Երբ գայլ մը հովիւ կը դառնայ, բնականաբար իրեն հետեւող առարկաները պիտի արածէ անտառի մը մէջ, հովիւի տախտակի հանգամանքը դարձնելով իր անբաժանելի «ընկերը»:
Ո՞վ է այս գայլը: Ինչպիսի՞ն է:
Գայլին նկարագիրը ընկերասիրութիւն չի պարունակեր, ո՛չ ալ յարգանք: Անոր իշխանութիւնը գիտէ հրամայականութիւնն ու նուիրապետութիւն: Կը դաստիարակէ իր անմիջական ենթակաները այնպէս, որ անոնք չհամարձակին մոռնալ իր հեղինակութիւնը ու ըլլան իր անկեղծ ծառաները:
Ծառայութեան առոգանութիւնը միթէ քիչ մը ծանր թուի անոնց ճիտին ըստ արքայիք (archaique) հաւատքին, որովհետեւ «արքային ծառան արքայ է»: Սակայն իւրաքանչիւր խաբկանքի հեռանկարին մէջ կը բարդանայ գարշելի իրականութիւն մը:
Խաբկանքի երեւոյթը նոյնքան քաղցր է, որքան դառն: Պատկանելիութեան հետեւողականութեան, հեղինակութեան եւ իշխանութեան կեղծիքը ծառաներու ինքնավստահութիւն ու համարում կը սնուցանէ:
Բացառիկ իրաւասութիւն ունեցող ծառան, նոյն հոգեբանութեամբ ինքզինք արքայ կարծելով` բնականաբար պիտի փորձէ ինքնիր ենթականերու շարքերը կազմակերպել, վասն անձեռնմխելի գայլին եւ անոր հզօրութեան:
Տիրոջ անկեղծ զինուորն ըլլալը վստահաբար ունի իր վարձատրութիւնը, վերջ ի վերջոյ վարձատրութեան, ուժի եւ իշխանութեան պատրանքի օդն է, որ կը շնչեն անոնք, ջուրն է, որ կ՛ուզեն խմել անոնք:
Եւ այն շաւիղով է, որ կ՛աշխատին, ճիգ ու շունչ չխնայելով` ոչխար հաւաքելու գործով կը զբաղին: Իրենց շուրջ կը հաւաքեն զանոնք վստահ, եւ «դրախտի բանալիները» կը խոստանան, իսկ…
«Անհունարի լեզուն արդէն երկար կ՛ըլլայ» կ՛ըսեն, այս ծառաները ջանք չեն խնայեր այս խօսքը հաստատելու:
Ազնուականութեան գաղափարը ծառայի մը ըմբռնումէն դուրս է: Զարգացման ու յառաջդիմութեան յանդգնութիւնը ծառայի մը համար անօգուտ են:
Աննկարագիրն ու անգիտակիցը կը ծառայեն իր նպատակին, տգէտն ու նեղմիտը միայն կրնան նուիրեալ ըլլալ իր դատին:
Այսպէս «կը սաւառնին» այս օձերը, մէկ ուղիով կը մագլցին, գայլի ուղին, ստրկութեան ուղին, աննկարագրութեան ուղին, խաբեբայութեան, սպառնալիքի, սուտի ուղին:
«Թշուառութեան չափը, որ անցնի, աղէկ նշան է» կ՛ըսեն:
Գայլի ու բորենիներու անպատիւ ու անառակ երթը անտառը կը հաւաքէ առիւծին շուրջ: Այն անասունները, որոնք չեն սողար, անասունները, որոնք գետնի տակ չեն ապաստանիր, այն արջերը, որոնց որջը լուսաւոր է, այն չղջիկները, որոնք օրով կը թռչին, այն բազէները, որոնք կաղ անասուն չեն որսար, այն եղջիւրները, որոնք զուլալ աղբիւրէ կը յագեցնեն իրենց ծարաւը, այն վագրերը, որոնց մուշտակները գծաւոր չեն, սակայն` վիրաւոր, այն աղուէսները, որոնք խորամանկութեամբ «պանիր չեն գողնար», այն սկիւռները, որոնց աչքը ուրիշին կաղինին վրայ չէ, այս բոլորը եւ այսպիսիները հաւաքուեցան առիւծին շուրջ:
Մեղաւորն ու խոցելին տեղ չունին այս միաբանութեան մէջ, աղտոտն ու խաբեբան մնայուն բացակայ են, անկարծն ու աննկարագիրը այս համայնութեան մաս չեն կրնար կազմել: Գիտակից այս միաբանութեան ներկայութեան, գայլն ինքզինք պաշարուած կը զգայ, ու ան կը պայքարի իր վերջին մարտերուն:
Գայլը պիտի մեռնի, գայլերը կը մեռնին, նոյնպէս ալ` բորենիները: Սակայն միշտ պիտի ըլլան գայլեր, միշտ պիտի ըլլան բորենիներ, վերջ ի վերջոյ անտառի օրէնքն է սա:
Լաւագոյնը զանազանելն է ճերմակը սեւէն, մութը լոյսէն: Ոսկոր նետողի բորենին ըլլալու փոխարէն` առիւծի հաւատք է պէտք, զուլալ նկարագիր եւ համեստ տիպար: Անտառի մթութեան մէջ զգուշութիւնն ու գիտակցութիւնը բանալի բառեր են, քանզի գայլը մորթը կը փոխէ, սակայն բնութիւնը չի փոխեր:
ԶԱՒԱՐԵԱՆԱԿԱՆ ՄԸ
