Կրօն, Քաղաքականութիւն, Անհատական Ընկալում

ԺՈՒԼԻԵԹ ԴԱՒԹԵԱՆ
ՀՊՄՀ Դոկտորանտ
Հոգեբանութեան ֆակուլտետ             

Պատմութեան ընթացքում և այսօր էլ կրօնն իր ազդեցութիւնն է ունեցել քաղաքական իշխանութեան վրայ, մարտահրաւէրներ նետել կառավարութիւններին և ազդել հակամարտութիւնների վրայ՝ յաճախ գերազանցելով բանակների կամ օրէնքների ոյժն ու ազդեցութիւնը։

Իզրայէլ-Պաղեստին հակամարտութեան մէջ կրօնն անընդմէջ կապուած է հողի, ինքնութեան և պատմական զուգահեռների հետ։ Սրբավայրեր, ինչպիսիք են Երուսաղէմը, ոչ միայն քաղաքական խորհրդանիշներ են, այլև հոգևոր, ինչը բարդացնում է որևէ համաձայնութեան հասնելը՝ զգացմունքային լարուածութիւն ստեղծելով բոլոր կողմերի համար։

Հյուսիսային Իռլանդիայի տասնամեակների հակամարտութիւնը պայմանաւորուած  էր ոչ միայն քաղաքականութեամբ, այլև կրօնական ինքնութեամբ, որտեղ կաթոլիկ և բողոքական պատկանելութիւնները ձևաւորել էին հաւատարմութիւնը, դիմադրութիւնն ու համերաշխութիւնը։

Իրանում 1979-ի Իսլամական յեղափոխութիւնից յետոյ կրօնական իշխանութիւնն անմիջապէս սահմանեց պետութիւն։ Քաղաքական պաշտօններ զբաղեցնող բարձր իշխանութիւն ունեցող հոգևորականները ցոյց են տուել, որ կրօնական իշխանութիւնը կարող է գերազանցել ժողովրդավարական կառուցուածքները և ուղղորդել ազգային քաղաքականութիւն։

Հնդկաստանում կրօնական ազգայնականութիւնը վերջին տասնամեակներում վերաձևաւորել է քաղաքականութիւնը՝ ազդելով օրէնքների, քաղաքացիութեան հարցերի և կրօնական համայնքների միջև յարաբերութիւնների վրայ։ Հաւատքը կարողացել է զօրաշարժի ենթարկել մեծամասնութեանը և նոր ձև տալ ազգային ինքնութեանը։

Համայնավարութեան տիրապետութեան դէմ դիմադրութեան մէջ Լեհաստանում Կաթոլիկ եկեղեցին կարևոր դեր խաղաց աջակցելով «Համերաշխութիւն (Սոլիդարիթի)» շարժմանը և ցոյց տուեց, թէ ինչպէս կրօնը կարող է հզօրացնել ոչ բռնի ընդդիմութիւնը բռնատիրական համակարգերի դէմ։

Այս օրինակները ցոյց են տալիս, որ կրօնը պարզապէս անձնական հաւատամք չէ. այն կարող է լինել հզօր հաւաքական ուժ, որը կարող է օրինականացնել իշխանութիւնը, դիմադրել ճնշումներին, միաւորել համայնքները կամ խորացնել բաժանումները։ Նրա ազդեցութիւնը հասկանալը կարևոր է՝ աշխարհաքաղաքական գործընթացներն ու հակամարտութիւնները հասկանալու համար։

Կրօնն անհատական մակարդակում

Անհատական մակարդակում կրօնն ունի էական և ճնշիչ դեր։ Կրօնը ձևաւորում է իմաստ, ինքնութիւն և բարոյական ուղղորդում։ Իմաստաստեղծման տեսությիւնների (Meaning-making theory) համաձայն (ըստ Վիկտոր Ֆրանկլի) անհատը ձգտում է ստեղծել իմաստ և նպատակ, որոնք կը կարողանան բացատրել տառապանքը, անարդարութիւնը և համատեղ պայքարը։ Կրօնը ապահովում է այդ ձգտումը, յատկապէս հակամարտութիւնների կամ քաղաքական անորոշութեան պայմաններում՝ հնարաւորութիւն տալիս անհատներին իրադարձութիւնները մեկնաբանել ոչ միայն որպէս քաղաքական հետևանքներ, այլ որպէս բարոյական և գոյաբանական նշանակութիւն ունեցող երևույթներ։

1979-ի Հենրի Թայֆելի և Ջ. Ս. Թըրնըրի ներկայացրած  Ընկերային (Սոցիալական) ինքնութեան տեսութիւնը (Social Identity Theory) օգնում է հասկանալ այս կապը։ Կրօնական պատկանելիութիւնը յաճախ դառնում է անհատների ինքնութեան կենտրոնական մասը, յատկապէս երբ նրանք վտանգ են զգում։ Քաղաքական անկայունութիւնները, անվտանգութեան հարցերը կամ մշակութային անապահովութիւնները կարող են ուժեղացնել կրօնական ինքնութիւնը, ամրացնել զգացական կապը և խթանել սրբազան արժէքների պաշտպանութիւնը։ Սա բացատրում է, թէ ինչու կրօնական հաստատութիւնները յաճախ կարող են աւելի արդիւնաւետ զանգուածային շարժում՝ աջակցութիւն ստեղծել  քան աշխարհիկ իշխանութիւնները։

Կրօնը  նաև ձևաւորում է բարոյական դատողութիւնը՝ քաղաքական հարցերը ներկայացնելով որպէս սրբազան կամ անընդունելի։ Երբ հաւատալիքները կամ տարածքները դիտարկւում են որպէս սրբազան, դրան հակառակը կարող է զգացուել որպէս բարոյական դաւաճանութիւն։ Սա օգնում է հասկանալ կրօնական բաղադրիչով հակամարտութիւնների շարունակականութիւնը, քանի որ դրանք ընկալւում են որպէս անձնական ինքնութեան սպառնալիք։

Վերջապէս, կրօնը տրամադրում է հոգեբանական դիմադրողականութիւն։ Սպասուած արարողութիւնները, համատեղ պաշտամունքը և համընդհանուր հաւատամքները նպաստում են զգացական կարգաւորմանը, ընկերային աջակցութեան ձևաւորմանը և դժուարութիւնները, վախերը յաղթահարելու զգացումին։ Այս գործընթացը ամրապնդում է հաւատարմութիւնը կրօնական հաստատութիւնների նկատմամբ, թոյլ տալով նրանց պահպանել իրենց ազդեցութիւնը անգամ, երբ բախւում են պետական իշխանութեան կամ քաղաքական ճնշման հետ։

Եզրափակում

Կրօնը անձնական հաւատամք է, այլև հզօր ուժ է, որը կարող է միաւորել կամ բաժանել, ուղղորդել քաղաքականութիւն և ձևաւորել ինքնութիւն։ Իր ազդեցութիւնը հասկանալը նշանակում է աւելի խորը ընկալել ոչ միայն պետական քաղաքականութիւնը, այլև անհատների վարքագիծը և ինքնութեան կառուցուածքը: Կրօնի ազդեցութիւնը հասկանալն անհրաժեշտ է հասկանալու համար ժամանակակից աշխարհաքաղաքական գործընթացներն ու անհատական հոգեբանութիւնը և վարքագիծը։

—

Յղումներ

Encyclopedia Britannica. (2024). Religion and politics. https://www.britannica.com

Fox, J. (2018). Religion and politics. Oxford Research Encyclopedia of Politics. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228637.013.94

Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology of intergroup relations (pp. 33–47). Brooks/Cole.