտք եղածը յարձակողական չէ, հաշտութիւն է, թո՛ղ տան Ալճերիան ալճերիացիներուն ու պրծա՜ւ…
Բաժակը յորդած էր եւ ըսի.
– Ծօ՛, խայտառակ գետնառիւծ, տղադ զինուոր եղած ատեն դէմ էիր կռիւներուն: Տղադ երբ ազատ արձակուեցաւ, առանց մտածելու բազմաթիւ ուրիշ ընտանիքներու զաւակներուն մասին, դարձար թունդ զինապաշտ: Հիմա, երբ այս լուրը տուի, վերածուեցար կրկին խաղաղասէրի: Դուն սկզբունք, ուղղութիւն ունի՞ս…
– Ես սկզբունք ալ ունիմ, ուղղութիւն ալ, միայն թէ ինծի դպելու չեն: Դպա՞ն. բնականաբար, ուղղութենէս դուրս կ՛ելլեմ… Դուն ան ըսէ, թէ ճի՞շդ է ըսածդ…
– Ճիշդ չէ: Քեզ խաղի բերելու, քեզ խայտառակելու համար ըսի, քեզ պատժելու, պահ մը պատժելու համար ըսի…
– Ահ պատիժը բան մը չէ. մեծ պատիժը, նոյնիսկ պատուհասը մեծ յարձակողականն է, եթէ ատանկ տխմարութիւն մը մտածուի եւ մանաւանդ գործադրուի…
– Եւ վերջապէս, ուղղութեանդ ի՛նչ ըլլալը յայտնի եղաւ բացորոշ կերպով…
– Եւ ի՞նչ է ուղղութիւնս…
– Ուղղութիւնդ ծռութիւնն է, շահն է, փոփոխամտութիւնդ է, բայց խոտոր ընթացքիդ մէջ մինակ չես: Բազմութեան մը մէջ ես, եւ բաւական ալ հանրածանօթ առիւծներ կան հետդ: Երթաս բարով ուղեկիցներուդ հետ:
ՆՇԱՆ ՊԵՇԻԿԹԱՇԵԼԱՆ
