ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ քանի մը տարուան լարուած, միակողմանի բանակցութիւններէն ետք, մարտ ամսուն երկու երկիրները յայտարարեցին, որ վերջապէս համաձայնութիւն գոյացուցած են «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ի բոլոր 17 կէտերուն շուրջ: Նախագահ Իլհամ Ալիեւ յայտարարեց, որ Հայաստան ընդունած է Ազրպէյճանի կողմէ թելադրուած բոլոր պայմանները:
Երբ Հայաստանը խնդրեց Ազրպէյճանին ճշդել ստորագրութեան արարողութեան օր, Պաքու մերժեց: Նկատի ունենալով վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի պատրաստակամութիւնը` յաւելեալ զիջումներ կատարելու, Ալիեւ յետաձգեց պայմանագիրի վերջնականացումը` նոր պահանջներ ներկայացնելու նպատակով:
Նոյնիսկ երբ Միացեալ Նահանգներու նախագահ Թրամփ Ազրպէյճանի նախագահ Ալիեւը հրաւիրեց Սպիտակ տուն` «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ը ստորագրելու, ան մերժեց: Փաստաթուղթը պարզապէս նախաստորագրուեցաւ, այդ պատճառով ալ անիկա պարտադիր ուժ չունի:
2025 թուականի օգոստոս 11-ին Հայաստանը եւ Ազրպէյճանը վերջապէս հրապարակեցին «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ի ամբողջ բովանդակութիւնը, որ պաշտօնապէս կը կոչուի` «Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ազրպէյճանի Հանրապետութեան միջեւ խաղաղութեան եւ միջպետական յարաբերութիւններու հաստատման մասին համաձայնագիր»:
Հայաստան ինչպէ՞ս կրնայ համաձայնիլ ստորագրել «Խաղաղութեան պայմանագիր», երբ`
1.- Ազրպէյճանական զօրքերը 2021-էն ի վեր բռնագրաւած են Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքին մէկ մասը:
2.- Ազրպէյճան հայ պատանդները կը պահէ Պաքուի բանտին մէջ:
3.- 120 հազար տեղահանուած արցախահայերուն չեն արտօներ վերադառնալ իրենց նախնիներուն հայրենիքը:
Պայմանագիրի «արդար, համապարփակ եւ մնայուն խաղաղութեան» խոստումը թէեւ ազնիւ կը թուի, սակայն խորքին մէջ անիկա կը մնայ սին յայտարարութիւն: Ոչ ոք կ՛առարկէ խաղաղութեան, երբ անիկա իսկապէս «արդար» եւ «մնայուն» է: Այնուամենայնիւ, Ալիեւի շարունակական սպառնալիքները ցոյց կու տան, որ ան ոչ թէ խաղաղութեան կը ձգտի, այլ` հայկական հողերուն:
Եկէք` ուսումնասիրենք «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ի 17 յօդուածները.
Յօդուած 1.- Հայաստանն ու Ազրպէյճանը կը ճանչնան նախկին խորհրդային հանրապետութիւններու իրենց սահմանները:
Ասիկա կը վաւերացնէ Խորհրդային Միութեան կողմէ պարտադրուած արհեստական սահմանները:
Յօդուած 2.- Կողմերը կը հաստատեն, որ ապագային ձեռնպահ պիտի մնան տարածքային պահանջներէն եւ կ՛երաշխաւորեն չաջակցիլ միւս կողմի տարածքային ամբողջականութիւնը «տրոհելու կամ վտանգներու» գործողութիւններուն:
Ասիկա կը խոչընդոտէ ապագայ հայրենասէր հայկական կառավարութեան կողմէ պատմական տարածքային պահանջներու հետապնդումը Արեւմտեան Հայաստանի, Արցախի եւ Նախիջեւանի նկատմամբ եւ լռութեան կը մատնէ այլակարծութիւնը:
Յօդուած 3.- Կողմերը որեւէ երրորդ կողմի թոյլ չեն տար օգտագործել իրենց տարածքները` միւս կողմի վրայ յարձակելու համար:
Այնուամենայնիւ, թրքական զինուած ուժերը եւ ժիհատական վարձկանները կը մնան Ազրպէյճանի մէջ:
Յօդուած 4.- Երկու կողմերն ալ պէտք է զերծ մնան իրարու ներքին գործերուն միջամտելէ:
Սակայն Ազրպէյճան կը պահանջէ, որ Հայաստան փոխէ իր սահմանադրութիւնը, վերադարձնէ գնուած զէնքը եւ հեռացնէ Եւրոպական Միութեան դիտորդները:
Յօդուած 5.- Երկու կողմերը կը հաստատեն դիւանագիտական յարաբերութիւններ, ինչ որ կ՛ենթադրէ դեսպաններու փոխանակում:
Ազրպէյճանի ապագայ դեսպանին վերաբերող նոյնիսկ աննշան դէպք մը կրնայ պատրուակ ծառայել Պաքուին` յարձակելու Հայաստանի վրայ:
Յօդուած 6.- Միացեալ յանձնաժողովը պիտի սահմանազատէ եւ սահմանագծէ սահմանները:
Վէճի պարագային արդեօք Ազրպէյճան պիտի յարգէ՞ միջազգային իրաւարարութիւնը:
Յօդուած 7.- Կողմերը որեւէ երրորդ կողմի ուժեր չեն տեղակայեր իրենց միացեալ սահմանի երկայնքով:
Արդեօք Ազրպէյճան իր տարածքէն պիտի հեռացնէ՞ թրքական զօրքերը եւ ժիհատական վարձկանները` միաժամանակ պահանջելով, որ Հայաստան հեռացնէ Եւրոպական Միութեան դիտորդները:
Յօդուած 8.- Կողմերը կը դատապարտեն եւ կը պայքարին անհանդուրժողականութեան, ցեղային ատելութեան եւ խտրականութեան, անջատողականութեան, բռնի ծայրայեղականութեան եւ ահաբեկչութեան դէմ…
Այս կէտը կրնայ օգտագործուիլ իբրեւ պատրուակ Հայաստանի կառավարութեան համար` ճնշելու արցախահայերուն եւ ընդդիմադիր խումբերուն գործունէութիւնը:
Յօդուած 9.- Կողմերը պարտաւոր են որոնել անցեալի զինուած հակամարտութիւններուն ընթացքին անհետ կորսուածները:
Այս դրոյթը գովելի է, եթէ իրօք իրականացուի:
Յօդուած 10.- Կողմերը համաձայն են համագործակցելու տարբեր ոլորտներու մէջ:
Ասիկա բարենպաստ պարտաւորութիւն է:
Յօդուած 11.- Կողմերը ազատ են կատարելու իրենց պարտաւորութիւնները ՄԱԿ-ի այլ անդամներու հետ:
Այս դրոյթը որեւէ վտանգ չի պարունակեր:
Յօդուած 12.- Կողմերը… կ՛առաջնորդուին միջազգային իրաւունքով ու այս համաձայնագիրով եւ չեն կրնար վկայակոչել իրենց ներպետական օրէնսդրութեան դրոյթները` իբրեւ հիմնաւորում այս համաձայնագիրը չգործադրելու:
Այդ պարագային ինչո՞ւ Ազրպէյճան կը պահանջէ, որ Հայաստան փոխէ իր սահմանադրութիւնը:
Յօդուած 13.- Այս համաձայնագիրի գործադրութեան վերահսկելու համար պիտի ստեղծուի երկկողմանի յանձնաժողով:
Արդեօք Ազրպէյճանը պիտի ընդունի՞ յանձնաժողովի որոշումները:
Յօդուած 14.- Կողմերը պէտք է իրենց վէճերը կարգաւորեն խաղաղ ուղիով:
Եթէ Ազրպէյճան մերժէ կատարել միացեալ յանձնաժողովի կամ այլ միջազգային մարմիններու որոշումները, ի՞նչ միջոցներ ունի Հայաստան:
Յօդուած 15.- Կողմերը պէտք է յետս կոչեն իրարու դէմ ներկայացուած իրենց իրաւական պահանջները միջազգային որեւէ ատեանէ:
Ասիկա կը զրկէ Հայաստանը` պատերազմական յանցագործութիւններու համար Ազրպէյճանը պատասխանատուութեան ենթարկելու իրաւունքէն:
16-րդ եւ 17-րդ յօդուածներն անվնաս են:
Նկատի ունենալով, որ այս յանձնուողական փաստաթուղթը ստորագրուած է ճնշման տակ, ուրեմն, միջազգային իրաւունքին համաձայն, անիկա կը նկատուի անվաւեր: Փաշինեան դիտաւորեալ կը խեղաթիւրէ «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ը` ընտրողները համոզելու, որ 2026 թուականի խորհրդարանական ընտրութիւններուն զինք վերադարձնեն իշխանութեան:
Յաջորդ կարելի քայլերը` Փաշինեանի եւ Ալիեւի ծրագիրները մերժելու համար.
1.- Հեռացնել Փաշինեանը պաշտօնէն` նախքան անոր կողմէ «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ի ստորագրութիւնը:
2.- Եթէ այդ մէկը ձախողի, յառաջիկայ հանրաքուէին քուէարկել Ազրպէյճանի կողմէ թելադրուած Հայաստանի նոր սահմանադրութեան դէմ, ինչ որ պիտի ստիպէ Ալիեւը` մերժելու «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ը, իսկ Փաշինեանը` հրաժարական տալու:
3.- Եթէ Փաշինեանի վերահսկողութեան տակ գտնուող Սահմանադրական դատարանն ու Ազգային ժողովը հաստատեն «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ը, հայ ժողովուրդը տակաւին կարելիութիւն ունի մերժելու զայն` հանրաքուէի միջոցով դէմ քուէարկելով: Ալիեւ կը պնդէ հանրաքուէ կատարել` համոզուելու համար, որ ոչ միայն Հայաստանի կառավարութիւնը, այլ նաեւ ժողովուրդը կ՛աջակցի այս «Խաղաղութեան պայմանագիր»-ին:
4.- Վերջապէս, Փաշինեանը պէտք է գիտնայ, որ ապագայ հայրենասէր կառավարութիւնը պիտի հրաժարի «Խաղաղութեան պայմանագիր»-էն` զայն յայտարարելով անվաւեր` «Թրամփի ուղի»-ին հետ միասին:
