Պատմական, Թէ Բանասիրական Հայրենիք

ՄԵՐՈՒԺԱՆ ՏԷՐ ԳՈՒԼԱՆԵԱՆ

Ես չգիտէի, նաեւ յանդգնութիւն ունեմ մտածելու, որ դուք էլ չգիտէք, թերեւս ոչ մէկս էլ չգիտէինք, թէ ինչքա՛ն դժուար է, երբ կատարւում է մարդու մանկութեան երազանքը:

Տառաճանաչ ես դառնում, լսում ես ուսուցիչներիդ, սկսում ես գրքեր կարդալ եւ ծեփը թափած դպրոցի պատերի ներսում լսում ես, որ դու հնագոյն ժողովրդի զաւակ ես, լսում ես ու Րաֆֆի ես կարդում եւ յանկարծ ուշացումով հասկանում ես, որ դու ու քո` արդէն գրաճանաչ դասարանցիները հայրենիք էք կորցրել:

Տուն ես գնում, լսում ես տատիդ ու պապիդ թառանչը.

– Ա՜խ, Էրզրում, հալբաթ մի օր նորէն կը տեսնե՞մ:

Երջանկայիշատակ Նազիկ տատս, ում երեք եղբայրներին որպէս դաշնակցականների գնդակահարել էր Ստալինը, ախ էր քաշում ու երգում «Գնդակ որոտաց նոյեմբեր ամսին» կամ «Կարկուտ տեղաց Խանասորայ դաշտումը»:

Այդպէս ապրում ու մեծանում էինք: Դասագրքերում մեզ չէին ասում, որ մենք ցեղասպանուած ժողովուրդ ենք: Եւ տատիս երգերի մէջ մենք քաջ էինք, մենք ֆիտայի էինք, մենք Գէորգ Չաւուշ ու Աղբիւր Սերոբ էինք, մենք յաղթում էինք երգերի մէջ, բայց Ցեղասպանութիւնը տեղի էր ունեցել:

Տէ՛ր Աստուած, իսկապէս ինչքա՜ն դժուար է, երբ կատարւում է մարդու մանկութեան երազանքը: Իսկ ես մանկութիւնից երազում էի տեսնել Արեւմտեան Հայաստանը: Բազմաթիւ առիթներ ունէի ոչ որպէս զբօսաշրջիկ տեսնելու մեր մայր հայրենիքը, սակայն վերջին պահին, չգիտեմ ինչու, վախենում էի գնալ ու հրաժարւում էի:

Բայց օրերս Համահայկական խաղերի ջահավառութեան առիթով որպէս խորհրդի անդամ գնացի:

Եւ կատարուեց իմ մանկութեան երազանքը:

Հիմա վերադարձել եմ ու չգիտեմ` ինչպէ՛ս պիտի շարունակեմ ապրել: Իմ կեանքում անսպասելի բան է փոխուել: Ես տեսայ մեր կորցրած երկիրը, որտեղից սկիզբ են առնում աստուածաշնչեան դրախտի չորս գետերը:

Եւ ես տեսայ այդ չորս գետերը:

Տեսայ նաեւ Արտահանից մինչեւ Մուշ մեր փոխարէն ապրող քրտերին. փոքրիկ բացառութեամբ` մեր մայր հայրենիքում ոչ մի թուրք չտեսայ:

Քրտերը մեզ եղբայր էին անուանում` ասելով, որ իրենց ձեռքերն արիւնոտ են եւ մեղաւոր են իրենք հայերի առջեւ, ասում էին պաշտօնեաները, ասում էր պարզ ժողովուրդը, եւ որ շուտով պետութիւն են կառուցելու եւ մեր պարտքը վերադարձնելու են մեզ:

Ես չգիտեմ, թէ նրանք ի՛նչ են մեզ վերադարձնելու, բայց մի բանում համոզուած եմ. քրտերը կը ստեղծեն պետութիւն:

Տեսնելով նրանց ահեղ վճռակամութիւնը` մեծից մանուկ, ես համոզուեցի, որ նրանք կը ստեղծեն իրենց պետութիւնը: Եւ կը ստեղծեն մեր հայրենի հողի վրայ:

Տարօրինակ մի բան. պատմութիւնից եւ իմ ապուպապերի պատմածից ես ճանապարհին տեսնում էի բոլոր հայկական գիւղերը: Ամէն ինչ իր տեղում է, միայն մենք չկանք:

Մենք մեծ Հայաստանի մի փոքր անկիւնում, Աստծուն փառք, ստեղծել ենք մեր պետութիւնը եւ երգում ենք: Հազարաւոր բանաստեղծութիւններ ենք յօրինել եւ երգում ենք` «Մուշ, Մուշ, Մուշն անուշ, Մուշն է բոլորից անուշ, մեր պապերից մնաց յուշ, քո անունն են դրել Մուշ»: Ինչպիսի գեղեցիկ բանասիրական պատմութիւն: Բանասիրութեան երկիր:

Ի՜նչ գեղեցիկ երգ է: Եւ ինչքան գեղեցիկ երգեր ենք յօրինել մենք, բայց մեր երկիրը` Մարդու երկիրը, թողել ենք ուրիշին:

Հիմա ի՞նչ անեմ ես իմ մանկութեան երազանքի հետ: Երանի չկատարուէր երազանքս:

Բայց ոչ, ճիշդ է, որ կատարուել է: Համօ Սահեանն ասում էր. «Թող մի քիչ կուրծքս ցաւի, որ սրտիս տեղն իմանամ…»:

Ես իմ սրտի տեղն իմացել եմ: Եւ ահա թէ ի՛նչ է ասում սիրտս.

– Մեզ նոր Սարդարապատ է պէտք: Մեզ նոր Ղարաբաղ է պէտք: Մեզ պէտք է ազգային միասնութիւն, միայն այդ ճանապարհով մեր հարեւան քրտերի հետ լեզու կը գտնենք համազգային համախմբուածութեամբ:

Եղաւ այնպէս, որ Համահայկական խաղերի առաջին ջահը վառեցինք Անիի մայր տաճարում, եւ մի պոլսահայ հրաշալի աղջիկ` Սիպիլ անունով, երգեց` «Տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ»:

Յուզուած էինք բոլորս: Յատկապէս որ մայր տաճարի խորանի քարերը սկսել են շարժուել, ու եթէ, Աստուած չանի, փուլ գայ այդ տաճարը, ո՞վ է տէր կանգնելու, եթէ ոչ մենք:

Գրեցի այս տողերը եւ հասկացայ, որ երբ մանկութեան երազանքը կատարւում է, դրանից յետոյ չի աւարտւում ոչինչ: Դրանից յետոյ կայ այլ երազանք: Եկել է այլ ժամանակ, եւ այլեւս պէտք չէ ասել` տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ:

Եկել է ժամանակը երգելու` տեսնեմ Անին, այնտեղ ապրեմ…