ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Հաշուի առնելով Ֆրանչիսկոս պապին անկեղծութիւնը` զարմանալի չէր, որ ան բացայայտօրէն ճանչցաւ Հայոց ցեղասպանութիւնը Վատիկանի Սուրբ Պետրոս տաճարին մէջ, ապրիլ 12-ին մատուցած պատարագին ժամանակ:
Միակ մարդը, որ լրիւ անտեղեակ էր պապի իրական մտադրութիւններուն մասին, Վատիկանի մէջ Թուրքիոյ դեսպան Մեհմետ Փաչաճին էր, որ երկու շաբաթ առաջ յոխորտալով հաղորդած էր թրքական մամուլին, թէ ինք համոզած է Հռոմի պապը` մերժել Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին առիթով բոլոր հայկական խնդրանքները:
Թուրք դեսպանը յայտարարեց, թէ ինք յաջողած էր.
– Չեղեալ համարել Հռոմի պապին այցը Երեւան, ապրիլ 24-ին.
– Համոզել պապը ապրիլ 24-ին պատարագ չմատուցել Վատիկանի մէջ.
– Ջնջել «Հայոց ցեղասպանութիւն» բառերը պապի ուղերձէն, Վատիկանի մէջ, ապրիլ 12-ին մատուցուող պատարագին ժամանակ:
Թրքական եւ ազրպէյճանական լրատուամիջոցները դեսպան Փաչաճիին պնդումները ներկայացուցին իբրեւ մեծ յաղթանակ թրքական դիւանագիտութեան եւ ջախջախիչ պարտութիւն` հայերու համար:
Դեսպան Փաչաճիի կեղծ պնդումները պարզապէս նախատեսուած էին Անգարայի մէջ իր վերադասին առջեւ իր «լաւ աշխատանք»-ին մասին տպաւորութիւն ստեղծելու համար: Ճշմարտութիւնը այն է, որ Հռոմի պապը ո՛չ նախատեսած էր այցելել Երեւան, ապրիլ 24-ին, ո՛չ ալ այդ օրը պատարագ մատուցել Վատիկանի մէջ: Թուրքիոյ դեսպանին երրորդ պնդումը, թէ պապը իր ապրիլ 12-ի ուղերձին մէջ չ՛օգտագործեր «Հայոց ցեղասպանութիւն» եզրը, այլ միայն «աղօթքներ պիտի բարձրացնէ բոլոր անոնց համար, որոնք իրենց կեանքը կորսնցուցին 1915-ի ողբերգական իրադարձութիւններուն ժամանակ», կեղծ դուրս եկաւ:
Հակառակ դեսպան Փաչաճիի իսկական եւ երեւակայական ճնշումներուն` Հռոմի պապը բացայայտ եւ երկարաշունչ յիշատակում ըրաւ Հայոց ցեղասպանութեան ապրիլ 12-ին Սուրբ Պետրոս տաճարին մէջ, որ տարածուեցաւ ամբողջ աշխարհի հեռատեսիլներով, ձայնասփիւռներով, թերթերով եւ համացանցով: Պատարագին
ներկայ էին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան, Գարեգին Բ. կաթողիկոս, Արամ Ա. կաթողիկոս, Հայ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ պատրիարք Ներսէս Պետրոս 19-րդ եւ հազարաւոր հաւատացեալներ` տասնեակ երկիրներէ:
Ահա` որոշ հատուածներ Հռոմի պապի ուղերձէն.
«Անցեալ դարուն մարդկային մեր ընտանիքը վերապրած է զանգուածային եւ աննախադէպ երեք ողբերգութիւն: Անոնցմէ առաջինը, որ լայնօրէն յայտնի է իբրեւ «20-րդ դարու առաջին ցեղասպանութիւն», խոցեց ձեր հայ ժողովուրդը` առաջին քրիստոնեայ ազգը, ինչպէս նաեւ կաթոլիկ եւ ուղղափառ սուրիացիները, ասորիները, քաղդէացիները եւ յոյները: Այդ սպանդին զոհ գացին եպիսկոպոսներ եւ քահանաներ, հաւատացեալ կիներ եւ տղամարդիկ, ծերեր եւ նոյնիսկ անպաշտպան փոքրիկներ ու հիւանդներ: Միւս երկու ողբերգութիւնները իրականացած են նացիզմի եւ ստալինիզմի կողմէն: Եւ, բոլորովին վերջերս, տեղի ունեցան այլ զանգուածային սպանութիւններ, ինչպէս, օրինակ, Քամպոտիոյ, Ռուանտայի, Պուրունտիի եւ Պոսնիոյ մէջ: Կը թուի, թէ մարդկութիւնը անկարող է վերջ դնել անմեղ արեան թափուելուն®. Սիրելի՛ հայ քրիստոնեաներ, այսօր ցաւով լեցուած մեր սիրտերը միաժամանակ յուսառատ են Աստուծոյ յարութեամբ, եւ մենք այսօր կ՛ոգեկոչենք այդ ողբերգական իրադարձութեան, այդ անսահման ու անիմաստ կոտորածի 100-րդ տարելիցը, որուն դաժանութիւնը ձեր նախնիները ստիպուած եղան կրել: Անհրաժեշտ է, եւ յիրաւի մեր պարտքն է յարգել անոնց յիշատակը, քանի որ երբ յիշողութիւնը կը մարի, կը նշանակէ, որ չարը թոյլ կու տայ, որ այդ վէրքերը բորբոքին: Չարիքը թաքցնելը կամ զայն ժխտելը նոյնն է` թոյլ տալ, որ վէրքը արիւնահոսի առանց զայն վիրակապելու»:
Արժանթինի մէջ իբրեւ կարտինալ Ֆրանչիսկոս պապը բազմիցս խօսած էր Հայոց ցեղասպանութեան մասին եւ երեք յիշատակում ներառած այդ հարցով իր «Երկնքի մէջ եւ երկրի վրայ» (2010 թ.) գիրքին մէջ: 3 յունիս 2013-ին, շատ չանցած իր ընտրութենէն, Ֆրանչիսկոս պապը Հայոց ցեղասպանութիւնը բնութագրեց իբրեւ «20-րդ դարու առաջին ցեղասպանութիւն»:
Վատիկանը հայերու զանգուածային սպանութիւններուն առաջին անգամ անդրադարձած էր 1915 թ. սեպտեմբեր 10-ին, երբ Պենետիկտոս 15-րդ պապը նամակով դիմած էր սուլթան Մեհմետ 5-րդին` պահանջելով դադրեցնել անմեղ հայերու ջարդերը: Երկու անգամ` 2000 թ. նոյեմբեր 9-ին եւ 2001 թ. սեպտեմբեր 27-ին, Հռոմի Յովհաննէս Պօղոս Բ. պապը եւ Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը, հանդէս եկան Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչցող համատեղ յայտարարութիւններով:
Զարմանալի չէր, որ Թուրքիոյ կառավարութիւնը շատ խիստ արձագանգեց Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ Հռոմի պապի յիշատակման եւ անմիջապէս ետ կանչեց իր դեսպանը Վատիկանէն: Դեսպան Փաչաճին այժմ հնարաւոր է պաշտօնազրկուի` կեղծ պնդումներ ընելուն համար, թէ իբր ինք յաջողած էր լռեցնել Հռոմի պապը Հայոց ցեղասպանութեան հարցով: Մինչդեռ, թրքական կառավարութեան չափազանց բուռն արձագանգը եւ Հռոմի պապի` իր ուղերձին համար ներողութիւն խնդրելու մերժումը, միջազգային խորագրեր ստեղծեցին ամբողջ աշխարհի հեռատեսիլի ալիքներուն, կայքերուն եւ թերթերուն մէջ:
Շատոնց ծրագրուած թրքական ջանքերը` խոչընդոտելու Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը, խեղդուեցան լրատուամիջոցներու մեծ ուշադրութեան յորձանուտին մէջ` կապուած Քարտաշեաններու առաջին այցով Հայաստան եւ Հռոմի պապի Հայոց ցեղասպանութեան խիզախ վերահաստատումով` նոյնինքն ապրիլ 24-էն առաջ:
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
«Եռագոյն» կայքը
