Սեպտեմբեր 2-ին Երեւանի մէջ տեղի ունեցաւ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինին նախաձեռնած «Արցախ. չկարգաւորուած հակամարտութիւն, վերադարձի իրաւունք» խորագիրով միջազգային խորհրդաժողովը` նուիրուած Արցախի հարցի չլուծուած մնալուն, արցախահայութեան հայրենիք վերադառնալու իրաւունքին, խաղաղութեան հաստատման հեռանկարներուն եւ գերիներու ու մարդասիրական հարցերու հրատապ լուծման անհրաժեշտութեան:
ՀՅԴ Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթելեան այս առիթով արտասանած իր խօսքին մէջ ըսաւ, որ Արցախի հարցը չէ փակուած եւ չի կրնար փակուած նկատուիլ, այնքան ատեն որ արցախահայութիւնը զրկուած է իր հայրենիքին մէջ ազատ եւ ապահով ապրելու իրաւունքէն: (Խօսքին ամբողջութիւնը կու տանք ստորեւ):
ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ, Հայաստանի Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցութեան պատգամաւոր Արմէն Ռուստամեան իր խօսքին մէջ շեշտեց. «Հակամարտութիւնը չի լուծուել, այն ունի նոր ձեռք բերուած բաղադրիչներ: Առաջացել է հրատապ ու կարեւոր նոր խնդիր, որը վերադարձի իրաւունքն է: Մեր ուղերձն այն է, որ այդ իրաւունքը այնքան արմատական եւ հիմնարար նշանակութիւն ունեցող միջազգային իրաւունքների շարքում է, որ այն վաղ թէ ուշ իրականանալու է, վաղ թէ ուշ վերադարձ տեղի է ունենալու»: Ըստ անոր, թէեւ Հայաստանի ներկայ վարչակարգը կը փորձէ ժողովուրդը խաբել, այսպէս կոչուած, խաղաղութեան ակնկալութեամբ, սակայն խորքին մէջ մենք շատ հեռու ենք իսկական խաղաղութենէն:
Ըստ Ռուստամեանի, հակամարտութեան հիմնական հարցը մեր ինքնութեան հետ Ազրպէյճանի ու Թուրքիոյ անհաշտ ըլլալն է: «Եթէ դա այդպէս չէ, թող մէկը բացատրի, թէ Ազրպէյճանն ինչո՞ւ չի բաւարարւում նրանով, որ Արցախն արդէն հայաթափուել է: Վանդալիզմի գործողութիւնները, որոնք իրականացւում են Արցախում, նպատակ են հետապնդում, որ հայկական հետքը ջնջեն, որ` հայեր չեն եղել այստեղ, հայերը եկուոր են եղել: Քանի մենք սա չենք հասկացել, չենք հասկանայ, որ` այս հակամարտութիւն չի աւարտուի, քանի Ազրպէյճանն ու Թուրքիան չեն որոշել հաշտ ապրել մեր ինքնութեան հետ: Քանի դա տեղի չի ունեցել, հակամարտութիւնը Արցախից տեղափոխուել է Հայաստան: Իրենք հիմա էլ շարունակում են անհաշտ լինել մեր ինքնութեան հետ»:
Ան նաեւ դիտել տուաւ, որ Արցախի հարցին արծարծման մէջ երբեք Սիւնիքի մասին խօսակցութիւն չէ եղած, Զանգեզուրի ճամբուն մասին այսպիսի զրոյց մը չէ եղած: «Սա առաջացաւ, երբ այսօրուայ իշխանութիւններին թուաց, թէ Լաչինի միջանցքը զիջելով` կ՛ազատուեն նոյեմբերի 9-ի 9-րդ կէտի պարտաւորութիւնից, որտեղ գրուած է, որ այդ ճանապարհը վերահսկուելու է ռուսական անվտանգութեան ուժերի կողմից: Իրենք փորձեցին այնտեղ զիջել, որ դրանից էլ ազատուեն: Թուրքիան ու Ազրպէյճանն իրենց ծրագրերից չեն հրաժարուել, փանթուրանական ծրագիրը չի չեղարկուել»:
Անդրադառնալով Պաքուի մէջ պահուող հայ ռազմագերիներուն` Ռուստամեան յայտարարեց հետեւեալը. «Այսօր Պաքւում ոչ թէ անձամբ դատուողների նկատմամբ է մեղադրանքը, այլ, ըստ էութեան, դատւում է արցախահայութիւնը, դատւում է ինքնորոշման իրաւունքը: Այդ մարդիկ ինքնորոշումը իրացնողներն են: Աշխարհը պէտք է հասկանայ, որ այնտեղ չեն դատւում Բակօ Սահակեանը, Արկադի Ղուկասեանը, այլ դատւում է ինքնորոշման իրաւունք իրացնողը: Եթէ ինքնորոշման իրաւունքն այլեւս ընդունելի չէ աշխարհի համար, դա` ուրիշ բան: Բայց եթէ այդ իրաւունքն ընդունելի է, սա պիտի չդիտուի միայն Արցախի ղեկավարութեան դատ, այլ` ինքնորոշման իրաւունքի դէմ ոտնձգութիւն, եւ ըստ այդմ, մենք մեր անելիքները պէտք է իմանանք»:
ՀՅԴ Հայ դատի եւ քաղաքական հարցերու գրասենեակի պատասխանատու Կիրօ Մանոյեան իր խօսքին մէջ շեշտեց, որ Ազրպէյճան ուժ կիրարկած է նաեւ Հայաստանի նկատմամբ: Ան անդրադարձաւ Ուաշինկթընի մէջ ստորագրուած փաստաթուղթին` ըսելով. «Իրականութիւնն այն է, որ նախաստորագրուած փաստաթղթերում Արցախն ու արցախցիները չկան, չկայ նաեւ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբը: Բայց արցախցիներ կան: Հայաստանի իշխանութիւններն ապօրինի են, քանի որ վերընտրուելուց յետոյ մինչ օրս անում են ճիշդ հակառակն այն ամէնին, ինչ խոստացել էին մինչեւ ընտրութիւնները եւ ներառել իրենց ծրագրում` դրանցից յետոյ: Այս ապօրինութիւնը նաեւ վկայում է այն մասին, որ փաստաթղթերն ուժ չունեն: Եթէ իշխանութիւններին յաջողուի որեւէ բան փոխել հանրաքուէով, դա նոյնպէս անվաւեր կը լինի: Այս իշխանութիւնները պէտք է հեռանան»:
Արցախի վտարանդի Ազգային ժողովի նախագահ Աշոտ Դանիէլեան անդրադարձաւ Հայաստանի մէջ արցախահայութեան կեցութեան` շեշտելով, որ ըստ վերջին տուեալներուն, արդէն շուրջ 17 հազար արցախցիներ արտագաղթած են, իսկ անոնք այդպիսի քայլի չէին դիմեր, եթէ լուծուէին անոնց բնակարանային հարցերը, ընկերային ամբողջական ծրագիրներ գործադրուէին:
Արցախի մարդու իրաւունքներու պաշտպան Գեղամ Ստեփանեան իր ելոյթին մէջ անդրադարձաւ վերադարձին: «Ինչ վերաբերում է` ինչպէ՞ս ենք պատկերացնում վերադարձը, ես միշտ նշում եմ, որ այս պահի դրութեամբ, օրինակ, ես ինձ համար յստակ ունեմ, այսպէս ասած եւ այդ ծրագիրին նուազագոյնը այն է, որ ձեւաւորուի միջազգային հարթակ, որտեղ հնարաւորութիւն կը ստեղծուի Արցախի ներկայացուցիչների եւ Ազրպէյճանի, ինչպէս նաեւ միջազգային դերակատարների մասնակցութեամբ քննարկելու այս հարցերը: Սա չկայ: Այո՛, գալիս ենք տրամաբանական այն եզրայանգման, որ ինձ համար` որպէս արցախցիի, իմ իրաւունքների պաշտպանութեան համար այլընտրանք քան իշխանափոխութիւնը, չկայ», ըսաւ Ստեփանեան:
«Երկու հոգի հարցը փակել են, բայց դա չի նշանակում, որ հարցը միջազգայնօրէն մենք փակուած պիտի համարենք», իր կարգին ըսաւ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինի արտաքին յարաբերութիւններու բաժինի տնօրէն Նաթան արք. Յովհաննիսեան, ըստ որուն, եկեղեցին ոչ միայն Արցախի, այլ նաեւ ընդհանրապէս հայ ժողովուրդի արժէքներու պաշտպանութեան հարցին մէջ զիջումներ չի կատարեր:
«Երկու սրբազանի կալանաւորումը հէնց ապացուցում է իմ ասածը, որ մենք անզիջում ենք` որեւէ զիջում կատարելու, որեւէ մեր արժէքների պահպանութեան եւ որեւէ քրիստոնէական բարձրագոյն արժէքը պահելու համար: Եկեղեցու դիրքորոշումն է` չմոռանալ եւ մի կողմ չդնել արցախահայութեան արդար իրաւունքների պաշտպանութիւնը եւ վերջնական նպատակին հասնելը», շեշտեց Նաթան արք. Յովհաննիսեան:
***
Մենք Այստեղ Ենք` Յստակ Ասելու,
Որ Արցախի Էջը Փակուած Չէ, Որ`
Մեր Պայքարը Շարունակւում Է
Ստորեւ կը ներկայացնենք ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Իշխան Սաղաթելեանի բացման խօսքը` «Արցախ. չկարգաւորուած հակամարտութիւն, վերադարձի իրաւունք» միջազգային խորհրդաժողովին արտասանուած:
Այսօր մենք համախմբուել ենք այստեղ` Երեւանում, ոչ թէ միայն յիշելու անցեալը կամ փաստագրելու հերթական ողբերգութիւնը, այլ` խօսելու մեր ապագայի մասին:
«Արցախ. չկարգաւորուած հակամարտութիւն, վերադարձի իրաւունք» խորագրով այս խորհրդաժողովը ինքնին արձանագրում է մի պարզ, բայց անժխտելի ճշմարտութիւն` Արցախի հարցը փակուած չէ եւ չի կարող փակուած համարուել, քանի դեռ արցախահայութիւնը զրկուած է իր հայրենիքում ազատ ու անվտանգ ապրելու իրաւունքից:
Պաշտօնական Երեւանը եւ Պաքուն փորձում են համոզել մեր ժողովրդին ու միջազգային հանրութեանը, թէ իբր խնդիրը լուծուած է: Բայց բոլորս գիտենք, որ այս կեղծ թեզը ծառայում է մէկ նպատակի` արդարացնելու պարտուողական քաղաքականութիւնը, որը շարունակւում է միակողմանի զիջումների եւ ժողովրդի թիկունքում ընդունուած դաւադիր որոշումների միջոցով:
Մեր մօտեցումը շատ պարզ է` ուժի կիրառմամբ կամ ուժի սպառնալիքով պարտադրուած որեւէ փաստաթուղթ չի կարող համարուել օրինակին: Արցախի ճակատագրի շուրջ կայացուած ոչ մի որոշում չի կարող ունենալ իրաւական ու քաղաքական ուժ` առանց արցախահայութեան անմիջական մասնակցութեան: Վերադարձի եւ ինքնորոշման իրաւունքը հիմնարար իրաւունքներ են, որոնք չեն կարող անտեսուել կամ առեւտրի առարկայ դառնալ:
Այսօր, երբ Ազրպէյճանն ու Թուրքիան համատեղ իրականացնում են մեր ժողովրդի գոյութեան դէմ ուղղուած քաղաքականութիւն, իսկ Հայաստանի իշխանութիւնները փորձում են պարտութիւնը ներկայացնել որպէս «խաղաղութիւն», մեր պատասխանատուութիւնը կրկնակի է. մենք պէտք է բարձրաձայնենք ճշմարտութիւնը, պահանջենք արդարութիւն եւ ձեւաւորենք միջազգային համախմբում` մեր ժողովրդի իրաւունքները պաշտպանելու համար:
Նիկոլ Փաշինեանն Արցախը յանձնելու իր քաղաքականութիւնն արդարացնում էր Հայաստանի Հանրապետութեան անվտանգութիւնն ու ինքնիշխանութիւնն ապահովելու հրամայականով: Արդիւնքում հասել ենք մի հանգրուանի, երբ օրակարգային է դարձել արդէն Սիւնիքի մարզի պահպանման հարցը, եւ իշխանական քարոզիչները, երրորդ կողմի վերահսկողութեամբ, Ազրպէյճանին «անխոչընդոտ հաղորդակցութեան» միջանցքի տրամադրումը ներկայացնում են որպէս Սիւնիքը պահպանելու միակ տարբերակ: Մենք մերժում ենք այս մօտեցումը:
Արցախի հարցը անմիջականօրէն առնչւում է ողջ տարածաշրջանի խաղաղութեանն ու կայունութեանը: Եթէ անտեսւում է արցախահայութեան վերադարձի իրաւունքը, եթէ լռութեամբ ընդունւում է Արցախում իրականացուած ցեղային զտումը, մշակութային ժառանգութեան ոչնչացումը, եթէ միջազգային հանրութիւնը չի արձագանգում գերիների ազատ արձակման պահանջին, եթէ Ազրպէյճանի զօրքերը դուրս չեն գալիս ՀՀ տարածքից, ապա մեզ առաջարկուողը ոչ թէ խաղաղութիւն, այլ նոր, աւելի խորը եւ համապարփակ անձնատուութիւն է:
ՀՅԴ-ի եւ մեր համահայկական կառոյցների համար այս խորհրդաժողովը ունի մի յստակ նպատակ.
– Ամրապնդել միջազգային ու ներազգային համախմբում` մեր իրաւունքների պաշտպանութեան շուրջ,
– Վերադարձնել Արցախի հարցը միջազգային օրակարգ:
Քանի դեռ Ազրպէյճանի կողմից ուժի կիրառմամբ եւ ցեղասպանական գործողութիւններով բռնի տեղահանուած արցախցիները հաստատակամ են շարունակելու իրենց իրաւունքների համար պայքարը, Արցախի հակամարտութիւնը չի կարող կարգաւորուած համարուել:
Կոչ ենք անում միջազգային հանրութեանը, մասնաւորապէս, արդէն լուծարուած ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահ պետութիւններին, որոնք նաեւ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհրդի մշտական անդամներ են, քաղաքական սկզբունքայնութիւն ցուցաբերել, յարգել հակամարտութեան կարգաւորման այն սկզբունքներն ու տարրերը, որոնք արձանագրուած են արցախեան հակամարտութեան կարգաւորման վերաբերեալ Ռուսաստանի Դաշնութեան, Միացեալ Նահանգների եւ Ֆրանսայի նախագահների համատեղ յայտարարութիւններում եւ, իրենց խոստման համաձայն, պատասխանատուութեան ենթարկել արցախեան հակամարտութիւնը ուժով կարգաւորելու փորձ կատարած Ազրպէյճանին:
Միայն հակամարտութեան բոլոր կողմերի (ներառեալ` արցախեան կողմի) կենսական շահերի պաշտպանութեան, միջազգային իրաւունքի եւ սկզբունքների (ներառեալ` վերադարձի եւ ինքնորոշման իրաւունքների) վրայ հիմնուած կարգաւորումն է ի զօրու տարածաշրջանում ապահովել յարատեւ խաղաղութիւն եւ կայունութիւն:
Մենք այս համաժողովը սկսում ենք ոչ թէ որպէս հերթական գիտաժողով, այլ` որպէս միասնական կամքի դրսեւորում:
Մենք այստեղ ենք` յստակ ասելու, որ Արցախի էջը փակուած չէ, որ` մեր պայքարը շարունակւում է: Մեր պայքարը ոչ թէ պատերազմի, այլ արդարութեան եւ խաղաղութեան համար է: Իսկ խաղաղութիւնը չի կարող կառուցուել կեղծիքի, բռնութեան ու պարտադրուած զիջումների վրայ:
Թող այս խորհրդաժողովը դառնայ հարթակ, որտեղից հնչած խօսքը կը հասնի աշխարհի տարբեր մայրաքաղաքներ, միջազգային կառոյցներ եւ կը փոխանցի կամքը մեր ժողովրդի, որ թէեւ ծանր պարտութիւն է կրել, սակայն պատրաստ չէ զիջել իր կենսական իրաւունքները` յանուն գեղեցիկ խօսքերի եւ փուչ խոստումների:
Մենք չենք յանձնուել, մեր պայքարն արդար է եւ, որպէսզի մենք կարողանանք մի օր վերականգնել մեր իրաւունքները, մենք պէտք է այսօր հնարաւոր բոլոր ձեւաչափերով խօսենք դրանց մասին` դրանց պաշտպանութիւնը դարձնելով ե՛ւ ներազգային ե՛ւ միջազգային օրակարգի մաս:
