Ուշ Է, Բայց Շատ Ուշ Չէ…

Լ. ԱՅՎԱԶԵԱՆ

Միջազգային իրադարձութիւններն ու անոնց հետեւանքները սեւ-մութ ամպերու նման կը շարունակեն արագօրէն կուտակուիլ մեր տարածաշրջանի երկնակամարին վրայ: Հայաստանի հարաւային դարպասը` Սիւնիքը, այսօր դարձած է մեր գոյութեան եւ ապագայի առանցքային հարցերէն մէկը: Սիւնիքը ոչ միայն Հայաստանի տարածքային ամբողջականութեան երաշխիքն է, այլ նաեւ կենսական ուղի մը` Հայաստանէն դէպի Իրան, դէպի Պարսից ծոց եւ անուղղակիօրէն` դէպի Միջին Արեւելք: Սիւնիքը պահելով է, որ Հայաստանը կը պահպանէ իր ռազմավարական դիրքը Կովկասի մէջ: Այդ պատճառով ճնշումն ու միջանցքի գաղափարի արծարծումը չեն դադրիր, քանի որ առանց Սիւնիքի Հայաստանը կը զիջի իր անկախութեան գոյատեւման հիմնական օղակներէն մին` ի նպաստ թշնամիին:

2020-ի պատերազմին ընթացքին եւ պատերազմէն ետք Հայաստանը վստահեցաւ Ռուսիոյ` իբրեւ խաղաղապահի եւ երաշխաւորի: Բայց փորձառութիւնը ցոյց տուաւ, որ Մոսկուան չկրցաւ կամ չուզեց կատարել իր պարտաւորութիւնները: Արցախը մինակ ձգուեցաւ, հայ բնակչութիւնը ենթարկուեցաւ ահաւոր ճնշումներու, եւ, ի վերջոյ, ազերի զինուժը ազատօրէն շարժեցաւ: Ռուսիա եւ Իրան չմիջամտեցին, այլ միայն դիտեցին Ազրպէյճանի, Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի համատեղ յարձակումը, որ ուղղուած էր ոչ միայն Արցախի, այլ նաեւ` ամբողջ հայութեան դէմ: Այս անգործութիւնը խորապէս ցնցեց հայ ժողովուրդի վստահութիւնը ռուսին եւ իրանցիին հանդէպ:

Այդ նոյն Ռուսիան եւ անոր կողքին Իրանը, որոնք լուռ մնացին կամ աչք խփեցին ազերիական-թրքական-իսրայէլեան յարձակումներուն, այնուհետեւ դէմ արտայայտուեցան ամերիկեան եւ նախագահ Թրամփի ներգրաւուածութեան: Այս հակասական դիրքորոշումը ցոյց կու տայ, որ անոնց առաջնահերթութիւնները չեն համընկնիր Հայաստանի անվտանգութեան հետ: Երաշխաւոր մը կամ հարեւան մը, որ կը դիտէ մեր կորուստները առանց միջամտելու, բայց միեւնոյն ատեն կը խոչընդոտէ այլոց միջամտութիւնը, չի կրնար վստահելի դաշնակից նկատուիլ:

Այսօր Թուրքիան եւ Ազրպէյճանը կը փորձեն ճնշում բանեցնել Հայաստանի վրայ` Սիւնիքէն միջանցք բանալու համար: Նոյն ատեն Միացեալ Նահանգները կը դառնան նոր դերակատար եւ երաշխաւոր: Ուաշինկթըն, իր աշխարհաքաղաքական շահերէն մեկնելով, կը փորձէ ստանձնել այս դերը եւ իր հակակշիռին տակ առնել թէ՛ Զանգեզուրը եւ թէ՛ անժխտելիօրէն աճող թուրք-ազերի ճնշումները: Սա առաջին անգամն է, որ հայ կառավարութիւն մը լուրջ ձեւով կը դիտարկէ Արեւմուտքի դերը իբրեւ անվտանգութեան երաշխիք եւ պատրաստակամութիւն կը յայտնէ զիջումներու երթալու` իր իշխանութեան երկարաձգումը ապահովելու համար, ոտնակոխելով Հայաստանի գերագոյն շահերը:

Սակայն, Քաթարի վրայ Իսրայէլի յարձակումը եւ անոր վերաբերեալ Ամերիկայի լռութիւնը ցոյց կու տան, որ Միացեալ Նահանգները նոյնպէս վստահելի գործընկեր չեն, եւ ո՞վ կրնայ է երաշխաւորել, որ անիկա չի զիջիր թուրք-ազրպէյճանական ապագայ ճնշումներուն դիմաց` Հայաստանի հաշուոյն: Այնուամենայնիւ, Հայաստանը պէտք չէ, որ ամբողջութեամբ դռներ փակէ Ռուսիոյ առջեւ: Եթէ Մոսկուան ապացուցէ, որ իբրեւ այժմ լուծարուած ԵԱՀԿ Մինսքի խմբակի անդամ եւ համանախագահ` պատրաստ է իրական երաշխիք տալու ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ Արցախի Հանրապետութեան եւ արցախցիներու տունդարձի համար, այն ատեն կարելի է վերադառնալ ոչ միայն 2020-էն առաջուան դրութեան, այլ նաեւ, ինչո՞ւ ոչ, խօսիլ 1921 թուականին ստորագրուած Կարսի եւ Մոսկուայի պայմանագիրները չեղեալ յայտարարելու կարելիութիւններուն մասին:

Հայաստանի շահը կը պահանջէ դիւանագիտական ճկունութիւն, ոչ թէ` միակողմանի կապուածութիւն: Ռուսիան, որ Հայաստանի տնտեսական թիւ մէկ գործընկերն է, տակաւին կրնայ օգտակար դաշնակից դառնալ, եթէ կարենայ պաշտպանել հայկական շահերը:

Այսօրուան միջազգային զարգացումները նաեւ հնարաւորութիւններու նոր դուռ կը բանան: Մեկ կողմէ Ռուսիոյ եւ Իրանի, միւս կողմէ` Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ, իսկ երրորդ կողմէ` Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի միջեւ աճող տարակարծութիւնները կրնան հայկական դիւանագիտութեան գործիք դառնալ: Բոլոր

խաղաքարտերը կը թուին վերախառնուած ըլլալ: Հայաստանը պէտք է դիւանագիտական ճարպիկութեամբ օգտագործէ այս

հակադրութիւնները` ապահովելու համար Հայաստանի եւ Արցախի հայութեան շահերը: Հնդկաստանն ու Չինաստանը կրնան նժարը Հայաստանի կողմ թեքել:

Ռուսիան եւ Իրանը իրենց լռութեամբ կորսնցուցին վստահութեան մեծ մասը, բայց կրնան վերագտնել զայն եթէ միայն գործնականօրէն պաշտպանեն հայկական շահերը` մեկնելով իրենց իսկ շահերէն:

Անհրաժեշտ է նաեւ իմանալ, թէ ռուսը եւ ամերիկացին քուլիսներու ետին ի՞նչ տիլեր ըրած են այս գծով: Հայաստան պէտք է փորձէ ամէն գնով վերատեսութեան ենթարկել Ամերիկայի միջնորդութեամբ Ազրպէյճանի հետ կնքուած խաղաղութեան համաձայնագիրի պայմանները:

Հայաստանի ապագան կախեալ է միջազգային հակադրութիւնները ճիշդ օգտագործելու իր կարողութենէն` դուռը բաց պահելու համար փչող նպաստաւոր բոլոր հովերուն դիմաց: Բայց զգուշ` կռուախնձոր

դառնալու հետեւանքներէն: Եւ այս բոլորը կարելի չէ իրականացնել առանց իշխանափոխութեան:

Կ՛ըսեն, որ վնասի ճամբէն ետ դառնալը կէս շահ է:

Թերեւս ուշ է, բայց շատ ուշ չէ…