2015 թ. ապրիլի 12-ին Լա Ֆենիչէ թատրոնում տեղի ունեցաւ Ֆենիչէ ֆիլհարմոնիք նուագախմբի 2015 թ. համերգաշրջանի վեց համերգներից երկրորդը: Համերգը նշանաւորուեց ծրագրի իւրայատուկ ընդգրկմամբ, արտիստների կազմով եւ իրադարձութեամբ, որով այն ոգեշնչուած էր:
Երաժշտական հանդիսութիւնը վստահուած էր երկու հեղինակաւոր կատարողների` ֆինն տիրիժոր Սիւզաննա Մելկկիին /Susanna Malkki/ (առաջին կինը` Ֆենիչէ ֆիլհարմոնիքի բեմում) եւ իտալացի թաւջութակահար Մարիօ Պրունելլոյին (Mario Brunello): Համերգը` կազմակերպուած Վենետիկի Հայ մշակոյթի ուսումնասիրութեան եւ վաւերագրումի կենտրոնի կողմից, Իտալիայում Հայաստանի դեսպանատան եւ Ֆենիչէ թատրոնի հիմնադրամի հետ համագործակցութեամբ, Վենետիկի ռեգիոնալ խորհրդի հովանաւորութեան ներքոյ, նպատակ ունէր յիշատակելու Հայոց ցեղասպանութեան հարիւրամեակը, ցեղասպանութիւն` սերմանուած Քեմալ Աթաթուրքի եւ նրա գաղափարակիցների կողմից, իրագործուած 1915-1923թթ. Օսմանեան կայսրութեան երիտթուրքական ղեկավարութեան կողմից եւ մինչ օրս կտրականապէս մերժուած ժամանակակից աշխարհիկ Թուրքիայի կողմից: Զանգուածային սպանութիւններ եւ տարհանումներ, որոնք միտուած էին ոչնչացնելու մի ամբողջ ժողովուրդ, վերացնելու նրա քաղաքակրթութեան իւրաքանչիւր հետք այն հողի վրայից, որտեղ հաստատուած է եղել հազարամեակներ ի վեր:
Հայաստանը եւ աշխարհով մէկ տարածուած հայոց սփիւռքը, որ կրում է այդ ողբերգական իրողութեան չսպիացող վէրքը, ամէն տարի ապրիլ ամսին յարգանքի տուրք են մատուցում Ցեղասպանութեան զոհերին: 1915թ. ապրիլի 24-ն ըստ էութեան սիմուոլիկ ամսաթիւ է, որով սկիզբ դրուեց զանգուածային սպանութիւններին` կայսրութեան գլխաւոր կենտրոններում բնակուող հայ մտաւորականութեան ձերբակալութեամբ եւ այնուհետեւ գլխատմամբ: Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի կապակցութեամբ բազմաթիւ հանդիսաւոր միջոցառումներ են կազմակերպւում հայ համայնքի կողմից: Ինչպէս նաեւ Ֆրանչիսկոս պապի նախաձեռնութեամբ նոյն ապրիլի 12-ին մատուցուեց պատարագ Վատիկանի Սուրբ Պետրոս տաճարում, որին մասնակցում էին Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահը եւ Հայ Առաքելական ու Կաթողիկէ եկեղեցու հոգեւոր առաջնորդները:
Վենետիկի հայկական համայնքը, Մինաս Լուռեանի ղեկավարած Հայ մշակոյթի ուսումնասիրութեան եւ վաւերագրումի կենտրոնի նախաձեռնութեամբ որոշեց յիշատակութեան արժանացնել այդ պատմական իրողութիւնը հանդիսաւոր համերգով, որը հոգեւոր միասնութեան եւ մասնակցութեան հնարաւորութիւն ընձեռեց: Այս նախաձեռնութիւնը նպատակ ունէր ներկայացնելու հայ կենսատու ստեղծագործ ոգին, որ վերածնուել է դարի ամենազարհուրելի յանցագործութիւններից մէկի մոխիրներից:
Ծրագրում առանցքային նշանակութիւն ունէր Ubi est Abel frater tuus? ստեղծագործութիւնը` Տիգրան Մանսուրեանի չորրորդ կոնցերտը թաւջութակի ու նուագախմբի համար, որն առաջին անգամ էր կատարւում Իտալիայում: Տիգրան Մանսուրեանը հայ ժամանակակից խոշորագոյն կոմպոզիտոր է, որը ծնուել է 1939թ. Պէյրութում (Լիբանան): Նրա ծնողներն անցել են Ցեղասպանութեան դաժան իրականութեան միջով` որբացել եւ փախստական դարձել աքսորի ժամանակ: 1947թ. ընտանիքով տեղափոխուելով Հայաստան` Մանսուրեանն ընտրում է արուեստի հոգեւոր ուղին եւ իր ստեղծագործական զարգացումն է ապրում Խորհրդային Միութեան այնպիսի նշանակաւոր կոմպոզիտորների հետ, ինչպիսիք են` Վալենթին Սիլվեսթրովը, Արվօ Փարթը, Ալֆրետ Շնիրքեն, Սոֆիա Կուպայտուլինան: Ubi est Abel frater tuus? ստեղծագործութիւնը տոգորուած է լուռ եւ տառապալից ցաւով եւ առաջին անգամ ներկայացուել է 2010թ. ապրիլի 24-ին` Հայոց ցեղասպանութեան տարելիցին Քոլոնիայի WDR սիմֆոնիք նուագախմբի կողմից, Սեմիոն Պիչքովի ղեկավարութեամբ:
Համերգային ծրագրում Մանսուրեանի ստեղծագործութեանը նախորդում էր 1900-ականների հռչակաւոր հայ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրեանի փայլուն սիւիտը: Արամ Խաչատրեանը ծնուել է 1903թ. Վրաստանում, կրթութիւն է ստացել Մոսկուայի Կնեսինի անուան ինստիտուտում եւ Չայքովսքու անուան կոնսերվատորիայում: Լինելով սովետահայ կոմպոզիտոր` Խաչատրեանն անմիջականօրէն չի վերապրել Թուրքիայում հայերի հետ տեղի ունեցող ողբերգական իրադարձութիւնները, բայց երաժշտութեան մէջ առատօրէն օգտագործել է հայկական ժողովրդական մեղեդիներ եւ ռիթմեր` այդպիսով այն ներկայացնելով ամբողջ աշխարհին: Համերգի ժամանակ կատարուեց Խաչատրեանի «Սպարտակ» բալետի թ.2 կոնցերտի սիւիթը, որը գրուել է 1956թ. Լենինկրատի Քիրովի անուան թատրոնի համար եւ մտել խորհրդային պալէտի պատմութեան մէջ:
Մայեսթրօ Մանսուրեանը, որը դահլիճում էր, արժանացաւ հանդիսատեսի եւ կատարողների բուռն ընդունելութեանը: Թաւջութակի կոնցերտից անմիջապէս յետոյ Մարիօ Պրունելլոն հանդիսատեսին ընծայեց Գրիգոր Նարեկացու «Հաւուն-հաւու»-ն տաղը նուագախմբի թաւջութակների ձայնապահ ընկերակցութեամբ` վերարտադրելով թաւջութակի նկարագրին անսովոր` տուտուկի եւ մարդկային ձայնի խառն հնչերանգը: Այս կատարումը մեծ անակնկալ եւ յուզում պատճառեց հանդիսատեսին:
Երեկոյի երկրորդ մասը նուիրուած էր Լիւտվիկ վան Պեթհովենի Sinfonia n. 4 in si bemolle maggiore op. 60 ստեղծագործութեանը (1806թ.), որում հեղինակը ժամանակաւորապէս հեռանում է Eroica-ի էպիկական թոնայնութիւնից, որպէսզի սուզուի յոյսի արեւածագի շողերով պարուրուած աշխարհներում` երազային եւ կենսախինդ պոռթկումով մղուած դէպի ապագան:
Համերգին, որ ծրագրւում էր շուրջ երկու տարի եւ անցկացուեց հայ աշխարհում կազմակերպուող յիշատակի միջոցառումների կարեւորագոյն ժամանակաշրջանում, ներկայ էին Հայաստանի մշակոյթի նախարար Յասմիկ Պօղոսեանը` Իտալիայում Հայաստանի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Սարգիս Ղազարեանը, ինչպէս նաեւ` Իտալիայի հայերի միութեան պատուաւոր նախագահ դոկտոր Յակոբ Մանուկեանը:
Հայ մշակոյթի ուսումնասիրութեան եւ վաւերագրումի կենտրոնը` հիմնադրուած Միլանում 1960-ական թթ., այնուհետեւ 1991թ. տեղափոխուած Վենետիկ, իրականացնում է մեծածաւալ ակադեմական, մշակութային, խմբագրական, երաժշտական գործունէութիւն, ինչպէս նաեւ ունի հարուստ մասնագիտական գրադարան, որը բաց է հանրութեան համար: Կենտրոնը սփիւռքի հայկական եզակի ինստիտուտներից է, որը ճանաչուած է համապատասխան օրէնքով եւ վայելում է Հայաստանի մեծաթիւ պետական հաստատութիւնների անմիջական աջակցութիւնը:
Չնայած այն փաստին, որ համերգի նախապէս ծրագրուած ամսաթուին համընկել էր Հռոմի պապի մատուցած սուրբ պատարագը, Ֆենիչէի 1000-ից աւելի հանդիսատես ընդգրկող դահլիճը ամբողջութեամբ լի էր իտալացի եւ օտար երաժշտասէր ունկնդիրներով:
Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած այս համերգի ձայնագրութիւնը շուտով սփռուելու է Իտալիայի պետական RAI ռատիոկայանի դասական երաժշտութեանը յատկացուած 3-րդ ալիքով` ներածական հարցազրոյցներով:
Հաղորդագրութիւն`
ՖԵՆԻՉԷ ԹԱՏՐՈՆԻ ՄԱՄԼՈՅ ԳՐԱՍԵՆԵԱԿԻ
Թարգմանութիւն`
ՇՈՂԻԿ ՊԱՂՏԱՍԱՐԵԱՆԻ
Վենետիկ, 13.04.2015
