Նախաձեռնութեամբ Լիբանանի հայոց թեմի Ազգային առաջնորդարանի տեղեկատուական բաժանմունքին, Ազգային առաջնորդարանի ժողովներու, բաժանմունքներու եւ գործունէութեան ծանօթացման հարցազրոյցներու շարքին, չորեքշաբթի, 29 յուլիս 2015-ին, Դատաստանականի մասին «Վանայ Ձայն» հարցազրոյց մը ունեցաւ Ազգային առաջնորդարանի Դատաստանական, խորհուրդի ատենապետ տոքթ. Վարուժ Պետիրեանին հետ: «Վանայ Ձայն»-ի հաղորդավար Հուրի Փափազեան-Էմմիեան վարեց հարցազրոյցը, որ իր ամբողջութեամբ կը դարձնենք «Ազդակ»-ի ընթերցողներուն սեփականութիւնը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Դատարանը Ազգային սահմանադրութեամբ ի՞նչ իրաւասութիւններ ունի:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- 17 մարտ 1863-ին կը հաստատուէր Ազգային սահմանադրութիւնը եւ եկեղեցւոյ դատաստանական կազմը իր օրինականութիւնը կ՛առնէր այս սահմանադրութենէն: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան կրօնական իշխանութեան ենթակայ իւրաքանչիր թեմի մէջ կը կազմուէր Դատաստանական խորհուրդ մը` հետեւեալ իրաւասութիւններով`
1. Ամուսնութեան դաշինքի հարցեր եւ ամուսիններու պարտաւորութիւններ,
2. Ամուսնութեան վաւերականութիւնը կամ անվաւերականութիւնը,
3. Ամուսնութեան լուծումը կամ մարմնական բաժանումը,
4. Ամուսնական յարաբերութիւններու մէջ օժիտի, մահրի, պրոյզի հետ կապուած հարցեր,
5. Որդիութիւն եւ զաւակներու օրինականացում, հետեւանքներ,
6. Որդեգրութիւն, ծնողաց իրաւունքները զաւակներու վրայ,
7. Զաւակներու խնամքը եւ կրթութիւնը` մինչեւ չափահասութեան տարիքը,
8. Ամուսիններու միջեւ սննդագին նշանակելը եւ սահմանելը,
9. Ծնողներու եւ զաւակներու համար սննդագինի յատկացում եւ սահմաններու ճշդում,
10. Ամուսնալուծման կամ անվաւերականութեան պարագային` վնասուց հատուցման նշանակում:
Այս բոլորը դատաստանականի իրաւասութիւններու սահմաններուն մէջ կը մտնեն…
Հ.- Դատարանը աստիճանական ի՞նչ կարգեր ունի եւ ի՞նչ են իւրաքանչիւրին պարտաւորութիւնները:
Պ.- Դատարանը գլխաւոր երկու կարգեր ունի` առաջինը Դատաստանական խորհուրդն է, որուն ենթակայ յանձնախումբը հաշտարարն է, իսկ երկրորդը` Վերաքննիչ ատեանն է: Դատաստանական խորհուրդը կը քննէ այն բոլոր դատերը, որոնք ըստ օրէնքի կը պատկանին Հայոց եկեղեցւոյ իրաւասութիւններուն: Հաշտարար յանձնախումբը կը զբաղի Դատաստանական խորհուրդէն ուղարկուած կամ ուղիղ յանձնախումբին դիմուած պարագաներով` փորձելով յայտնաբերել զոյգերու միջեւ եղած անհամաձայնութիւններու պատճառները եւ զանոնք հաշտեցնել: Վերաքննիչ ատեանին գործն է վերաքննել եւ վճռել բոլոր այն դատերը, որոնք Նախադատ ատեանին կողմէ կնքուած եւ վճռուած են, եւ որոնց վերաքննութիւնը պահանջուած է անհատներու կողմէ:
Հ.- Դատարանը ե՞րբ ընդունուած է Լիբանանի պետութեան կողմէ:
Պ.- 2 ապրիլ 1951-ին քրիստոնեայ եւ հրեայ համայնքներու կրօնական իշխանութիւններուն իրաւասութիւնները սահմանող օրէնք մը հրապարակեց, համայնքներուն մէկ տարի տրուեցաւ, որպէսզի իւրաքանչիւրը իր անձնական իրաւունքները եւ դատավարութեան կանոնները ներկայացնէ պետութեան, պայմանաւ որ պայմանները համընկնին ընդհանուր կարգ ու կանոնին եւ պետութեան ու համայնքներու օրէնքին: Օրին Լիբանանի հայոց թեմի Գաւառական ժողովը (այժմ` Երեսփոխանական ժողով) 20 մարտ 1952-ի նիստին վաւերացուցած է յատուկ կազմուած իրաւագէտներու եւ քննիչ յանձնախումբերու պատրաստած տեղեկագիրը եւ ներկայացուցած` Լիբանանի պետութեան: 11 հոկտեմբեր 1952-էն սկսեալ օրէնքը վաւերացուած է եւ` գործադրութեան դրուած:
Հ.- Դատարան-պետութիւն կապերը ի՞նչ ընթացք ունին եւ օրինական ի՞նչ կարգեր կան:
Պ.- Հայ եկեղեցւոյ կողմէ արձակուած վճիռները` ամուսնութիւնը, ամուսնութեան անվաւերականութիւնը, ամուսնալուծումը եւ զաւակներու օրինականացումը պէտք է պարտադրօրէն հաղորդուին պետութեան: Քաղաքային վիճակի գրասենեակին կը փոխանցուի կա՛մ եկեղեցւոյ եւ կամ ալ անհատին կողմէ` յարգելով գրանցման ժամանակամիջոցը, այլապէս անհատը տուգանք կը վճարէ: Մեր կանոնագիրի որեւէ փոփոխութիւն, որպէսզի օրէնքի ուժ ստանայ, պէտք է վաւերացուի Լիբանանի իշխանութիւններուն կողմէ: Եթէ մէկու մը ճամբու արգելք պիտի դրուի, եթէ մէկու մը հեռաձայնային խօսակցութիւններու արձանագրութիւնները պիտի պահանջուին, եթէ սննդագին չվճարողները հետապնդուին, ապա դատարանը ներքին գործոց նախարարութեան պէտք է դիմէ, որպէսզի հետապնդուին:
Հ.- Հայորդիները ինչպէ՞ս կրնան դիմել դատարան: Պայմաններ կա՞ն:
Պ.- Հայոց եկեղեցւոյ բոլոր զաւակները եւ բոլոր անոնք, որոնք ենթակայ են եկեղեցւոյ կանոններուն, դատ բանալու իրաւունք ունին: Դատ բանալու համար պէտք է անհատը պատճառ ունենայ, պահանջելու հարց ունենայ, իսկ հակառակ կողմն ալ ինքզինք պաշտպանելու խնդիր ունենայ: Անհատը կը ներկայանայ Ազգային առաջնորդարան` դատարանի գործավարին, որուն կը պարզուին խնդիրները: Գործավարը փաստաթուղթերու, դիմումներու եւ պատճէններու գծով իր ցուցմունքները կու տայ, որպէսզի դիմողը ամբողջացնէ իր թղթածրարը: Ապա դատաստանական ատեանը կը հետապնդէ հարցը:
Հ.- Դատարան դիմելու համար փաստաբանի պէտք ունի՞, թէ՞ ոչ:
Պ.- Փաստաբանները պիտի ըսեն, որ անհրաժեշտութիւն է, իսկ ես կը կարծեմ, որ եթէ դիմող անձին հայցը սուտի եւ կեղծիքի վրայ չէ հիմնուած, եւ իրական պատճառ ունի, հարցերը ապրած տառապանքներն են, խորհուրդս է փաստաբանի աւելորդ ծախս չկատարել: Մեր դատարանը իր տարիներու փորձառութեամբ իր բոլոր ճիգերը ի գործ կը դնէ արդար վճիռներ արձակելու:
Հ.- Դատարանի վճիռները ինչպէ՞ս կ՛արձակուին:
Պ.- Մենք միշտ ժամանակ կու տանք, թղթածրարները աչքէ կ՛անցընենք, եւ մեր գլխաւոր նպատակը հաշտութիւն գոյացնելն է: Հաշտութեան բոլոր կարելիութիւնները սպառելէ ետք, դատը լսելէ եւ կողմերու բացատրութիւնները ստանալէ ետք, որ մէկէն երկու տարի կ՛առնէ, ատենապետը դատավարութիւնը փակուած կը յայտարարէ, երբ խորհուրդի անդամներուն կարծիքներն ալ առած է, խորհրդակցութիւններ կատարած է: Որոշումին մասնակցող բոլոր ժողովականները կը ստորագրեն համապատասխան փաստաթուղթի վրայ: Որոշումները կը տրուին միաձայնութեամբ եւ կամ պարզ մեծամասնութեամբ:
Հ.- Առաջնորդ սրբազան հօր վաւերացումը անհրաժե՞շտ է:
Պ.- Առաջնորդ հայրը օրէնքով դատարանի նախագահն է, որ կրնայ նաեւ իր ներկայացուցիչը նշանակել դատարանին մէջ: Դատարանը բաղկացած է երեք կրօնական եւ երեք աշխարհականներէ: Ատենապետը պէտք է ըլլայ 40 տարիքը ամբողջացուցած աշխարհական:
Դատաստանական խորհուրդը երբ վճիռը յայտարարէ, կողմերը 40 օր ժամանակամիջոց կ՛ունենան բողոքելու եւ վերաքննութիւն պահանջելու: Եթէ կողմերը վճիռը արդար գտնեն, ապա կը ստորագրեն: Եթէ կողմերը 40 օրերու ընթացքին չստորագրեն եւ կամ չբողոքեն, ապա վճիռը վաւերացուած կը յայտարարուի: Ամուսնալուծման եւ անվաւերականութեան իրաւունքը վերապահուած է վեհափառ հօր, իսկ մնացեալ որոշումները ատեանին յանձնուած են:
Հ.- Յայտագիրին մասին ի՞նչ ըսելիք ունիք:
Պ.- Ազգայինները պէտք է ծանօթանան, թէ որո՛նք են իրենց իրաւունքները, ի՞նչ են դատարանը, օրէնքները… Այս բոլորին ու այլ հարցերու լուսաբանութիւններ փոխանցող լաւ եւ հրաշալի հաղորդաշար է, որ գնահատանքի արժանի է:
