Կիրակի, 19 հոկտեմբեր 2025: Պաթոն Ռուժի հայութիւնը անգամ մը եւս խուռներամ հաւաքուած էր Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ կամարներուն տակ` ոգեկոչելու համար Հաճնոյ հերոսամարտի 105-ամեակը:
Առկան հիացում պատճառող երեւոյթ մըն է, որ հաճընցի հայրենակիցներ, տակաւին քանի մը տասնեակ տարի առաջ մերձաւորարեւելեան երկիրներէն արտագաղթելով Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու Լուիզիանա նահանգը, իրենց հետ բերած են անկապտելի աւանդ մը` իրենց հայրենի բնօրրանին տոհմիկ սովորութիւնները, Հաճընի հանդէպ հաւաքական յիշողութիւնը եւ հոն հերոսաբար նահատակուած նախնեաց խնկելի յիշատակը: Հակառակ անոր, որ պատմական Հաճընի անկումէն արդէն աւելի քան դար մը անցած է, սակայն միեւնոյն է, անոնք յաջողած են սերունդէ սերունդ փոխանցել ցեղի մը գոյատեւման հոգեւոր-մշակութային այն արժէքները, որոնք իրենց կտակած է մահուան արհաւիրքէն վերապրած հաճընցիներու աւագ սերունդը:
Արդարեւ, տեղի ունեցածը ամենեւին սովորական կամ ընթացիկ հնամոլութեան մը ձանձրալի կրկնութիւնը չէ, այլ ան հայրենակցական բովանդակալից տօնախմբութիւն մըն է` պատմութիւնը վերաիմաստաւորելու, հայեցի ինքնութիւնը կոփելու, ազգային պատկանելիութեան եւ հայրենեաց սիրոյ սրբազան ուխտը վերանորոգելու մեծարժէք ժառանգութիւն մը:
Վերոնշեալ մշակութային ժառանգութեան բաղկացուցիչ մասերէն մին է նահատակաց հոգիներուն ձօնուած պատրաստութիւնը մատաղի, որ հաճընցիներ «ճիտապուր» կը կոչեն` նկատի ունենալով այդ ուտեստին համար օգտագործուած միսը, որ սովորաբար տաւարի կամ ոչխարի ճիտէն առնուած պէտք է ըլլայ:
Հաճնոյ հերոս նահատակներու յիշատակին ձօնուած քանի մը օրերու վրայ երկարող ճիտապուրի արարողութիւնը, կորկոտն ու միսը խնամքով պատրաստելու, ապա նախօրէին զայն խոշոր կաթսաներու մէջ մինչեւ եփիլը հարելու ժամանակատար գործը համայնքը միաւորելու եւ մարդիկ նպատակի մը շուրջ համախմբելու ազդեցութիւնը ունին:
Այս տարի եւս հաւաքական այս ամբողջ աշխատանքը իրականացաւ տէր եւ տիկ. Վազգէն եւ Հայկօ Գալթաքճեաններու հիւրընկալ օճախին մէջ, ուր համայնքի տիկինները, փորձառու ցուցմունքներով տիկնայք Մարի Գալթաքճեանի եւ Ազատուհի Մութաֆեանի, պատրաստեցին ճիտապուրին բաղադրութիւնը, եփած միսի ահագին զանգուածը մէկիկ-մէկիկ փետելով զայն վերածեցին թելանման շերտերու, իսկ յաջորդ օրը երեկոյեան մինչեւ ուշ գիշերուան ժամերը այր մարդիկ, նաեւ` տղաք ու աղջիկներ, ազգային-հայրենասիրական երգեր երգելով, խինդ ու ծիծաղով հարեցին միսն ու կորկոտը` մինչեւ ճիտապուրին պատրաստուիլը: Աւելցնել է պէտք, որ միսն ու կորկոտը իրարու հետ շաղելէ եւ կաթսաներուն մէջ լեցնելէ առաջ կատարուեցաւ աղի օրհնութեան կարգը, որ, ըստ Հայց. եկեղեցւոյ ծիսական աւանդոյթներուն, կատարեց Զուիցերիայէն հիւրաբար քաղաքս գտնուող դոկտ. Աբէլ քհնյ. Մանուկեանը:
Արդարեւ, կիրակի առաւօտեան Հաճնոյ դիւցազնամարտի 105-ամեակին ձօնուած պատարագը մատուցեց Սիմէոն աբղ. Օտապաշեանը: Խորանին սպասարկեցին եկեղեցական վայելուչ շապիկներ հագած դպիրներ եւ ուրարակիր սարկաւագներ: Իսկ պատարագի երգեցողութիւնը գեղեցկօրէն կատարեց Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ տիկնանց երգչախումբը` ղեկավարութեամբ Սօսի Գալթաքճեանի:
Յաւարտ պատարագի հոգեհանգստեան պաշտօն կատարուեցաւ 15 հոկտեմբեր 1920 թուականին Հաճնոյ մէջ նահատակուած բոլոր զոհերու, նաեւ տեղաբնակ եւ շրջակայից հայ ընտանիքներու հին եւ նոր ննջեցեալներու հոգւոց հանգստեան եւ լուսաւորութեան համար: Ապա Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ կից սրահին մէջ օրուան պատարագիչը` Սիմէոն աբեղայ, կատարեց մատաղի օրհնութեան կարգը, որուն հետեւեցաւ Հաճընի գոյամարտին ձօնուած երգը` յոտնկայս եւ միաբերան երգեցողութեամբ բոլոր ներկաներուն:
Այս առիթով դոկտ. Աբէլ քհնյ. Մանուկեան զրոյցի մը ընթացքին անդրադարձաւ հիմնահարցի մը` շեշտելով, թէ ինչո՛ւ համար տարուէ տարի կը նշենք Հաճնոյ դիւցազնական հերոսամարտին տարեդարձը, հակառակ այն փաստին, որ աւելի քան հարիւր տարիներու հեռաւորութիւն մը մեզ կը բաժնէ պատմական եղելութենէն, երբ այնուհետեւ մեզմէ ոչ ոք կամ ոեւէ մէկ ուրիշ հայ կ՛ապրի Հաճընի մէջ: Ան ըսաւ.
«15 հոկտեմբեր 1920-ը «դամբանի սեւ մրուրով» գրուած եղերական թուական մըն է Հաճընի տարեգրութեան էջերուն մէջ: Սակայն ան, մահախուճապ իր ամբողջ ողբերգութեամբ հանդերձ, կը ներկայանայ հայ ժողովուրդի ազատագրական պայքարի հերոսական էջերէն, ինքնահաստատման ու դաժան գոյապայքարի պերճախօս վկայութիւններէն մին:
«105 երկար տարիներու թաւալումէն ետք, մենք այսօր տակաւին ամենայն երկիւղածութեամբ ու համակ յարգանքով կը խոնարհինք մեր նախնեաց` Հաճընի բիւրաւոր նահատակներու անթառամ յիշատակին առջեւ:
«Անշո՛ւշտ յուզուած ենք ու կը սգանք, այո՛, բայց նաեւ զիրենք կը յիշենք հպարտութեամբ, որովհետեւ մեզի համար Հաճըն միայն տառապանքի խորհրդանիշ մը չէ, այլ ան հերոսական դիմադրութեան, դիւցազնական ոգիի, արժանապատուութեան եւ կեանքին հանդէպ անկոտրում հաւատքի մը վկայութիւնն է:
ճիտապուրի պատրաստութեան ընթացքին:
«Թող Հաճնոյ խնկելի յիշատակը մեզ պարտաւորեցնէ պահպանելու ճշմարտութիւնը, փնտռելու արդարութիւնը, բարձրացնելու մեր ձայնը` մեր ազգային պահանջատիրութեան, արդար իրաւունքներու եւ պատմական արդարութեան իրականացման, խաղաղ ու հզօր հայրենիք մը կերտելու ուղղութեամբ, վասնզի Հաճըն կ՛ապրի մեր սրտերուն, մեր հաւաքական յիշողութեան եւ հայ ժողովուրդի պատմութեան մէջ: Մենք մեր կորուստները չենք յիշեր արդէն լեռնակուտակ մեր ցաւն ու սուգը, լացն ու կոծը առաւել եւս բազմացնելու համար, այլ զանոնք կը յիշենք գերազանցապէս պահպանելու համար մեր նահատակ հերոսներուն արժանապատուութիւնը, մարդիկ, որոնց կուռ հաւատամքն էր «Մահ իմացեալ անմահութիւն է» կարգախօսը` հայրենի հողը ցեղասպան ոսոխին դէմ թէկուզ սեփական կեանքի գնով պաշտպանելու համար:
«Մենք կը յիշենք Հաճընը, քանի որ յիշողութիւնը ճշմարտութիւն կը նշանակէ: Ան գերազանցապէս դիմադրութեան եւ ճշմարտութեան նկատմամբ պատասխանատուութեան դրսեւորում է: Մինչդեռ մոռացումը անտարբերութեան արտայայտութիւն եւ մեղկ ցուցանիշ մըն է ինքն իրմէ փախուստի:
Այն ազգը, որ կը լռէ ու կը մոռնայ իր նախնեաց տառապանքը, կը կորսնցնէ իր պատմութիւնը: Իսկ ան, որ կը կորսնցնէ իր պատմութիւնը, ոչ միայն կը կորսնցնէ իր ինքնութիւնը, այլեւ` իր անհատականութիւնը, իր առնչուածութիւնը մարդկային հոգեւոր ու բարոյական բովանդակ արժէքներու հետ:
«Հաճըն էական մէկ մասը կը կազմէ` մեր ինքնութեան, դիմադրական ոգիին, հերոսական գոյապայքարին եւ նոյնիսկ մոխիրներուն մէջէն որպէս փիւնիկ վերածնելու կարողութեան: Ան «խորին խորհուրդ» մըն է, աստուածային շնորհաշատ պարգեւ մը, որ ազգեր ձեռք կը բերեն պատմութեան ամենաթէժ քուրաներուն, կեանքի դժուարագնաց քառուղիներուն եւ լինել-չլինելու վճռորոշ գոյամարտերուն մէջ:
«Ուստի մենք կը յիշենք մեր հայրենի բնօրրան Հաճընը, որովհետեւ յիշողութիւնը յարատեւ արդարութիւն կը փնտռէ ու հետեւողականօրէն, ի գին ամէն ինչի, կը պահանջէ կեանքին համարժէք եւ անոր պէս թանկ այդ զգետնուած, լլկուած ու յօշոտուած արդարութեան իրականացումը: Իսկ հոս ո՛չ ժամանակի քայքայիչ ուժը, ո՛չ ալ հզօրներու զէնն ու ասպարը կրնան յարատեւ դիմադրել այն գերազանց կարողութեան, որ ազգի մը հաւաքական յիշողութիւնն է: Որովհետեւ կը հաւատանք, որ սէրը աւելի զօրեղ է, քան` մահն ու աւերը, ճշմարտութիւնն է վերջին ու մնայուն յաղթանակողը:
«Հակառակ բոլոր փաստացի իրականութիւններուն, ժամանակի եւ աշխարհագրական հեռաւորութիւններուն, որոնք գոյացած են հերոսածին Հաճընի, նաեւ մեր ու գալիք սերունդներուն միջեւ, Հաճըն պիտի մնայ ու ապրի մեր պատմութեա՛ն, մեր երգերո՛ւն եւ սերունդներու սիրտերո՛ւն մէջ:
«Այնքան ատեն որ թէկուզ դեռ մէկ հոգի կ՛արտասանէ Հաճըն անունը, քանի դեռ մէկ հոգի կը վառէ մոմ մը անոր ութամսեայ դիւցազնական ինքնապաշտպանութեան յիշատակին օրը, Հաճընը չի մեռնիր: Ան կ՛ապրի` իբրեւ վերածնունդի խորհրդանիշ, քաջարի ցեղի մը հաւատքի ցուցանիշ, անընկճելի հպարտութեան, անձեռնմխելի արժանապատուութեան, հայեցի անեղծ ինքնութեան պերճախօս վկայութիւն»:
Յաւարտ բանիս հարկ է շնորհակալութիւն յայտնել Պաթոն Ռուժի, Նիւ Օրլինզի եւ շրջակայից հայութեան, նաեւ` Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ ծխական խորհուրդի անդամներուն, որոնք իրենց յօժարակամ աշխատանքով, նիւթաբարոյական սրտաբուխ նուէրներով իրականացուցին հայաբոյր աւանդոյթներով հարուստ այս տօնակատարութիւնը:
Խունկ, աղօթք եւ օրհնութիւն` արծուաբոյն Հաճընի նահատակ հերոսներու հոգիներուն, եւ մեր հերոսածին նախնեաց անմոռաց յիշատակին` բի՜ւր յարգանք եւ խոնարհում:
ՆԵՐԿԱՅ ՄԸ
Պաթոն Ռուժ, 19 հոկտեմբեր 2025
Զ. կիրակի զկնի Ս. Խաչի
