Ակնարկ. Քաղաքական Պարտամուրհակներու Ժամը Հնչած Է

Թուրքիոյ խորհրդարանական ընտրութիւններուն արդիւնքները տակաւին որոշ ժամանակի համար կը շարունակեն տարաբնոյթ մեկնաբանութիւններու եւ քաղաքական կանխատեսական վերլուծումներու դուռ բանալ: Վերլուծումները արդէն հատած են ներթրքական զարգացումներու առաւելագոյն սահմանը եւ անցած աշխարհաքաղաքական ծրագիրներու տարածք, ուր դրական հետեւանքներ չեն վերապահուիր Թուրքիոյ ճակատագիրին: Ճգնաժամ, բաժանում, մասնատում բառերը այսօր յաճախ կ՛երեւան տարբեր վերլուծական կեդրոններէ բխած հրապարակումներուն մէջ:

Ընտրութիւնները մեկնաբանելու պահուն պէտք է անպայման յիշել Էրտողանի նախընտրական հռետորաբանութիւնն ու ընտրաճառերու ընթացքին կատարած մեղադրանքները, թէ որո՛նք են Թուրքիոյ տկարացումն ու մասնատումը առաջադրողները: Այս բոլորին դիմաց Էրտողան կը  խոստանար յաղթել` թոյլ չտալու համար իր երկրին մասնատումը: Հիմա որ ան կ՛ընդունի, որ չէ յաջողած, կը նշանակէ, որ Թուրքիոյ մասնատման գործընթացը սկսած է:

Անոր համոզումով, մասնատման գործընթացի գլխաւոր պատասխանատուն կը նկատուի Ժողովուրդներու ժողովրդավարական կուսակցութիւնը, իսկ  Թուրքիոյ մասնատումը ցանկացողներուն շարքին են արեւմտամէտ լրագրողները եւ հայկական լոպին, այսինքն` հայկական սփիւռքը: Պատահական չէր, որ Էրտողանի ընտրաճառերուն մէջ գլխաւոր մեղադրանքներն ու ամբաստանութիւնները ուղղուած ըլլային քրտամէտ կուսակցութեան: Այսօր Թուրքիոյ կայունութեան, նոյնիսկ ամբողջականութեան սպառնացող թիւ մէկ խնդիրը քրտական հարցն է, եւ Թուրքիոյ նախագահը իր մրցակից ուժերէն աւելի ամբողջ ուշադրութիւնը կեդրոնացուցած էր անցողիկ շեմը հատել-չհատելու ընտրապայքարին մէջ եղող Տեմիրթաշի կուսակցութեան վրայ: Քրտամէտ կուսակցութիւնը չէր խօսեր քիւրտերու իրաւունքներուն մասին միայն, այլ նաեւ հանդէս կու գար իբրեւ Թուրքիոյ բոլոր ազգային փոքրամասնութիւններու իրաւունքներու պաշտպան, իբրեւ խտրականութեան դէմ պայքարող ուժ: Փոքրամասնութիւնները սակայն կրնան ըստ էութեան մեծամասնութեան վերածուիլ, եթէ ինքնութեան խնդիրները սուր քաղաքական հնչեղութիւն ունենան եւ եթէ անշուշտ արտաքին ներշնչումներ եւ քաջալերանքներ ստանան: Ի վերջոյ ազգութեամբ թուրքն ու ազգութեամբ այլազգի եւ քաղաքացիութեամբ թուրքը

ցեղային տարբեր հասկացողութիւններ են. ազգութեամբ թուրքը Թուրքիոյ մէջ կրնայ արագ ոստումներով փոքրամասնութեան վերածուիլ, երբ պայմանները հասուննան ներքին եւ արտաքին մակարդակներու վրայ: Էրտողանի պայքարի կեդրոնացման եւ երկրի բաժանման վտանգի արծարծման մէջ այս հանգամանքները հաւանաբար գերակշռած են:

Կը թուէր կարճ ժամանակ մը առաջ, որ Էրտողան-Կիւլեն պայքարէն յաղթական դուրս եկած էր առաջինը: Որոշ ժամանակ անհրաժեշտ է կարենալ ճիշդ գնահատելու համար Կիւլենի դերակատարութիւնը այս ընտրութիւններուն: Իշխող կուսակցութեան մէջ ճեղքեր կրնան երեւիլ անպայման, բայց նաեւ անհաւանական պէտք չէ նկատել այլոց սատարելու մարտավարութիւնը` պատժելու գործող նախագահը: Ահա այստեղ է, որ Միացեալ Նահանգներ հաստատուած Կիւլենը տարբեր ուժերու առընթեր ծառայած ըլլայ նոր օսմանականութեան յաւակնոտ ծրագիրներ իրականացնելու յայտարարութիւններ կատարած նորօրեայ սուլթանը զսպելու ընդհանուր քաղաքականութեան:

Տարածաշրջանային առումով Արեւմուտքին համար Անգարան անհրաժեշտ էր կրօնական ահաբեկչութիւնը հովանաւորելու, ֆինանսաւորելու, տարածք տրամադրելու եւ այդ տարածքներէն դէպի Իրաք եւ Սուրիա անարգել անցքեր տրամադրելու: Հնչա՞ծ է արդեօք ժամանակը Անգարայի դերակատարութիւնը կասեցնելու: Դժուար է բացարձակ հաստատում կատարելը. այսուհանդերձ վարքագիծի որոշ պատկերացում կրնայ փոխանցել նախագահ Օպամայի յայտարարութիւնը:

Գերմանիոյ մէջ, Եօթներու խմբակի վեհաժողովին յաջորդած ասուլիսին Միացեալ Նահանգներու նախագահ Օպաման կոչ ըրած է  դաշնակից գործընկերներուն` քայլերու ձեռնարկելու «Իսլամական պետութիւն» խմբաւորման միացող օտարերկրեայ զինեալներու հոսքը Թուրքիոյ սահմանէն դադրեցնելու համար: «Մենք կը տեսնենք, թէ ինչպէ՛ս զինեալները կ՛անցնին Սուրիա, եւ ապա, շատ յաճախ, Իրաք: Ամէն ինչ չէ, որ կարելի է կանխարգիլել, սակայն աւելի համակարգուած աշխատանքի, աւելի լաւ հետախուզութեան, թուրք-սուրիական սահմանին աւելի արդիւնաւէտ դիտարկում կատարելու պարագային շատ բան կարելի է կանխել: Թուրքիոյ իշխանութիւնները կ՛ընդունին խնդիրը, բայց իրենց կարողութիւնները լիարժէք չեն օգտագործեր», յայտնած է Օպամա:

Թէեւ այստեղ կոչ եղած է եւ ոչ թէ խիստ դատապարտանք. թէեւ նուրբ է քննադատութիւնը եւ դրական ակնկալութիւն փոխանցող ըսելաձեւ օգտագործուած է, այսուհանդերձ այս մակարդակով եւ այս բովանդակութեամբ պաշտօնապէս առաջին անգամն է, որ Ուաշինկթընը նման ազդարարութիւն կ՛ուղղէ Անգարային: Յայտարարութեան վրայ հիմնուելով կարելի է եզրակացնել, որ Միացեալ Նահանգներ կ՛ընդգծեն պաշտօնապէս, որ Անգարան ֆինանսաւորած, աջակցած եւ հովանաւորած է իսլամական ահաբեկիչները. աւելի՛ն. ժամն է կասեցնելու այս ընթացքը: Թէական կը մնայ անշուշտ, որ Միացեալ Նահանգներու համար իսկապէս պահը հասա՞ծ է «Իսլամական պետութեան» տրամադրուող աջակցութիւնը կասեցնելու. այս հարցումէն աւելի կարեւորը Անգարայի վրայ Ուաշինկթընի ճնշումի պաշտօնականացումն է:

Հայկական առնչութիւններու որոնումը այս բոլորին մէջ օրինաչափ մօտեցում է: Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի առիթով ճանաչումներու միջազգային երթը, կատարուած յայտարարութիւնները համոզիչ կը դարձնէին, որ Ցեղասպանութեան հարցը իբրեւ Անգարայի դէմ կիրարկուող ճնշամիջոց սկսած էր ստանալ աշխարհաքաղաքական օրակարգի կարգավիճակ:

Թէ՛ Ցեղասպանութեան ճանաչումներու շարքը եւ թէ՛ Կալիփոլիի հակաքայլին միջազգային ընտանիքին չընդառաջելը եւ ընդհանրապէս նշումը ստուերի մէջ ձգելը Էրտողանն ու իր կուսակիցները պէտք է համոզած ըլլային, որ փայլուն արդիւնքներ չեն սպասեր իրենց` խորհրդարանական ընտրութիւններուն: Պէտք է համոզած ըլլային նաեւ, որ «Իսլամական պետութեան» անարգել օժանդակութիւնները տուեալ պահուն քաղաքական գին ունէին վճարելիք: Անգարան սկսած է քաղաքական պարտամուրհակներու վճարումին:

«Ա.»