Սաթենիկ Պատուական-Թուֆանեան կը ներկայացնէ Փոլ Հանրի Պորտոյի 262 էջերէ բաղկացած «Տրապիզոնի անմահը» գիրքը, որուն նախաբանը գրած է Թալին Տէր Մինասեանը:
«Հերոսական ալիքը, որ ոտքի կանգնեցուց մեր Կովկասը», «Անդրանիկ, Դրօ, Համազասպ, Քեռի», «Վան, հերոսական քաղաքը»… երիտասարդ 20-ամեայ Փոլ Հանրի Պորտօ ինչպէ՞ս այսքան ճշգրիտ տեղեկութիւններ ունեցաւ 1915-ի տարիներու Օսմանեան կայսրութեան եւ Կովկասի մասին: Ան հազիւ 18 տարեկան էր, երբ իր գրող եւ ակադեմական հօր` Հանրի Պորտոյի հետ կը մեկնի ֆրանսական հոգատարութեան տակ գտնուող Մերձաւոր Արեւելք: Այս ճամբորդութիւնը մեծապէս կը տպաւորէ զինք: Ան այդտեղ կը ծանօթանայ Անթառամին, որուն վրայ հիմնուած է Պորտոյի վէպի հերոսի տիպարը, որուն կենսագրութեան ներկայացումը առիթը կը ծառայէ Հայոց ցեղասպանութեան առնչուող իրադարձութեանց եւ անկախ Հայաստանի կազմութեան ներկայացման:
Վէպը առաջին հերթին իբրեւ թերթօն կը հրատարակուի «Լը Ֆիկարօ»-ի մէջ, ապա 1930-ին կը հրատարակուի «Ալպան Միշել»-ի կողմէ:
Իսկ վէպը ինչո՞ւ այսօր կը վերահրատարակուի: Պատմաբան Թալին Տէր Մինասեան նախաբանին մէջ հարկ եղած բացատրութիւնը կու տայ:
Հեղինակին անձնական արխիւները (օրինակի համար` նամակները) աչքէ անցընելը վէպի ծննդոցին մասին տեղեկութիւններ կը փոխանցէ: Կ՛իմանանք, որ Փոլ Հանրի Պորտօ ծանօթ էր Արշակ Չօպանեանին, որ անոր տրամադրած է Ցեղասպանութեան եւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան վերաբերեալ իր տրամադրութեան տակ գտնուող բոլոր փաստաթուղթերը:
Թալին Տէր Մինասեան կ՛ընդգծէ նաեւ պատմական արժէքը այս լաւապէս փաստագրուած վէպին. անիկա այնքան հարուստ է, որ շարք մը նիւթեր, որ կը կարծենք թէ այսօր կը յայտնաբերենք, ինչպէս` իսլամացած հայերը, արդէն արծարծուած են այս վէպին մէջ:
