ԶԱՐԱ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ալեքսանտր Պորիսովի՜չ, 2015թ. սկզբից մենք ականատես ենք լինում, թէ ինչպէս է Ազրպէյճանի կողմից ռազմական թշնամական գործողութիւններ գնալով աւելի աճում: Ի՞նչ գործօնների հետ էք դուք կապում լարուածութեան ուժգնացումը հայ-ազրպէյճանական սահմանին:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Դա տեղի է ունենում մի շարք պատճառների ազդեցութեամբ, որոնք բացասաբար են անդրադառնում իրավիճակի վրայ եւ յանգեցնում լարուածութեան ուժգնացման: Համաշխարհային մակարդակով դա համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամն է, միջազգային լարուածութեան ընդհանուր աճը, որոնց հիմնական պատճառներն են պատերազմը Ուքրանիայում, Միացեալ Նահանգներ, ՕԹԱՆ-ԵՄ եւ Ռուսաստան յարաբերութիւնների միջեւ սուր ճգնաժամը եւ արմատական իսլամի ուժերի ազդեցութիւնն Արեւելքի երկրներում, Եւրոպայում եւ աշխարհում` ընդհանրապէս: Համաշխարհային գլխաւոր դերակատարների ուշադրութիւնը դեռեւս Հարաւային Կովկասի վրայ չի կենտրոնացուած, դա թոյլ է տալիս Ազրպէյճանի ղեկավարութեանը յոյսեր փայփայել, որ կարող է վրէժ լուծել ղարաբաղեան պատերազմում ունեցած իր պարտութեան համար` Հայաստանի վրայ անընդհատ ճնշումն աւելացնելու, իսկ բարենպաստ պայմաններում` նաեւ ռազմաուժային ճանապարհով: Նման յոյսերի համար հող են ստեղծում ներքաղաքական լարուածութեան աճը Հայաստանում, այն ուժերի աշխուժութիւնը, ովքեր դէմ են Ռուսաստանի հետ համագործակցութեանը, իսկ վերջերս աւելի են բարձրաձայնում ռուսական զօրքերի ու սահմանապահների` Հայաստանից դուրսբերման պահանջը: Ստեղծուած իրավիճակում լարուածութեան ուժգնացումը սահմանում օրինաչափ է:
Հ.- 2015 թուականը նշանաւորում է Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը: Ձեր կարծիքով, որեւէ կապ կա՞յ այդ տարեթուի եւ ղարաբաղեան հակամարտութեան գօտում Ազրպէյճանի ոտնձգութեան ահագնացման միջեւ:
Պ.- Հայոց ցեղասպանութեան մօտալուտ 100-րդ տարելիցն իր դերն է խաղում, այդ ողբերգական տարեթուի շուրջ դիւանագիտական խաղեր են ընթանում: Թուրքիայում հէնց 2015թ. ապրիլի 24-ին է նախատեսուած Տարտանելում տեղի ունեցած ճակատամարտի 100-ամեակի տօնակատարութիւնը, այդ միջոցառմանը հրաւիրուած են համաշխարհային առաջատար գերտէրութիւնների առաջնորդները: Ակնյայտ է, որ խօսքը լոկ պատմութեան հանդէպ տածած սիրոյ մասին չէ: Նման համընկնումները չեն կարող պատահական լինել, այդ ամէնը նպատակ է հետապնդում շեղել ուշադրութիւնը Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման հիմնախնդրից: Ղարաբաղեան հակամարտութեան գօտում ռազմական լարուածութեան ուժգնացումը նոյնպէս շեղում է ուշադրութիւնը ողբերգական տարեթուից, Թուրքիային ներկայացուող` Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչելու եւ դատապարտելու պահանջներից:
Հ.- «Ամերիկայի ձայն» ռատիոկայանին տուած հարցազրոյցում ԵԱՀԿ Մինսքի խմբակի ամերիկացի համանախագահ Ճեյմս Ուորլիքը, հերթական անգամ կոչ անելով Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի նախագահներին` նստել բանակցութիւնների սեղանի շուրջ, յայտարարել է. «Մեզ յայտնի է, որ անցեալ տարի բանակցութիւնների ընթացքում նախագահները մերձեցրել են իրենց դիրքորոշումները եւ կրճատել առկայ հակասութիւնները…»: Դիրքորոշումների ի՞նչ մերձեցման մասին կարող է խօսք լինել: Անցեալ տարուայ հանդիպումների արդիւնքների հետ կապուած` փորձագէտները միակարծիք են, որ ոչ մի մերձեցում էլ չի եղել, իսկ Սարգսեան-Ալիեւ հանդիպումները բացարձակապէս անարդիւնք էին:
Պ.- Ամերիկեան ներկայացուցիչները միշտ աչքի են ընկել մեծ լաւատեսութեամբ: Ուորլիքի նախորդները շատ անգամ խոստացել են, որ հիմնախնդրի լուծման հարցում վճռական ճեղքում կը լինի արդէն ամենամօտ ապագայում: Բազմաթիւ անգամներ նշուել են այդ ճեղքման տարբեր ժամկէտներ: Բոլոր այդ ժամկէտները վաղուց անցել են, իսկ առաջընթաց դեռեւս չկայ: Ստեղծուած պայմաններում այն չի էլ կարող լինել, իրավիճակը զարգանում է ոչ թէ խաղաղ փոխզիջման, այլ ճիշդ հակառակ ուղղութեամբ: Այդ պայմաններում Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի նախագահների հանդիպման փաստն իսկ միջազգային միջնորդների համար մեծ ձեռքբերում է դարձել: Որոշ ժամանակով նման հանդիպումները կարող են մեղմել լարուածութիւնը հակամարտութեան գօտում եւ գոնէ դրանով որոշակի օգուտ բերել: Սակայն բացայայտ է, որ քանի դեռ սահմանագծում գերակշռում է լարուածութեան աճի եւ իրավիճակի սրման միտումը, դիւանագէտների լաւատեսական յայտարարութիւնների համար իրական հիմքեր չկան: Ըստ էութեան, սահմանագիծն արդէն վաղուց նորից դարձել է ճակատային գիծ:
Հ.- Մօտ ապագայի հետ կապուած ի՞նչ կանխատեսումներ ունէք ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման եւ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական ձեւափոխումների ընդհանուր պարունակում:
Պ.- Այդ ապագան մի շարք հնարաւոր տարբերակներ ունի: Ցաւօք, դրանց մէջ բացակայում է մէկը` ղարաբաղեան հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորումը մօտ ապագայում: Մնացած տարբերակները կախուած են բազմաթիւ գործօններից, որոնք ազդում են իրավիճակի վրայ` համաշխարհային, տարածաշրջանային եւ ներքին: Համաշխարհային մակարդակով հազիւ թէ արժէ սպասել, որ Միացեալ Նահանգներ-ՕԹԱՆ-ԵՄ եւ Ռուսաստան յարաբերութիւնների լարուածութիւնը շուտով կը թուլանայ: Սակայն իրավիճակի ողջ բարդութեամբ հանդերձ ակներեւ է, որ լարուածութեան նոր անկման բեմագիրը շատ աւելի հաւանական է, քան նոր մեծ պատերազմը Եւրոպայում` կուտակուած բոլոր տեսակի սպառազինութեան կիրառմամբ, ներառեալ` միջուկային: Տարածաշրջանում մեծ փոփոխութիւններ կարող են տեղի ունենալ արմատական իսլամական ուժերի գործողութիւնների արդիւնքում, ովքեր գործում են համաշխարհային խալիֆութեան ստեղծման կարգախօսի ներքոյ: Հարաւային Կովկասի երկրները դիտւում են որպէս նրանց գործունէութեան առարկաներ: Ի՞նչ ձեւերով եւ ծաւալներով կ՛իրականացուի այդ գործունէութիւնը: Բացառուած չէ, որ դա կարող է երեւալ արդէն մօտ ապագայում:
Հայաստանի եւ ողջ տարածաշրջանի ապագայ հեռանկարների տեսակէտից գնալով աւելի մեծ ազդեցութիւն են ձեռք բերում ներքաղաքական գործընթացները: Հայաստանում աճում է այն ուժերի ազդեցութիւնը, ովքեր համարում են, որ Մոսկուան երկրին պարտադրել է Եւրասիական համակենտրոնացման ճամբար, նրանք բացասաբար են գնահատում հայերի սերտ յարաբերութիւնները Ռուսաստանի հետ անցեալում եւ ներկայում: «Եւրոպական ուղուն» հետեւած երկրների` Վրաստանի, Պուլկարիայի, Ռումանիայի եւ միւսների փորձը ցոյց է տալիս, որ այդ ուղին պատուած չէ վարդերով, ու անգամ ԵՄ-ի եւ ՕԹԱՆ-ի հետ անդամակցութեան պայմաններում ոչ մէկին երաշխաւորուած չէ երջանիկ ապագայ: Սակայն շատերը Հայաստանում նախկինի պէս հակուած են աւելորդ իտէալականացնելու այդ ուղին եւ նախապէս մերժելու բոլոր մնացածները, ամէնից առաջ` եւրասիականը: Ռուսաստանի հակառակորդները Հայաստանում գնալով աւելի աշխուժ են հանդէս գալիս Ռուսաստանի զօրքերի եւ սահմանապահների դուրսբերման օգտին: Սակայն հազիւ թէ արժէ, որ նրանք մեծ յոյսեր փայփայեն` կապուած ռուսաստանեան անվտանգութեան երաշխիքները` Միացեալ Նահանգների կամ ՕԹԱՆ-ի երաշխիքներով փոխարինելու հետ: Եթէ ռուսաստանեան զօրքերի դուրսբերման պահանջները գործնական կիրառում ստանան, մեծ է ողջ Հարաւային Կովկասի ապակայունացման, նրա` Սիրիայի, Իրաքի կամ Լիբանանի հերթական օրինակին վերածուելու հաւանականութիւնը:
«Կոլոս Արմենիի»
10 փետրուար 2015
