ՍԱՆԱՀԻՆ ՏԱՒՐՈՍ
Օտար երկրի, օտար տունը տո՛ւն չի ձեզ,
Օտար տան մէջ կիսատ քունը քո՛ւն չի ձեզ,
Օտար հավքի սիրոյ բոյնը բո՛յն չի ձեզ,
Հայրենիքի ջերմ կարօտով եկէ՛ք տուն:
ԳՈՒՍԱՆ ՇԱՀԷՆ
Երեք հայրենադարձներ են: Օտար երկրի իրենց կիսատ քունը թողած` հայրենիքի կարօտով հասած են Հայաստան:
Ակամայ կը մտածեմ օտար երկրի մէջ կիսատ քուն փնտռող հազարաւոր արտագաղթողներու մասին, որոնց ցաւոտ լուրերը օրական կը մրճահարեն մեր հոգիները:
Իսկ երեք հայրենադարձները իրենց ընտանիքներով հարիւր կը թուին ըլլալ աչքիս:
Եւ չկարծէ՛ք, թէ անոնք նիւթապէս ապահով հասած են հայրենիք: Չկարծէք, թէ արդէն իսկ գործ ճարած են Հայաստանի մէջ: Չկարծէք, թէ անոնք հաստատուած են Երեւանի շքեղ թաղամասերուն մէջ:
Երկուքը «Մասաքին»-էն են (չգիտցողներուն համար` Պուրճ Համուտի ամէնէն համեստ հայաբնակ թաղամասերէն): Մէկը իր կնոջ ու նորածին զաւկին հետ մեկնած է, միւսը, որ ոմանց կողմէ թաղին «թռռուկ» կիներէն կը սեպուէր, Մեծամօրի մէջ չնչին գումարով մը հող եւ խանութ գնած` մսագործութեամբ կը զբաղի: Արդէն իսկ «միս կը քաշէ կոր» գիւղին համար: Իսկ երրորդը Ամերիկայի իր հանգիստ ու ապահով կեանքը ձգած` վերադարձած է հայրենիք: Տակաւին գործ չունի, բայց վստահ է, որ ունեցած վկայականներով` «ինչ ալ ըլլայ, գործ մը կը գտնէ»:
Եւ գիտէ՞ք, թէ այս մարդիկը սփիւռքի մէջ նստած հայերէս ինչո՛վ կը տարբերին: Անոնք պարզապէս նախապաշարումներ չունին: Ընդհակառա՛կը, կը զարմանան, թէ ինչո՛ւ «միւսները» կը մտածեն, որ Հայաստանը «ապրուելիք» տեղ չէ, որ` հայաստանցիները կոշտ են, հայաստանցիները գող են, հայաստանցիները աս են, հայաստանցիները ան են: «Շաքարի պէս մարդիկ են հայաստանցիները»:
Այո՛, արտագաղթողներուն մեծ թիւերուն համեմատ` թերեւս շա՜տ քիչ է հայրենադարձներուն թիւը: Բայց ի՞նչ կարեւոր է, որ քանի հոգի կը վերադառնայ հայրենիք: Կարեւորը, այդ մարդոց հարստութիւնն է: Հոգիի՛ հարստութիւնը, գիտակի՛ց հայու տեսակը: Ա՛յն հայու տեսակը, որ հասկցաւ, թէ սփիւռքի մէջ մենք ապագայ չունինք, թէ` օտար երկրի մէջ հայու գոյութիւնը, նախ` իբրեւ անհատ, ապա իբրեւ հաւաքականութիւն` վտանգուած է:
Եւ հաւատացէ՛ք, որ այս մարդիկը գաղափարական դպրոցներ աւարտած չեն: Կուսակցականներ չեն: «Ա՜խ հայրենիք» երգողներ չեն: «Պիտի գնանք վաղ թէ ուշ»-երու յուզուողներ չեն: Հայրենադարձութեան մասին խորհրդաժողովներ կազմակերպողներ ու անոր քարոզիչները չեն:
Ասոնք` այն մարդիկն են, որոնք թրքական կայաններ կը դիտեն: Այո՛, մեր հակաթուրք պայքարի կիզակէտը դարձած թրքական ապրանքները կը գնեն: Այն մարդիկն են, զորս ապրիլ 24-է ապրիլ 24 կը տեսնենք, որոնք մեզի համար կեղծ հայրենասէրներ են:
Բայց եկո՛ւր եւ տե՛ս, որ անոնք մեզմէ առաջ հասկցան հայրենադարձութեան կարեւորութիւնը, մեզմէ առաջ ընկալեցին մեր իսկ քարոզածը:
Անոնց կեանքը դիւրին պիտի չըլլայ հայրենիքի մէջ, բայց հայրենի օդն ու ջուրը «ուրիշ ա», իսկ մնացեալը` մանրամասնութիւն:
