Նախագահ Մասուտ Փեզեշքիանի այցը Հայաստան հերթական անգամ ընդգծեց տարածաշրջանում առկայ աշխարհաքաղաքական խնդիրների բազմաշերտութիւնը եւ անմիջական մարտահրաւէրների բազմազանութիւնը, որոնց հետ առնչւում է ոչ միայն Հայաստանը, այլեւ ամբողջ տարածաշրջանը, մասնաւորապէս` Իրանը:
Իրանական կողմից նախօրէին հնչած նախազգուշացումները եւ այցի ընթացքում Հայաստանի իշխանութիւններին ուղղուած հարցադրումները պարզորոշ ցոյց տուեցին, որ Թեհրանը խորապէս մտահոգուած է Ուաշինկթընում օգոստոսի 8-ին Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ ԱՄՆ միջնորդութեամբ նախաստորագրուած փաստաթղթով եւ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւններով` ստոյգ գիտակցելով, որ դրանք տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական թատերաբեմի վրայ ծաւալուող ռազմավարական-գերիշխանական պայքարի կարեւոր բաղադրիչներն են:
Ակնյայտ է, որ Ուաշինկթընում նախաստորագրուած փաստաթուղթը հանդիսանում է տարածաշրջանային ռազմավարական հետագայ հաւասարումների համար գերխնդիր, եւ ի զուր չէ, որ Իրանն իր ազգային անվտանգութեան գերակայ շահերից ելնելով` խիստ վերապահումներով է մօտենում այդ փաստաթղթին եւ, յատկապէս, դրա գլխաւոր բաղադրիչին` «Թրամփի ուղի» նախագծին, որը նախատեսւում է անցկացնել Հայաստանի տարածքով եւ ենթակայ է ամերիկեան վերահսկողութեան:
Այստեղ կարեւոր է նշել, որ Իրանը ի հարկէ կողմ է Հարաւային Կովկասում կայուն խաղաղութեանը, մանաւանդ որ ԱՄՆ-ի եւ Իսրայէլի հետ նորաւարտ պատերազմի խորապատկերին պաշտօնական Թեհրանին պէտք չէ յաւելեալ լարուածութիւն եւ հնարաւոր մագլցում իր անմիջական սահմաններին: Բայց ողջ խնդիրը կայանում է նրանում, որ այս փաստաթղթի կեանքի կոչման դէպքում այն միանշանակօրէն վերածուելու է ամբողջովին նոր բնոյթի եւ նշանակութեան սպառնալիքի աղբիւրի Իրանի անվտանգութեան համար:
Ու թէեւ Երեւանում Փաշինեանը փորձեց իրանական կողմին համոզել, որ նախաստորագրուած փաստաթղթում եւ դրա հետ կապուած ապագայ զարգացումներում Հայաստանը հաշուի է առել հարեւան եւ բարեկամ Իրանի բոլոր վերապահումները, մտահոգութիւններն ու սահմանած կարմիր գծերը, այդուհանդերձ, այցի աւարտից յետոյ նախագահ Փեզեշքիանի յստակ գրառումն այն մասին, թէ` «Մեր մտահոգութիւնները ընդհանուր սահմանների մօտ երրորդ կողմի ուժերի ներկայութեան վերաբերեալ պէտք է լուծուեն», վկայում է, որ Փաշինեանին չի յաջողւել համոզել իրանական կողմին եւ փարատել նրա մտահոգութիւններն ու կասկածները, քանի որ Թեհրանի համար յստակ է, որ եթէ, այնուամենայնիւ, ԱՄՆ-ի միջնորդութեամբ Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ գործարքը կայանայ, ամերիկացիները վերջնականապէս եւ ուղղակիօրէն Իրանի անմիջական սահմանների հարեւանութեամբ ներգրաւուած կը լինեն տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացներում, ինչը բացարձակապէս անընդունելի է Թեհրանի համար: Մանաւանդ որ հետագայ հնարաւոր բոլոր զարգացումները դուրս են լինելու Հայաստանի վերահսկողութիւնից, եւ Միացեալ Նահանգները գործնական հնարաւորութիւն են ստանալու որեւէ պահի փակելու Իրանի հասանելիութիւնը Հիւսիս-Հարաւ ճանապարհին:
Դրանից բացի` Իրանին ոչ պակաս մտահոգում է նաեւ այս բոլորի արդիւնքում թուրք-ազրպէյճանական գործօնի նշանակութեան կտրուկ աճը տարածաշրջանում, կտրուկ նուազեցնելով, եթէ ոչ զրոյականացնելով իրանական գործօնի դերն ու նշանակութիւնը տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական զարգացումներում:
Եւ այս բոլորը մեզ թոյլ են տալիս ահազանգելու այն մասին, որ երկու երկրների միջեւ կայացած բոլոր համաձայնութիւնները տրամաբանօրէն կարող են դառնալ առ ոչինչ, եթէ հայ-իրանական յարաբերութիւնների վրայ շարունակի թեւածել ուաշինկթընեան պայմանաւորուածութիւնների ուրուականը, եւ այն փաստը, որ եթէ ամերիկացիները «Թրամփի ուղու» (նոյն ինքը` «Զանգեզուրի միջանցք»-ը) միջոցով իսկապէս մտնեն տարածաշրջան, ապա դա կարող է վերջնականապէս ոչնչացնել հայ-իրանական բարեկամական յարաբերութիւնները` մահացու հարուած հասցնելով Հայաստանի ինքնիշխանութեանը:
