ԱՐԹՈՒՐ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Թուրքիայում կան թեմաներ, որոնց վերաբերեալ կան չբարձրաձայնելու մասին չգրուած օրէնքներ: Այդ թեմաներից են Թուրքիայում 1937-1938 թուականների Տէրսիմի կոտորածին վերաբերուող շատ մանրամասներ:
«Նիւզ ամ.»-ն այս անգամ ներկայացնում է Տէրսիմի կոտորածի ժամանակ ժողովրդի պաշտպանութիւնը կազմակերպած Սէյիտ Ռըզայի եւ Աթաթուրքի միջեւ գաղտնի խօսակցութիւնը, որի մասին բարձրաձայնել է թուրքական «Ենի Շաֆաք» պարբերականը` ներկայացնելով այդ ամէնը ապացուցող` Թուրքիայի ազգային հետախուզութեան ծառայութեան փաստաթուղթը:
Ըստ այդ փաստաթղթի, թուրքական դատարանի կողմից Տէրսիմի ապստամբութեան առաջնորդ Սէյիտ Ռըզայի դէմ մահապատժի որոշում կայացնելուց յետոյ Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը նրա հետ գաղտնի հանդիպում է անցկացրել:
Հանդիպման ժամանակ Թուրքիայի այն ժամանակուայ նախագահ Աթաթուրքը Սէյիտ Ռըզային ասել է, որ եթէ նա ասի, որ զղջացել է եւ ներում հայցի, մահապատիժը չեն իրականացնի: Սէյիտ Ռըզան պատասխանել է, որ ինքը այնպիսի բան չի արել, որ զղջայ կամ ներում հայցի, քանի որ ընդամէնը փորձել է պաշտպանել իրենց կեանքը, հողերն ու տները:
Սէյիտ Ռըզան Աթաթուրքին յիշեցրել է, որ իրեն խաբելով են ձերբակալել: Նա նշել է, որ երբ կանչել էին իբր Աթաթուրքի հետ խաղաղութեան համար բանակցելու, ինքն իր կամքով եկել է, սակայն նահանգապետը ձերբակալել է: «Այսքանից յետոյ ձեզ ինչպէ՞ս վստահեմ: Ես իմ արած որեւէ բանի համար չեմ զղջացել ու ներում էլ չեմ հայցելու, սա իմ վերջին խօսքերն են», ասել է Սէյիտ Ռըզան:
Աթաթուրքն այս խօսքերից կատաղել է` հրահանգելով տանել կախաղան բարձրացնելու Ռըզային: «Ես գնում եմ մահուան: Թող դա ինձ տարտ լինի, իսկ որ ես չխոնարհուեցի ձեր առաջ, թող դա էլ ձեզ համար տարտ լինի», ասել է Սէյիտ Ռըզան:
Նշենք, որ Սէյիտ Ռըզան ծնուել է Տէրսիմի գիւղերից մէկում, հանդիսացել է ալեւի-զազա ցեղերից մէկի առաջնորդը, գլխաւորել թուրքական պետութեան դէմ ապստամբութիւնները: Թուրքական մամուլում բազմաթիւ վկայութիւններ կան, որ նա հայ է եղել: Նրա վրանից խուզարկութեան ժամանակ յայտնաբերել են հայերէն գրութիւններով խաչեր եւ հայերէնով գիրք:
Տէրսիմի ապստամբութիւնը թուրքական իշխանութիւնները արեան մէջ են խեղդել` վերացնելով հազարաւոր գիւղեր: Տարբեր աղբիւրների հաղորդմամբ` Տէրսիմի կոտորածներին զոհ է գնացել մինչեւ 100 հազար հոգի:
1915-ի Հայոց ցեղասպանութիւնից փրկուած եւ Տէրսիմի տարբեր գիւղերում պատսպարուած հազարաւոր հայերը 1938-ին կրկնակի ցեղասպանութեան ենթարկուեցին:
«Նիուզ»
