ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ
Արցախում ընտրութիւններ էին: Արդէն վեցերորդ անգամ չճանաչուած պետութեան քաղաքացին` արցախցին, խորհրդարան էր ընտրում` ծրագրով, քարոզարշաւով, նախընտրական պաստառներով, ընտրութիւններին բնորոշ խոստումներով, համերգներով եւ նոյնիսկ` միջազգային դիտորդներով:
Հինգ քաղաքական ուժեր` առանց քաշքշուկի, առանց միմեանց մրոտելու, ատելութեան կամ միմեանց բացառող հակակրանքի, անցել են խորհրդարան:
Արցախում ատելութիւնը, քաղաքական հակակրանքն ու առեւտուրը տեղ չունեն: Այս մասին նոյնիսկ բարձրաձայն մտածում չկայ, ոչ էլ այսպէս մտածելու իրաւունք կայ. ընտրական բազմաթիւ տեղամասեր հակառակորդի դիպուկահարից մի քանի հարիւր մեթր են հեռու: Բայց սա էլ այնքան կարեւոր չէ` արցախցին ապագայի պատասխանատուութիւն ունի: Ոչ էլ ուժերի յարաբերակցութիւնն է այնքան կարեւոր: Արցախում հաւատում են իրենց կամքին, գնահատում ու արժեւորում են իրենց ձայնը, այստեղ հող ու ձայն չի վաճառւում:
Արցախցին իր ապագան է ճշդել, ու այդ ճանապարհին ընտրակաշառքը տեղ չունի, անթաքոյց ու բարի նախանձով արձանագրում եմ ես ու զուգահեռաբար մտածում, որ Հայաստանում որեւէ համապետական ընտրութիւն չի անցել առանց նախընտրական կաշառքների, ձայների վաճառքի, յետընտրական քաշքշուկի, անհամութեան, ինքնաոչնչացնող ատելութեան ու ընտրութիւնների օրինականութիւնը կասկածի տակ դնող, Սահմանադրական դատարանին ուղղուած հոգեմաշ ու անպտուղ բողոքների:
Այսպէս` աւելի քան քսան տարի:
«Միջազգային կառոյցները չեն ընդունում Ղարաբաղի ընտրութիւնները» հարցով լրագրողը դիմում է Արցախի նախագահին: Կայացած պետութեան ղեկավարի արժանապատիւ հանդարտութեամբ Բակօ Սահակեանը պատասխանում է. «Այս ընտրութիւններից առաջին հերթին շահելու են երկիրն ու մեր քաղաքացիները»: Նրա խօսքը յիշեցնում է 1961-ին երդմնակալութեան ժամանակ Էտուըրտ Քենետու դասականացած խօսքը. «Սա ոչ թէ որեւէ կուսակցութեան, այլ ժողովրդի յաղթանակն է»:
Արցախում իշխանութիւն են ընտրել, որին հաւատում են, որին վստահում են, որի կողքին կանգնում են, նրա հետ կապում ու ճշդում են իրենց ապագան: Արցախում յաղթել է ժողովուրդը:
Իսկ քաղաքական բառապաշարով այս ամէնը կոչւում է ժողովրդավարութիւն, բարոյական ու ընկերային օրինականութիւն:
Արցախի ընտրողներից շատ շատերը հաւանաբար օրինականութիւն բառն էլ չեն լսել, բայց հաստատ ներքին իմաստնութեամբ ու համոզումով գիտեն, որ իշխանութիւնը սոսկ ընտրաթերթիկներով իշխանութեան իրաւաբանական ամրագրումը չէ, կայ իշխանութեան հասարակական ճանաչման, վստահութեան եւ զօրակցութեան անգնահատելի ուժը:
Արցախում յաղթանակի տօնն է, բոլոր հայերիս համար սրբազան, Շուշիի ազատագրման տօնը: Վստահութեան, զօրակցութեան, հպարտութեան ու միասնութեան անգնահատելի ուժը Շուշի է բերել շատերին: Առանց քաշքշուկի, առանց միմեանց մրոտելու, ատելութեան կամ միմեանց բացառող հակակրանքի այստեղ են բոլորը` իշխանութիւն ու ընդդիմութիւն, հայաստանցի ու սփիւռքահայ… Արցախի երեք նախագահները… Յաղթանակի տէրերը շատ են… Ոչի՜նչ, թող այդպէս լինի, միայն թէ կարողանանք արժեւորել, տէր կանգնել յաղթանակին, գնահատել այդ յաղթանակն ապահովող միասնութեան, հաւատի ու վստահութեան անգնահատելի ուժը:
Իսկ Հայաստանի քաղաքական օրակարգում սահմանադրական փոփոխութիւնների բանավէճն է: Համամասնակա՞ն, թէ՞ մեծամասնական, նախագահակա՞ն, թէ՞ խորհրդարանական… ինչպէ՞ս հասնել գրեթէ համազգային անհաս երազանքի վերածուած համակարգային փոփոխութիւններին, ինչպէ՞ս անել, որ մեր ազգային ներուժի նախանձելի պաշարը ծառայի Հայաստան պետութեանը, ճշդի նրա ապագան: Առաջարկուող մոդելներից իւրաքանչիւրը գոյութեան իրաւունք ունի, արդարացուած այս կամ այն քաղաքական մշակոյթի ու աւանդոյթների տիրոյթում: Եւ, այնուամենայնիւ, խնդիրն այնքան էլ մոտելը չէ, այլ` իշխանութեան ձեւաւորման փիլիսոփայութիւնը:
Կը յաջողուի՞ արդեօք մեզ, նոյնիսկ ամենակատարեալ սահմանադրութեամբ, առանց ատելութեան, քաղաքական հակակրանքի ու առեւտրի ընտրութիւն կազմակերպել, քաղաքական պատասխանատուութիւն ստանձնել, գիտակցել, որ իշխանութիւնը սոսկ ընտրաթերթիկներով իշխանութեան իրաւաբանական ամրագրումը չէ:
Կը յաջողուի՞ արդեօք մեզ այնպէս անել, որ Հայաստանի քաղաքացին հաւատայ իշխանութեան կամքին, աջակցի ու վստահի նրան, գնահատի ու արժեւորի իր ձայնի անգնահատելի ուժը: Հասկանայ, որ ձայնը, նոյնն է թէ` հողը, չի վաճառւում:
Իսկ քաղաքական բառապաշարով այս ամէնը կոչւում է ժողովրդավարութիւն, բարոյական ու ընկերային օրինականութիւն:
