«Ճանաչման Գործում Թուրքիան Տանուլ Է Տուել». Երուանդ Փամպուքեան

Հայաստանեան «Առաջին լրատուական» կայքը հարցազրոյց մը կատարած է հայագէտ, պատմաբան Երուանդ Փամպուքեանի հետ, որ հաստատած է Հայ դատի անժամանցելիութիւնը, Թուրքիոյ կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման եւ հայութեան հատուցում տալու կարեւորութիւնը: Անդրադարձ կատարուած է նաեւ ընդհանրապէս հայութեան իրաւունքներուն վերաբերող տարբեր հարցերու, զանազան երկիրներու կեցուածքներու եւ այլն:

Ստորեւ` հարցազրոյցը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը աշխարհի կողմից որքանո՞վ է Հայաստանի շահերից բխում ու որքանո՞վ տուեալ երկրի շահերից, որովհետեւ կարծիք կայ, որ իւրաքանչիւր երկիր իր շահն է սրանով հետապնդում: Համաձա՞յն էք արդեօք:

ԵՐՈՒԱՆԴ ՓԱՄՊՈՒՔԵԱՆ.- Առաջին հերթին պէտք է ասեմ, որ 100-ամեակը կարեւոր թուական է Ցեղասպանութեան հարցում եւ ամբողջ աշխարհի ուշադրութեան կենտրոնում է գտնւում, ապա պէտք է յիշել ե՛ւ Վատիկանի պապի յայտարարութիւնը Ցեղասպանութեան ճանաչման մասին, ինչպէս նաեւ` Եւրոպայի խորհրդարանի յայտարարութիւնը: Դրանք իրադարձութիւններ էին, որ անպայման իրենց արձագանգը պէտք է գտնեն նաեւ մի շարք այլ երկրներում: Եւ արդէն շղթայ է, որ տարիներ ի վեր շարունակւում է: Եւրոպայի խորհրդարանի անդամ երկրները կարծում եմ` պէտք է ճանաչեն` բացի մի քանի երկրների: Անգլիան` 1916 թուականին հրապարակեց հսկայական հատոր հայկական ջարդերի մասին, հսկայական արխիւներ ունի, բայց պէտք չէ ակնկալենք, որ կը ճանաչի: Միացեալ Նահանգների հարցը այլ է, իրենց արխիւները լիքն են փաստաթղթերով: Բազմաթիւ նախագահներ, Ուիլսոնից սկսած, այս կամ այն ձեւով դատապարտել են Հայոց ցեղասպանութիւնը, բայց Օպաման ինչ-ինչ պատճառներով «ցեղասպանութիւն» բառը չի արտաբերում, յամառում է եւ տարբեր համապատասխան որակումներ է գտնում, որպէսզի մի կողմից գոհացնի մեզ եւ միւս կողմից չվշտացնի թուրքերին:

Հ.- Շատ հետաքրքիր է, թէ մեզ ընդհանրապէս ինչո՞ւ է պէտք Ցեղասպանութեան ճանաչումը: Տեսակէտ կայ, որ մենք դրանով անվտանգութեան երաշխիքներ ու հեռանկարներ կ՛ամրապնդենք:

Ե. Փ.- Ես հարցին չեմ մօտենում զգացական ձեւով: Մենք հոգեկան հանգստութեան համար չէ, որ 40-50 տարի Ցեղասպանութեան ճանաչման խնդիրն ենք հետապնդում: Ցեղասպանութեան ճանաչում` նշանակում է նաեւ հայութեան ազգային իրաւունքների ճանաչում: Ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք բացի մեր 1,5 միլիոն թանկագին զոհերից, մեր հայրենիքի մեծ մասն ենք զոհել: Եւ այդ ուղղութեամբ մեր ունեցած իրաւունքները աւելի ու աւելի են հիմնաւորւում Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչմամբ: Թուրքերը դա մեզնից լաւ գիտեն եւ դրանից խուսափելու համար է, որ ամէն ինչ անում են, որպէսզի խանգարեն ճանաչումը: Բայց կարծում եմ, որ այսօր նրանք պարտուած են: Ցեղասպանութեան ճանաչման գործում Թուրքիան տանուլ է տուել: Պէտք չէ մեծ ճիգեր թափենք ճանաչումն աւելի ընդլայնելու համար, աւելի շատ պէտք է շեշտը դրուի պահանջատիրութեան վրայ:

Հ.- Պահանջատիրութիւն ասելով` ի՞նչ ի նկատի ունէք: Արդեօ՞ք հողային պահանջներ են, որովհետեւ ակնյայտ է, որ այսօր շարքային հայաստանցին դեռ այս տարածքը պէտք է կարողանայ պահպանել:

Ե. Փ.- Եթէ այդ մտայնութեամբ շարժուենք, ապա այդ բոլոր ճիգերը զուր են: Եթէ մենք այդ մէկ պատառ հողի մասին միայն մտածենք, ապա դա նշանակում է, որ մենք պարտուած ենք: Մեր պահանջատիրութիւնը նշանակում է կորսուած հայրենիքի վերադարձ: Ազգային պահանջատիրութիւնը նշանակում է կորսուած հայրենիքի վերադարձը: Այնպէս չէ, որ այս մի պատառ հողն ունենք, ուրեմն պէտք է այս մի պատառ հողի մասին մտածենք միայն:

Հ.- Այն դէպքում, երբ հայ-թուրքական յարաբերութիւնները արդէն չկան, այս երկու երկրները, այս երկու ժողովուրդներն ինչպէ՞ս պէտք է յարաբերուեն իրար հետ:

Ե. Փ.- Նախ պէտք է թուրքերը հրաժարուեն նախապայմաններից, երկրորդ` պէտք է նստել բանակցութիւնների սեղանի շուրջ եւ իմանալ, թէ ի՛նչ են մեր պահանջները եւ որո՛նք են իրենցը: Պէտք է խօսել իրար հետ, այդ երկխօսութիւնը պէտք է իրական լինի: Իրական երկխօսութիւնից խուսափում են, անգամ Ցեղասպանութեան հարցը ժխտում են եւ ասում, որ դա պատմաբանների գործն է: Մենք ազգային պահանջներ ունենք, որոնցից առաջինը հողային հարցն է: Այդ մասին պէտք է խօսենք եւ տեսնենք, թէ ի՛նչ կարելի է անել, որպէսզի վերջ դրուի այս երկու հարեւան ժողովուրդների միջեւ փոխադարձ ատելութեանը:

Հ.- Անճելա Մերքելը յայտարարել է, թէ Ցեղասպանութիւն եզրոյթի գործածումը կը վնասի հայ-թուրքական յարաբերութիւններին: Համամի՞տ էք արդեօք:

Ե. Փ.- Երբ Մերքելը նման յայտարարութիւն է կատարում, նա ի նկատի ունի Թուրքիային չնեղացնելու խնդիր: Այլապէս, Գերմանիան ինքն ընդունակ է եղել Ցեղասպանութեան ճանաչման: Այն ժամանակ արդէն որոշ բաներ վերցրել էին ու թաքցնում էին. գերմանական կառավարութեան մեղսակցութիւնն այդ գործում կայ: Գերմանիայում լոյս տեսաւ փաստաթղթերի ամբողջական օրինակը եւ այդ ժամանակ տեսնում ենք, որ գերմանական կառավարութիւնն ամբողջովին տեղեակ է, թէ ինչ է կատարւում Թուրքիայի ողջ տարածքի հայութեան նկատմամբ եւ ամէն կերպ` դիւանագիտական, քաղաքական, անգամ զինուորական եղանակով խափանել են այդ փաստաթղթերի լոյս աշխարհ գալը Եւրոպայում: Այդ նոյն փաստաթղթերը 2005թ-ին հրատարակուեցին: Գերմանացիները շատ լաւ գիտեն, պարզապէս Թուրքիային չնեղացնելու համար է: Այլապէս գերմանացիներն արդէն ընդունում են իրենց մեղքն այս հարցում:

Հ.- Առհասարակ, ինչո՞ւ է պէտք Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը: Ռուանտայում 1990-ականներին ցեղասպանութիւն է եղել, բայց լռութիւն է, իսկ արդէն այսքան երկիր ճանաչել է Հայոց ցեղասպանութիւնը: Ի՞նչ կը տայ Ցեղասպանութեան ճանաչումը:

Ե. Փ.- Աշխարհում կատարուած մի շարք սպանութիւնների մասին եւս խօսւում է, եւ շահագրգիռ երկրները ամէնառաջինը ցեղասպանութեան ենթարկուած ժողովուրդներն են, որ բարձրաձայնում են այդ մասին: Բնական է, մենք մերի մասին ենք խօսում: Բայց երեւոյթի մասին պէտք է խօսել ընդհանրապէս: Եւ մենք շեշտը դնում ենք այն իրողութեան վրայ, որ եթէ 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանութիւնը ճանաչուի ու մեղաւորները պատժուեն, ապա այդ ժամանակ կը կանխուեն շատ ցեղասպանութիւններ: Մենք այդ իրողութեան վրայ ենք շեշտը դնում, այլապէս իւրաքանչիւր ժողովուրդ իրաւունք ունի իր սեփական մաշկի վրայ զգացածը բարձրաձայնելու: Շեշտը պէտք է դրուի պահանջատիրութեան վրայ: Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումն արդէն կատարուած է, եւ սա մեզ հիմք կը տայ մեր ազգային իրաւունքները պաշտպանելու համար: Ես նորից շեշտում եմ, որ հարցը չի վերաբերում մարդկային կորուստներին, իմ ընտանիքն էլ կորուստներ է ունեցել, սեփականութիւն է կորցրել: Իրաւունք ունեն ազգային եկեղեցական կազմակերպութիւնները, օրինակ, ազգային եկեղեցական կազմակերպութիւնները հաւաքական սեփականութիւններին տէր կանգնել: Դրանից աւելի բարձր ազգային պահանջատիրութիւնն է: Ազգային պահանջատիրութիւնը վերաբերում է մեր հայրենիքի այն տարածքներին, որը կորցրել ենք Ցեղասպանութեան հետեւանքով: Հետեւաբար, Ցեղասպանութեան ճանաչումը մեզ իրաւունք կը տայ, որ մենք այդ պահանջները բարձրաձայնենք միջազգային ատեաններում: Թէ ի՛նչ ձեւով մենք պէտք է ներկայացնենք մեր պահանջները` դա արդէն միջազգային իրաւագէտների գործն է: