Զմիւռնիոյ համալսարանի փրոֆեսէօր Չեմ Թերզի Հայոց ցեղասպանութեան փաստը ճանչցող թուրքերէն է: Ան ընդունած է, որ 100 տարի առաջ երիտթուրքերը կազմակերպուած ջարդերու միջոցով փորձած են ոչնչացնել քրիստոնեայ ժողովուրդները, անոնց մշակոյթն ու հասարակական-քաղաքական կառոյցները:
«Բոլորիդ առջեւ մեր գլուխները խոնարհելով` ներում կը հայցենք Ցեղասպանութեան զոհերուն համար: Թուրք ժողովուրդին հարիւրամեայ այս լռութիւնը անընդունելի է: 100 տարի առաջ տեղի ունեցած Ցեղասպանութիւնը ժխտելը կը նշանակէ շարունակել նոյն գործողութիւնները: Մեր քաղաքական պարտականութիւնը ոչ թէ անցեալը հերքելն է, այլ` անցեալին համար պատասխանատուութիւն կրելը», Երեւանի մէջ յայտնած է Թերզի:
Չեմ Թերզի ու անոր գաղափարակիցները Թուրքիոյ մէջ կը պայքարին ժխտողականութեան դէմ եւ կը հաւատան, որ օր մը Թուրքիոյ իշխանութիւնները ոչ միայն պիտի ճանչնան Հայոց ցեղասպանութիւնը, այլեւ պիտի փոխհատուցեն զոհերու ժառանգորդներուն: Վիրաբուժ փրոֆեսէօրը ցաւով նշած է, որ իր երկրին մէջ տակաւին կան փողոցներ, որոնք կը կրեն ոճրագործներուն անունները:
«Մենք այս հարցի առնչութեամբ պետական մօտեցման փոփոխութիւն կ՛ուզենք: Իրականութիւնը գիտնալը իրաւունք է: Պէտք է վերցուին բոլոր այն արգելքներն ու խոչընդոտները, որոնք թոյլ չեն տար, որ հասարակութիւնը իրականութիւնը գիտնայ: Մենք կը պահանջենք Ցեղասպանութեան օրը Թուրքիոյ մէջ սուգ յայտարարելու, յիշատակի նախաձեռնութիւններ կատարելու եւ յուշարձաններ կառուցելու մեր իրաւունքը», հաստատած է ան:
Լրագրողներուն հետ հանդիպումին մասնակցած թուրք հասարակական-քաղաքական գործիչները ազգայնամոլութիւնը հիւանդութիւն կը կոչեն թէ՛ Թուրքիոյ եւ թէ՛ Հայաստանի համար: «Ցեղասպանութիւնը ճանչնալը առաջին հերթին զոհերուն նկատմամբ ունեցած մեր պարտքն է, մենք անոնց արդարութիւն կը պարտինք», ըսած է Չեմ Թերզի:
Թուրքիոյ Կանաչներու եւ ձախակողմեաններու ապագայի կուսակցութեան նախագահ Նաճի Սոմնեզ, որ Հրանդ Տինքի մտերիմ ընկերներէն եղած է, նշած է, որ իրենք երկրի ազգային փոքրամասնութիւններուն շահերը կը պաշտպանեն` աւելցնելով, որ ասկէ 10 տարի առաջ նոյնիսկ չէին կրնար երազել այդ մասին: «Այն ժամանակ մեզ կրնային ձերբակալել հասարակութեան մէջ պառակտում յառաջացնելու մեղադրանքով», ըսած է Նաճի Սոմնեզ, որ 17 տարեկանին 3 տարի բանտարկուած է իր ազատական գաղափարներուն համար:
Նոյն կուսակցութեան անդամ, խորհրդարանի նախկին երեսփոխան Ուֆուք Ուրաս ըսած է, որ դէմ է ղարաբաղեան հարցը հայ-թրքական յարաբերութիւններու բարելաւման նախապայման նկատելու Թուրքիոյ քաղաքականութեան:
«Ազրպէյճան Թուրքիոյ վրայ ճնշում կը բանեցնէ` նաւթի եւ կազի հարցով պայմանաւորուած: Մինչդեռ շանթաժի միջոցով քաղաքականութիւն չի կրնար ըլլալ», յայտնած է նախկին երեսփոխանը:
Հակառակ անոր որ Թուրքիոյ մէջ դիւրին չէ հայկական հարցին մասին խօսիլը, սակայն բազմաթիւ են այն անձերը, որոնք համարձակութիւն ունին այդ մասին բարձրաձայնելու, վստահեցուցած են թուրք գործիչները եւ` նշած, որ վերադառնալով հայրենիք` մամլոյ ասուլիսի միջոցով պիտի պատմեն Հայաստանի մէջ իրենց տեսածին մասին:
Կան նաեւ բազմաթիւ թուրքեր, որոնք վտարուած են Թուրքիայէն` Ցեղասպանութեան մասին խօսելէ եւ պատմական այդ փաստը հերքելուն համար երկրի իշխանութիւնը քննադատելէ ետք: Ալի Էրթեմ հայրենիքի մէջ հալածուելէ ետք, 16 տարի առաջ քաղաքական ապաստան գտած է Գերմանիոյ մէջ եւ հիմնած` «Ընդդէմ ցեղասպանութեան» կազմակերպութիւնը: Ան Հայաստան կատարած առաջին այցելութեան ընթացքին ծունկի եկած է Ծիծեռնակաբերդի մէջ` յարգելու Եղեռնի զոհերուն յիշատակը: Այս մասին խօսելու ընթացքին ան յուզուած է:
«16 տարի առաջ այստեղ մամլոյ ասուլիսի ժամանակ մեր ազնուութեան կը կասկածէին: Չէին գիտեր, որ մենք ասիկա կ՛ընենք դիւանագիտութեա՞ն համար, թէ՞ ազնուօրէն: Այս 16 տարիները, սակայն, ցոյց տուին, որ մենք իսկապէս կը փորձենք ամէն ինչ ընել, որպէսզի պատմական ճշմարտութեան հետ առերեսում ըլլայ», յայտնած է Էրթեմ:
Հասարակական գործիչ, նկարիչ Ռեճեփ Մարաշլի Ցեղասպանութեան խորհրդանիշ ստեղծած է եւ անոր վրայ գրուած է. «Մեր գլուխը կախ է, մեր ամօթը` մեծ: Մինչեւ այսօր կ՛ապրինք հայերուն հողերուն վրայ»: Ան այս նկարը նուիրած է Հայոց ցեղասպանութեան հիմնարկ-թանգարանին:
Թուրք հիւրերը կը կրէին Ցեղասպանութեան խորհրդանիշ անմոռուկներ: Ուֆուք Ուրաս կրծքանշան ունի իր գրպանը, զայն պիտի տանի իր ընկերներուն, իսկ Չեմ Թերզի վստահեցուցած է, որ անմոռուկը կուրծքին պիտի կրէ մնայուն կերպով ու բոլորին պիտի բացատրէ անոր իմաստը:
