ՎԱՉԷ ԲՐՈՒՏԵԱՆ
Քանի մը շաբաթ առաջ մեզմէ առյաւէտ բաժնուեցաւ Կորիւն արք. Պապեան` տիպար հոգեւորական, բանասէր, մտաւորական, հայ մշակոյթի զինուոր: Մէկ խօսքով` ինչպէս անգլերէնով կ’ըսեն, a man of letters:
Անձնապէս պատիւ կը համարեմ իրեն հետ բարեկամութիւն ունենալս: Մեր ծանօթութիւնը կու գայ այն օրերէն, երբ ան նոր աւարտած էր Օքսֆորտ համալսարանին մէջ իր ակադեմական աշխատանքները, տիրացած էր դոկտորական տիտղոսին ու վերադարձած Անթիլիասի կաթողիկոսարան: Այդ օրերուն ան նախաձեռնած էր հայ մշակոյթի ու պատմութեան մասին դասախօսական շարքի մը, որ նոր հորիզոններ բացաւ իմ առջեւս` ուսանողութեանս այդ օրերուն: Ատկէ նաեւ` մեր ծանօթութիւնը:
Լսելով իր առաջին իսկ դասախօսութիւնը Վարդանանց ժամանակաշրջանի դէպքերուն մասին, սկզբնական (ու… անխախտ) տպաւորութիւնս եղաւ այն, որ գործ ունինք գիտնականի մը, հմուտ ու իսկական վարդապետի մը հետ, բառին ոչ կրօնական իմաստով անպայման:
Իր կորուստին ցաւը, զոր կը զգամ անձնապէս, դասական իմաստով չէ: Միայն արժէքաւոր բարեկամի մը կորուստին ցաւը չէ, որ զիս կը պատէ: Ուրի՛շ բան կայ հոս:
Իր վախճանումին առիթով Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանին կողմէ հրապարակուած կենսագրութեան մէջ կը կարդանք, որ աւարտելով Օքսֆորտը, Կորիւն սրբազան 1977-ին կը վերադառնայ կաթողիկոսարան ու տարի մը ետք` 1978-ին, կ’ուղարկուի Նոր Ջուղա, Սպահան, իբրեւ առաջնորդական տեղապահ: Ապա 2002-ին կը նշանակուի Քուէյթի ու Ծոցի երկիրներու կաթողիկոսական փոխանորդ, մինչեւ 2011, երբ կը վերադառնայ կաթողիկոսարան «եւ կը նուիրուի բանասիրական աշխատանքներու»:
Մատներու վրայ հաշուելով երեւան կու գայ, որ Կորիւն սրբազան 33 տարի վարած է առաջնորդական պաշտօն: Այսինքն, աւելի քան 3 տասնամեակ ան զբաղած է մեծ մասամբ վարչական գործունէութեամբ: Ի հարկէ, այդ տարիներուն ան վստահաբար շարունակած է իր բանասիրական աշխատանքները: Սակայն «շարունակել»-ը ուրիշ բան է, նուիրուիլը` ուրի՛շ:
Տարիներով Օքսֆորտի նման բարձրակարգ համալսարանի մը մէջ ակադեմական կրթութիւն ստանալէ ետք, 33 տարի վարչական գործի նշանակուիլը (ինչքան ալ օգտակար) անպտուղ ու վատնուած պէտք է համարել հայ մշակոյթին ու բանասիրութեան համար: Օքսֆորտեան տարիները, մինչեւ դոկտորական տիտղոս, ակադեմական առումով կատակ չեն: Այդ օրերուն եւ մինչեւ հիմա, այս յօդուածագիրին համար անհասկնալի կը մնայ նման պատրաստուածութեամբ գիտնական վարդապետ մը (դարձեալ, բառին ոչ անպայման կրօնական իմաստով) վարչական պաշտօնի նշանակելը: Մժեղին վրայ թնդանօթ կրակելու պէս բան մը, չէ՞:
Դժուար չէ երեւակայելը, թէ նման պատրաստութեամբ գիտնական մը, փոխանակ 33 տարի ժողով-ժողով խաղալու պարտադրանքին տակ գտնուելու, փոխանակ վարչական անհամ ու անհաճոյ առօրեայի մէջ մխրճուելու (կը կրկնենք` թերեւս օգտակար, իր կարգին), եթէ նուիրուած ըլլար բանասիրական-հետազօտական աշխատանքի, մեր մշակոյթն ու բանասիրութիւնը ինչքա՜ն բան կրնային շահիլ:
Բայց ինչպէ՞ս նուիրուիլ, երբ կար ա՛յլ ՈՐՈՇՈՒՄ: Կորիւն սրբազան` իբրեւ հաւատարիմ զինուոր հայ եկեղեցւոյ, առիթ չունեցաւ նուիրուելու գիտութեան աշխարհին: Առիթ չունեցաւ, իբրեւ ակադեմական մասնագէտ, իր ամբողջ ժամանակը յատկացնելու մեր մշակոյթի ու պատմութեան խնդիրներու ու բարդ ծալքերու լուսաբանումին, նորանոր գիւտերու, որոնք անչափօրէն կրնային հարստացնել հայկական բանասիրութիւնը: Հապա՞ եթէ Մխիթարեանները իրենք եւս (սկսելով Աբբահօր օրերէն) մխրճուած ըլլային վարչական գործերու մէջ, մենք այսօր պիտի ունենայի՞նք այդ բանասիրական հարստութիւնը, որ Վենետիկէն (կամ Վիեննայէն) ճառագայթեց դարերով:
Հետեւաբար, այս յօդուածագիրին համար հիմնական խնդիրը վերոնշեալ անճիշդ «որոշումն» է: Մեր մարդկային պաշարները եւ կարողութիւնները ճիշդ չգնահատելու սխալ տնօրինում մը, որուն իբրեւ հետեւանք, գիտնական Կորիւն սրբազանին կեանքին ամէնէն արդիւնաւէտ տարիները, հայ մշակոյթին ու դպրութեան համար, մաշեցան ու վատնուեցան, մինչեւ որ ֆիզիքապէս եւս մաշեցաւ ան:
Գարեգին կաթողիկոս Սարգիսեանէն սորված բառս գործածելով` Աստուած հոգիդ թող լոյսերու մէջ հանգչեցնէ, օճանասփիւռ Կորիւն սրբազան:
Յունիս 3, 2015
Սիրելի Վաչէ՝յօդուածդ Սրբազան Կորիւնի մահազդին ինձ ալ քրքրեց որոշ հարցեր ուղղեմ քեզ։ Երուսաղէմահայ եմ եւ պատանի տարիքէս լսած,կարդացած ու մեծապէս տպաւորուած այս իմացականութիամբ շատ հարուստ մեր եկեղեցականէն։ Իմ հարցումս քեցի պիտի ըլլայ այդ թէ արդիօք ոեւէ մօտեցում եղա՞ծ է Սրբազանին քու մեզի բացայայտած մտահոգութիամբ,եւ երկրորդ եթէ դուն կրնաս ինձ պարզել եթէ ինքը լիազօրութիւնը ունէր եւ ներքին փափաքը զատորոշելու նշանակուած պաշտօնէն դուրս գալու եւ արտադրելու իրեն իւրահատուկ մասնագիտական գործերը։ Սիրով՝ Գրիգոր Իւրէճեան։
Նախ այս նիւթին խորագիրը անհարմար կը գտնեմ երկու իմաստով՝ առաջինը պարզ ու գործնական. բոլոր ընթերձողները որոնք միայն խորագիրը կարդացին՝ առանց նիւթը կարդալու, (ինչ որ սովորական երեւոյթ է) վատ տպաւորութիւն կ՛ունենան նախ հանգուցեալին մասին, երկրորդ, այս խորագիրը հրապարակող մամուլին հանդէպ, եւ երրորդ հեղինակին հանդէպ:
Երկրորդ՝ հեղինակին անձնական կարծիքը կաըելի էր քանի մը տողով ներմուծել նիւթին մէջ առանց խորագիրի վերածելու:
Երրորդ՝ իրականութեան մէջ այս գրութիւնը հաւանաբար ոչ միտումնաւոր կերպով՝ կը քննադատէ հանգուցեալը եւ զինք հովանաւորող մարմինները զինք կաշկանդելու եւ կարելին չի տալու յանձանքով երբ այսպիսի պարագաներու պւտք է գրել եւ խօսիլ միայն հանգուցեալի մը կատարածին մասին:
Յարութ Չէքիճեան
Այս երկրորդ ակնարկութիւնս կ՛ուզեմ ուղղել քառասունքներու եւ տարելիցներու առթիւ այլ յօդուածի մը մասին, որ քանի մը տարիէ կը չարչրկէ զիս:
Հանգուցեալ Սարգիս Տէր Խաչատուրեանի քառասունքին առթիւ Մովսէս Ծիրանիի ստորագրած բոլոր մակարդակներու վրայ ամօթալի եւ անընդունելի գրութիւնը՝ ուր իբրեւ թէ ենթադրեալ տարակարծութեան մը շուրջ հանգուցեալը մահէն առաջ ընդունած էր իր սխալը եւ թէ հեղինակը ճիշդ էր…:
Այսքան անիրաւութիւն հանգուցեալի մը հասցէին անընդունելիէ: Հանգուցեալի մը մահուան առթիւ անհատական հաշուեյարդար կատարելը առանց ենթակային ինքնապաշտպանութեան հնարաւորութեան՝ անբարոյութեան գագաթնակէտն է: Մահագրութիւններու եւ յուշագրութիւններու նպատակը հանգուցեալին կեանքը եւ վաստակը ներկայացնելուն մէջ կը կայանայ եւ ոչ թէ հեղինակի՛ն:
Յարութ Չէքիճեան