ՌՈՒԶԱՆ ԻՇԽԱՆԵԱՆ
Թուրքալեզու պետութիւնները հանդէս կը գան նոր ռազմավարութեամբ
Ազրպէյճանի նախագահի հովանաւորութեամբ գործող «Հաքքըն.ազ» կայքէջն օրերս հրապարակեց իր հերթական խմբագրականը, որը քիչ է ասել, թէ արժանի է ուշադրութեան:
Աւելի ճիշդ` ազրպէյճանցիներն իրենք են խնդրում, որ ուշադրութիւն դարձնենք այդ հրապարակմանը: Թէ ինչու են ձգտում դրան, դժուար չէ կռահել. ազրպէյճանական իշխանութիւնները, հետեւելով աւագ եղբօր` Թուրքիայի օրինակին, ամէն ինչ անում են` ցուցադրելու իրենց անկախութիւնն Արեւմուտքից: Այս հարցում նրանց քարոզչութիւնն ու գործնականութիւնը գրեթէ միահիւսուած են:
Յիշեալ կայքի փոխանցմամբ` Զուիցերիոյ Տաւոս քաղաքում վերջերս տեղի է ունեցել նախագահ Իլհամ Ալիեւի եւ ամերիկացի դրամատէր, ազատական հայեացքներով քաղաքական գործիչ եւ համաշխարհային գունաւոր յեղափոխութիւնների հովանաւոր Ճորճ Սորոսի հանդիպումը: Նրա ղեկավարած բարեգործական հիմնադրամի միջոցներով են կեանքի կոչւում հանրայայտ «Բաց հասարակութեան հիմնարկի» գաղափարները: Սորոսի դրամաշնորհներով են աշխարհի տարբեր երկրներում գործում մարդու իրաւունքների պաշտպանութեամբ զբաղուող հասարակական կազմակերպութիւնները: Նորութիւն չէ նաեւ, որ այս հիմնադրամից սնուող գրեթէ բոլոր կազմակերպութիւններն իրենց երկրներում զբաղւում են ընդդիմադիր գործունէութեամբ: Ազրպէյճանական աղբիւրն, ի միջի այլոց, Ալիեւ-Սորոս հանդիպումը ներկայացրել է սեփական մեկնաբանութեամբ` նպատակ ունենալով հակադարձել Արեւմուտքից Պաքուին տրուող ժողովրդավարութեան դասերին:
Յունուարի վերջերին միջազգային լրահոսն իրազեկեց մէկ այլ իրողութեան մասին. Եւրախորհրդի մարդու իրաւունքների յանձնակատար Նիլս Մոյժնիեկսը ԵԽԽՎ մարդու իրաւունքների յանձնաժողովում ներկայացրել է Ազրպէյճանում լրագրողների եւ իրաւապաշտպանների, քաղաքացիական գործունէութեամբ յայտնի մարդկանց նկատմամբ շարունակուող հետապնդումների փաստերը: Եւրոպական պաշտօնատարի քաղաքական գնահատականն առաւել քան խօսուն է. Ազրպէյճանը պատմութեան մէջ կը մնայ որպէս պետութիւն, որը 47 անդամ ունեցող Եւրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտէի նախագահութեան ժամանակահատուածում աննախադէպ հետապնդում է իրականացրել իրաւապաշտպանների նկատմամբ:
Դառնանք տաւոսեան հանդիպմանը. Ազրպէյճանի նախագահի հետ զրոյցի թեման մէկն էր` Պաքուի դռները բացել «Բաց հասարակութեան հիմնարկ»-ի առջեւ: Ըստ յիշեալ ազրպէյճանական աղբիւրի` նախագահը խոստացել է դա անել, սակայն մէկ պայմանով` Սորոսի հիմնադրամը, ասել է թէ` Միացեալ Նահանգները, պիտի չխառնուեն Ազրպէյճանի ներքաղաքական գործընթացներին:
Այսպիսով, Ազրպէյճանի նախագահը համաձայնեց թոյլատրել Սորոսի հիմնադրամի ազատ գործունէութիւնն իր երկրում` լաւ իմանալով, թէ ինչ է դա նշանակում: Ի դէպ, նախկինում էլ էր այն գործում, սակայն ազրպէյճանական ընդդիմութեան ոչ հեռու անցեալում ունեցած աշխուժ ելոյթները Ալիեւին ստիպեցին օրէնքով արգելել այդ կազմակերպութեան ազատ գործունէութիւնը: Հարց է ծագում. ինչո՞ւ Ազրպէյճանի նախագահը գտաւ, որ այժմ «Բաց հասարակութեան հիմնարկ»-ն առանձնակի վտանգ չի ներկայացնում իր վարչակարգին:
Ազրպէյճանական կայքի առաջնորդող յօդուածում այս հարցին տրուել է միանգամայն սպասելի պատասխան. գունաւոր յեղափոխութիւնների ժամանակն անցել է… դրսում ուրիշ ժամանակներ են:
Ակնարկն, անշուշտ, միանշանակ է. այսօր մենք քաղաքակրթութիւնների պայքարի ականատեսն ենք, վկաները` իսլամի եւ քրիստոնէութեան պատերազմի: ժողովրդավարական գաղափարներով զինուած Արեւմուտքի կողմից իրականացուող գունաւոր յեղափոխութիւնների դէմ անհաշտ պայքարի դրօշ է բարձրացրել իսլամական ծայրայեղականութիւնը: Դրա վառ դրսեւորումն էր տարեսկզբին եւրոպական քաղաքակրթութեան բնօրրան Ֆրանսայի մայրաքաղաքում մամուլի նկատմամբ ձեռնարկուած ահաբեկչական գործողութիւնը: Այն փաստօրէն քրիստոնէական աշխարհին ուղղուած բացարձակ մարտահրաւէր էր:
Իսլամական ծայրայեղականութիւնն Ազրպէյճանում, ինչպէս վկայում են փաստերը, հովանաւորւում է պետական մակարդակով: Ստացւում է, որ Ազրպէյճանի նախագահին այլեւս չի անհանգստացնում «մայտանի» հեռանկարը, քանի որ ինքը տիրապետում է դրա դէմ պայքարի նոր մեթոտներին:
Տաւոսեան հանդիպումից յետոյ Ճ. Սորոսը յայտարարութիւն արեց առ այն, որ ինքն Ազրպէյճանի նախագահից պահանջել է քաղաքական բանտարկեալների ազատում, ընդդիմութեան գործունէութեան համար պայմանների ապահովում, դրա հետ մէկտեղ արտայայտել է իր անհանգստութիւնն Ազրպէյճանում մարդու իրաւունքների ոտնահարումների կապակցութեամբ: Այս ամէնն, ինչպէս երեւում է, Իլհամ Ալիեւին այնքան էլ չի անհանգստացնում: Եւ չնայած նա էլ իր հերթին ներքաղաքական գործընթացներին չմիջամտելու պահանջ է ներկայացրել Սորոսին, իրականում Ազրպէյճանի նախագահը գործի է դրել իր դիւանագիտութիւնը:
Որ Իլհամ Ալիեւի ծրագրերի մէջ չի մտնում համաշխարհային ուժային կենտրոններից որեւէ մէկի հետ դաշնակցելը, վկայում են այդ երկրի արտաքին քաղաքական առաջնահերթութիւնները: Կարծում ենք, արժէ յիշեցնել պաշտօնական Պաքուից բազմիցս հնչած յայտարարութիւնները, համաձայն որոնց` ազրպէյճանական ներկայ իշխանութիւնները չեն պատրաստւում դաշինքի մէջ մտնել ո՜չ Արեւմուտքի եւ ո՜չ էլ Եւրասիական տնտեսական միութեան հետ: Երկու կողմերի հետ նրանք համագործակցում են այնքանով, որքանով իրենց շահն է թելադրում: Այլեւս ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ Ազրպէյճանի համար առաջին տեղում թուրքալեզու պետութիւնների համագործակցութիւնն է: 2014-ին այդ ձեւաչափով կայացած մի շարք հանդիպումներ` Թուրքիայի, Ազրպէյճանի, Ղազախստանի եւ Թուրքմենիստանի նախագահների մասնակցութեամբ, ակնյայտօրէն ցոյց տուեցին, որ իրենց փոխհամագործակցութիւնն առաւել կարեւոր է, քան` աշխարհաքաղաքականութեան գոյացութիւնների հետ դաշինքի մէջ մտնելը:
Ազրպէյճանին ոգեշնչում են մեր ժամանակների այս նոր իրողութիւնները, առաւել եւս այն, որ իսլամական ծայրայեղականների` Արեւմուտքին ուղղուած մարտահրաւէրին ու նաեւ նրանց գործողութիւններին աջակցում է Թուրքիան: Սա էլ Թուրքիայի մարտահրաւէրն է Միացեալ Նահանգներին ու նրա դաշնակից եւրոպական պետութիւններին: Դրա փաստացի հիմնաւորումներից մէկն էլ Թուրքիայի նախագահ Էրտողանի` յունուարի 24-ին արած` դարձեալ ոչ անսպասելի յայտարարութիւնն էր. Թուրքիան կորցրել է Եւրամիութեան անդամ դառնալու հեռանկարի հանդէպ հետաքրքրութիւնը: «Եթէ դուք նախկինի պէս տեսնում էք դռներ ծեծող Թուրքիա, իմացէք, որ դա այդպէս չէ: Թուրքիան մտադիր չէ խնդրել… Թուրքիան փորձում է հասկանալ` Եւրոպան ժողովրդավարական համակա՞րգ է, թէ՞ քրիստոնէական ակումբ». նախագահի խօսքերն է մէջբերել թուրքական «Թուտէյզ Զաման»-ը:
Իսկ ազրպէյճանական «Էյ.Փի.Էյ.» գործակալութիւնը մի քանի օր անց իրազեկեց, որ Թուրքմենիստանում այս տարի նախատեսւում է անցկացնել Թուրքիայի, Ազրպէյճանի եւ Թուրքմենիստանի նախագահների գագաթնաժողով: Գործակալութիւնը որպէս աղբիւր վկայակոչել է Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլուին: Վերջինիս խօսքով` այս որոշումը կայացուել է երեք պետութիւնների արտաքին գործերի նախարարների հանդիպմանը, որի ընթացքում քննարկուել են եռակողմ յարաբերութիւնների զարգացման հեռանկարը, տարածաշրջանի եւ Եւրոպայի համար կարեւոր նախագծեր, ինչպէս նաեւ փոխադրամիջոցային ու ուժանիւթային ոլորտներին առնչուող հարցեր: Երեք երկրների համատեղ գործողութիւնները, Չաւուշօղլուի խօսքով, շատ կարեւոր են, հետեւաբար, քննարկումները պէտք է շարունակուեն երեք նախագահների մակարդակով:
Ընդհանրացնելով վերոշարադրեալը` արձանագրենք, որ ներկայ փուլում արեւմտեան ժողովրդավարութիւնը մահմետական աշխարհի կողմից ենթարկւում է լուսանցքայնացման: Եւ այս գործընթացում միակ դերակատարն իսլամական ծայրայեղականութիւնը չէ. գնալով աւելի մեծ թափ է ստանում թուրքալեզու պետութիւնների համագործակցութիւնը: Այս դաշինքը յաւակնում է վեր բարձրանալ ահաբեկչական գործողութիւնների մակարդակից, եւ այս առումով Թուրքմենիստանում կայանալիք գագաթնաժողովն, անտարակոյս, նախանշելու է համաշխարհային պայքարի միջաշառաւիղներն ու ռազմավարութիւնը: Սա պէտք է ընդունել ի գիտութիւն:
«Ազատ Արցախ»
