23 օգոստոսին, Հայաստանի Անկախութեան հռչակագիրի 35-ամեակին առիթով, վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան հրապարակեց ուղերձ մը, ուր կրկին փորձեց վերաշարադրել եւ այլաբանական շերտերով խեղաթիւրել արցախեան շարժումի պատմութիւնը: Անոր խօսքը միայն պատմական վերաշարադրում չէր, այլ` յստակ քաղաքական ուղեգիծ, փորձ` մոռացութեան տալու կամ իմաստազուրկ դարձնելու հիմնահարց մը, որ տասնամեակներ շարունակ եղած է հայկական ազգային-պետական օրակարգի առանցքը:
Փաշինեանի նոր ձեւակերպումները ընդվզումի եւ հակազդեցութեան ալիք յառաջացուցին քաղաքական դաշտէն ներս, ինչպէս նաեւ` հասարակութեան տարբեր խաւերուն մէջ, յատկապէս այն պարագային, երբ վարչապետը փորձեց համոզել, որ ղարաբաղեան շարժումը իբր թէ խորհրդային գաղափարաբանութեան արգասիքն էր եւ իր խորքին մէջ չէր ծառայեր Հայաստանի «իրական» անկախութեան: Փաշինեան իր ուղերձին մէջ նշեց, որ Խորհրդային Միութիւնը կաթիլ-կաթիլ սերմանած էր հայրենասիրութեան արհեստածին կերպ մը, որ ըստ իր ձեւակերպումին, աւարտեցաւ ղարաբաղեան շարժումով, եւ թէ` այդ շարժումը իրականութեան մէջ թուլացուց Հայաստանի անկախ պետականութիւնը: Նաեւ շեշտեց, որ արցախեան պայքարի շարունակութիւնը կը նշանակէ Հայաստանի անկախութեան վերացում:
Հայրենի քաղաքական եւ փորձագիտական միտքը յստակ մատնանշեց Փաշինեանի ուղերձին հակասութիւնները: Եթէ շարժումը խորհրդային նախագիծ էր, ինչպէ՞ս բացատրել, որ նոյն խորհրդային իշխանութիւնները մերժեցին Ղարաբաղի հայերու բազմաթիւ դիմումները` միանալու այդ օրերու Խորհրդային Հայաստանի Հանրապետութեան:
Ընդդիմութիւնը բնորոշեց Փաշինեանի ելոյթը` որպէս «պատասխանատուութենէն խուսափելու փորձ»: Վարչապետը իրերամերժ բացատրութիւններով կը ձգտի ազատիլ այն բեռէն, որ պարտադրաբար պէտք է կրէ` իբրեւ պետութեան ղեկավար եւ արցախեան վերջին պատերազմի պարտութեան գլխաւոր պատասխանատու: 44-օրեայ պատերազմի օրերուն Փաշինեան կը յայտարարէր, թէ երկընտրանքը պարզ էր` կա՛մ հրաժարիլ Արցախի ժողովուրդի իրաւունքներէն, կա՛մ դիմագրաւել պատերազմը: Իսկ այսօր, ողբերգական օրերէն հինգ տարի ետք, ան կը պնդէ, որ «զիջումներու չգնալը» միակ ձեւն էր անկախութիւնը պահելու համար, առանց բացատրելու, թէ որո՛նք էին այն զիջումները, որոնց մասին կ՛ակնարկէ: Միւս կողմէ, ժողովուրդի յիշողութիւնը ձեռնավարելով, կը յայտնէ, թէ հասած է «աներեր համոզման, որ մենք պէտք չէ շարունակենք ղարաբաղեան շարժումը, քանզի դա նշանակում է Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան վերացում»: Այս հակասութիւնները ոչ միայն ցոյց կու տան վարչապետի` իշխանութեան գլուխը գալէն ետք դրսեւորած պետական ղեկավարի մը համար քաղաքական վտանգաւոր անկայունութիւնը, այլ նաեւ անգամ մը եւս բացայայտ կը դարձնեն իշխանաւոր խումբի` պետութիւնը կառավարելու անկարողութիւնը: Աւելի՛ն. վերջին հինգ տարիներու ընթացքին հայ ժողովուրդին պատուհասած ողբերգութեան համար պատասխանատուութեան իր բաժինը ստանձնելու վարչապետի շարունակական մերժումը պէտք է համարել նոյնինքն խորհրդային գաղափարախօսութեան ժառանգութիւն, որուն ազդեցութենէն չէ կարողացած ձերբազատիլ այսօրուան իշխանական խաւը:
Խորհրդային օրերու պատմաշինութեան ուղղութիւններուն հետեւելով, Փաշինեան կը փորձէ պատմութիւնը վերաշարադրել ի շահ իր քաղաքական օրակարգին` անտեսելով պատմական իրողութիւնները:
Այսօր, երբ Արցախի բովանդակ հայ բնակչութիւնը բռնի կերպով տեղահանուած է, եւ զոհուած հազարաւոր հայ երիտասարդներու հոգիները կը փնտռեն կորսուած արդարութիւնը, վարչապետին փորձերը` շարժումը ներկայացնելու որպէս «խորհրդային ձեւակերպման» հետեւանք, ջուր կը լեցնեն Պաքուի եւ Անգարայի ջաղացքին: Անոնց ծաւալապաշտական քաղաքականութիւնը կը պարտադրուի Հայաստանի վրայ` սուղ գին վճարած ըլլալով Արցախի հայաթափումով, ռազմաքաղաքական գերիներու ողբերգութեամբ, Սիւնիքի միջանցքի զիջումներով, սահմանադրական փոփոխութիւններու ամէն տեսակի արտաքին պարտադրանքներով, որոնք նաեւ կը համընկնին ներկայ իշխանութեան քաղաքական օրակարգին հետ:
Վարչապետը իր ձախող ելոյթով կը փորձէ ստեղծել նոր «պատմական ճշմարտութիւն» մը, ուր Արցախի հիմնահարցը եւ անոր պատմական իրաւացիութիւնը տեղ չունին հայ ժողովուրդի ազգային կտակին մէջ:
Այլեւս նոր մարտահրաւէր մը կը դրուի հայ քաղաքական միտքին առջեւ, որուն պարտականութիւնն է տեւաբար իր պատուանդանին վրայ պահել այն արդար իրողութիւնը, թէ արցախեան շարժումը ոչ մէկ ատեն ծնունդ առաւ որպէս խորհրդային ձեռնարկ, այլ իբրեւ ժողովուրդի ճշմարիտ ձգտում` ազատ ու անկաշկանդ ապրելու համար սեփական հողին վրայ: Պատմական անառարկելի շարժումի արմատները խորապէս ազգային էին. ան ոչ միայն կերտեց Հայաստանի անկախութեան հիմքերը, այլ նաեւ հայ ժողովուրդին մէջ արմատաւորեց ինքնութեան նոր վստահութիւն մը:
Արցախեան շարժումը հայ ժողովուրդի գիտակցութեան մէջ կը մնայ որպէս հայոց նորագոյն պատմութեան անկիւնադարձային էջերէն մէկը: Քաղաքական աշխարհի եւ մտաւորականութեան պարտականութիւնը կը դառնայ մշտապէս պաշտպանել ճշմարտութիւնն ու հայոց անվիճելի իրաւունքները, որպէսզի ոչ մէկ գնայուն ձախող իշխանութիւն կարենայ զանոնք խեղաթիւրել:
