ՌՈՒԶԱՆ ԻՇԽԱՆԵԱՆ
Թուրքական իշխանութիւնները նոր յարձակում են ձեռնարկում երկրի գլխաւոր ընդդիմադիր ուժի` կիւլենականութեան վրայ. Զանգուածային լրատուամիջոցների տեղեկութիւններով` թուրքական ոստիկանութիւնը ձերբակալել է կիւլենականութեան գաղափարախօսութեան քարոզիչ` «Զաման» թերթի գլխաւոր խմբագիր Էքրեմ Տումանլիին, ինչպէս նաեւ` աշխուժ հասարակական-քաղաքական գործունէութիւն ծաւալած այլ կիւլենականների:
Թուրքական «Հիւրրիէթ» թերթը իր հրապարակման մէջ նշեց, որ «Զաման»-ի գլխաւոր խմբագիրը մասնակցել է երկրի իշխանութիւնների դէմ կազմակերպուած դաւադրութեանը: Եթէ նկատի ունենանք թուրքական հեղինակաւոր թերթի ներկայացրած տեղեկատուութեան հաւաստիութիւնը, ստացւում է, որ թուրքական ընդդիմութիւնը երկրի ղեկավարութեան հետ վաղեմի հաշիւները մաքրելու պատեհ ժամանակ է ընտրել: Միւս կողմից էլ թուրքական ոստիկանութեան գործողութիւնները վկայում են, որ նախկին վարչապետ, այժմ նախագահ Էրտողանը մինչ այսօր սարսափում է կիւլենականների գործունէութիւնից եւ նրանց` հասարակութեան լայն խաւերի վրայ ունեցած ազդեցութիւնից:
Քիչ է ասել, թէ նախագահ Ռ. Էրտողանի վերաբերմունքը կիւլենականների հանդէպ թշնամական է: Բաւական է ասել, որ Ֆ. Կիւլենի գաղափարախօսութիւնը երկիրը նորօսմանականութիւնից փրկելու նպատակ է հետապնդում: Ժամանակ առ ժամանակ իրեն զգացնել տուող ներքին քաղաքական լարուածութիւնը վկայում է հասարակութեան ողջամիտ խաւերի մտահոգութիւնների մասին. նրանք գիտակցում են, որ արտաքուստ դէպի Եւրամիութիւն ձգտող նախագահի վարած քաղաքականութիւնը չի կարող համադրուել եւրոպական արժեհամակարգին, այլ խօսքով` եւրոպական ընտանիքին անդամակցելու յոյսերին պէտք է հրաժեշտ տալ տեւական ժամանակով:
Թէ ինչպէս եւ ինչքան կը յաջողուի Էրտողանին առաջնորդուել երբեմնի Օսմանեան կայսրութեան աւանդոյթներով եւ, դրանով հանդերձ, յաւակնել տարածաշրջանային գերիշխանութեան, ցոյց կը տայ ապագան:
Մի կողմ թողնենք ներքաղաքական լարուած իրադարձութիւնները եւ ուշադրութիւն դարձնենք Թուրքիայի արտաքին քաղաքական վայր ի վերումներին: Ուշագրաւ, բայց ոչ անսպասելի զարգացում էր դեկտեմբերի սկզբներին Ռուսասատանի նախագահ Վլատիմիր Փութինի այցը Անգարա, որտեղ նա յայտարարեց, որ Մոսկուան հրաժարւում է «Հարաւային հոսք» նախագծից եւ մտադիր է կառուցուելիք նոր կազատարով Եւրոպային կազ մատակարարել Թուրքիայի եւ ոչ թէ Պուլկարիայի տարածքով: Կազատարի միջոցով հնարաւոր կը լինի Եւրոպային տարեկան կտրուածքով մատակարարել 63 միլիառ խորանարդ մեթր կազ: Պարզաբանելով «Հարաւային հոսք» նախագծից հրաժարուելու պատճառները` Փութինն ասել է, թէ Պուլկարիան զրկուած է որպէս անկախ պետութիւն գործելու հնարաւորութիւնից, եւ եթէ Եւրոպական Միութիւնն չի ցանկանում իրականութիւն դարձնել այդ խողովակաշարը, դա այդպէս էլ կը մնայ անիրագործելի: Ռուսաստանը չի կարող միլիոնաւոր տոլարներ ներդրել նախագծի վրայ եւ յետոյ կանգնել Պուլկարիայի սահմանին, յայտարարել է Ռուսիոյ նախագահը: Անգարայում ձեռքբերուած պայմանաւորուածութեան համաձայն, «Հարաւային հոսք»-ը վերածուելու է «Թուրքական հոսք»-ի: Ռուսիոյ նախագահի պետական այցից յետոյ ռուսաստանեան փորձագիտական շրջանակներում քննարկումներ սկսուեցին Եւրասիական տնտեսական միութեանը Թուրքիայի դեռեւս անորոշ ձեւաչափով անդամակցելու մասին:
Ռուսական կողմը, ինչպէս երեւում է, հաշուարկներ է անում նաեւ Եւրասիական տնտեսական միութեան սահմաններն արեւելեան ուղղութեամբ ընդլայնելու մասին: Ռուս-թուրքական մերձեցմամբ Վ. Փութինը, թերեւս, փորձում է իր քաղաքական ընթացքը պահել ինչպէս եւրոպական, այնպէս էլ մերձաւորարեւելեան ուղղութեամբ:
Նախագահ Էրտողանն իր կողմից հաւաստիացրեց, որ չի միանայ Ռուսաստանի դէմ Եւրոպայի ձեռնարկած պատժամիջոցներին: Սա այն խոստումն էր, որն անչափ զայրացրեց Եւրոպային:
Ռուսիոյ նախագահի այցից յետոյ Թուրքիա ժամանեց Եւրամիութեան արտաքին քաղաքականութեան եւ անվտանգութեան հարցերով բարձր յանձնակատար Ֆ. Մոկերինին: Եւ չնայած եւրոպական տեղեկատուական աղբիւրներն այդ այցի նպատակը կապեցին Սիրիայում եւ Իրաքում ծայրայեղ իսլամականների գործողութիւններին հակադարձելու հետ, բայց իրականում, իրազեկ աղբիւրների տեղեկութիւններով, յանձնակատարը եկել էր երկրի ղեկավարութեանը հետ պահելու Ռուսաստանի հետ նոր կազային նախագիծ իրականացնելու մտադրութիւնից: Ու նաեւ համոզելու Թուրքիային` միանալ Ռուսաստանի դէմ ձեռնարկուող պատժամիջոցներին:
Դրա դիմաց եւրապաշտօնեան թուրքական կողմին ի՞նչ կարող էր խոստանալ: Ի հարկէ ամենացանկալին` արագացնել Թուրքիայի` Եւրամիութեանն անդամակցելու գործընթացը: Մոկերինին, սակայն, այդքանն ասաց վերապահումով, այսինքն անդամակցութիւնը տեղի կ՛ունենայ, բայց` ոչ մօտ ապագայում: Թուրքիայի համար պարզ էր` ի՛նչ է իրականում նշանակում այս պահի համար ոչ մի արժէք չներկայացնող եւրոպական խոստումը, ուրեմն, Պրիւքսել-Անգարա յարաբերութիւնների հաստատումը մօտ ապագայի խնդիր չէ:
Արձանագրենք նաեւ, որ Ռուսաստանի նախագահի` Թուրքիա կատարած այցից մի քանի օր անց Զուիցերիայի Պազել քաղաքում հրաւիրուեց ԵԱՀԿ արտաքին գործերի նախարարների խորհրդի նիստ: Թուրքիայի ներկայացուցիչն ուքրանական ճգնաժամի հետ կապուած քննարկումների ժամանակ հանդէս եկաւ Ուքրանիայի տարածքային ամբողջականութեան պաշտպանութեան դիրքերից: Ասել է թէ` հանդէս եկաւ Խրիմում Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականութեան դէմ:
Միանշանակ կարելի է պնդել, որ ռուս-թուրքական մերձեցումն այսօրուայ դրութեամբ յեղյեղուկ է, եւ միայն հետագայ զարգացումները ցոյց կը տան, թէ ի՛նչ արժէք ունեն կազային նոր նախագիծ իրականացնելու մասին ռուս-թուրքական պայմանաւորուածութիւնը, ինչպէս նաեւ` թուրքական չէզոքութիւնը Ռուսաստանի նկատմամբ եւրոպական պատժամիջոցներ իրականացնելու հարցում:
Մի հանգամանք եւս. Միջին ու Մերձաւոր Արեւելքում տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական գործընթացները դիտարկելիս չի կարելի անտեսել տարածաշրջանի գլխաւոր խաղացողներից մէկի` Իրանի դերակատարութիւնը: Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառող Միացեալ Նահանգներն ու Եւրոպան` մի կողմից, միւս կողմից` տարածաշրջանում Արեւմուտքի ծրագրերը հակակշռելու նպատակ հետապնդող Ռուսաստանն ու Թուրքիան իրենց ծրագրերը մշակելիս չեն կարող անտեսել Իրանի շահն ու ազդեցութիւնը:
Ինչպիսի՞ն է Իրան-Ռուսաստան յարաբերութիւնների ներկայ վիճակը: Նախեւառաջ մատնացոյց անենք ռուս-իրանական յարաբերութիւններում առկայ ճեղքուածքը: Վերջինս իրեն զգացնել տուեց Ռուսաստանի Պետական տումայի նախագահ Սերկէյ Նարիշքինի` վերջերս Թեհրան կատարած այցի ընթացքում: Այն փաստը, որ ռուսական խորհրդարանի նախագահին չընդունեց ո՛չ Իրանի նախագահ Ռուհանին եւ ո՛չ էլ հոգեւոր առաջնորդ Ալի Խամէնէին, արդէն իսկ վկայում է երկկողմ յարաբերութիւններում առկայ լարուածութեան մասին: Ռուսաստանեան աղբիւրների տեղեկութիւններով, Նարիշքինի բոլոր առաջարկները մերժուել են Իրանի ղեկավարութեան կողմից: Սա փաստ է, որի հետ չի կարող հաշուի չնստել Ռուսաստանը:
Իրանի դերակատարութիւնը եւ նրա քաղաքական յստակ ուղեգիծը տարածաշրջանային գործընթացներում վկայակոչելն ինքնանպատակ չէ. շատ բան կախուած է Ռուսաստան-Իրան-Թուրքիա յարաբերութիւնների զարգացումից:
Թէ ինչպէ՛ս կը ծաւալուեն իրադարձութիւններն այս հարթութիւնում, ցոյց կը տայ մօտ ապագան: Փաստն այն է, որ Թուրքիան յայտնուել է ինչպէս ներքին, այնպէս էլ արտաքին քաղաքական խնդիրների առաջ, իսկ Էրտողանը երկրի ապագան պատկերացնում է բռնապետական վարչակարգի խստացման եւ նորօսմանականութեան գաղափարախօսութեան մէջ: Արտաքին քաղաքական խնդիրներն ինչպէս արեւմտեան, այնպէս էլ արեւելեան ուղղութեամբ, գումարած` ներքաղաքական կեանքում տեղի ունեցող ցնցումները, երկրի ղեկավարութեանը դրել են ճակատագրական ընտրութիւն կատարելու հրամայականի առաջ:
«Ազատ Արցախ»
