ԼԻՒՍԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ
Գարնանային առաւօտ մըն էր. հեռուէն կը լսուէր թռչուններու մեղմ ծլվլոցը: Տերեւներու ծայրերէն կախուած ցօղի կաթիլները կամաց-կամաց կը կաթէին վար` թարմացնելով հողին բոյրը: Պապուկիս հաւնոցին գոռոզ աքլորը բարձրաձայն կը կանչէր: Անոր զիլ կուկուլիկուկուն կ՛արթնցնէր մեզ: Ան յամառօրէն կը կանչէր, մինչեւ որ դուրս գայինք բակ եւ պղտոր աչքերով բարկանայինք անոր. «Գլուխնիս ցաւցուցիր, արթնցանք, կը բաւէ կանչես»: Եղբայրս` Վարդանը, յաճախ պզտիկ քար մըն ալ կ՛ուղարկէր անոր կողմը: Աքլորը թօթուելով ինքզինքը, գլուխը աջ ձախ շարժելով եւ հպարտ քայլերով կը մտնէր հաւնոցը: Նախքան մեր թէյը խմելը եւ նախաճաշը ընելը` քիչ մը կը սիրէինք մեր կատուն` Միմոն, յետոյ բարձր ձայնով կը կանչէինք մեծ հայրիկս. «Պապո՜ւկ, պապո՜ւկ, վերջացուցի՞ր փորելդ» եւ կամ` «Պապո՛ւկ, վարունգի հունտերը ցանեցի՞ր»: Ան կ՛ուրախանար, երբ պապուկ կը կանչէինք եւ կը պոռար.
– Քիչ մը վերջ պիտի ելլեմ, եկէք, շաքար պիտի տամ ձեզի:
Մենք երբեք չէինք մերժեր այդ հրաւէրը, որովհետեւ գիտէինք, որ քանի մը կաթիլ սուրճ ալ կրնաք խմել պապուկին եւ նէնէին սուրճի գաւաթներէն: Այդ սուրճը համտեսելը բացարձակապէս արգիլուած էր մեր տան մէջ, բայց այն, ինչ որ արգիլուած է, ուզուած է, չէ՞: Գիտէինք, որ գարնան Յակոբ պապուկս առտու ժամը չորսին վանքին պարտէզը կ՛ըլլար, եւ երբ արեւը ծագէր, կը դադրէր աշխատելէ, գոհունակութիւն զգալով իր աշխատանքէն` կ՛երգէր թրքերէնով օրհներգ մը եւ կը բարձրանար տուն հանգիստ ընելու. երկու երեք ժամ ետք կը վերադառնար պարտէզ` շարունակելու պարտէզի աշխատանքը, որ վերջ չունէր:
Յակոբ պապուկս ծնած, մեծցած եւ ամուսնացած էր Քեսապի Գարատուրան գիւղը, ապա եկած էր Լիբանան եւ հաստատուած` Պիքֆայա: Ունէր վեց զաւակ` երկու մանչ եւ չորս աղջիկ, որոնցմէ միայն մայրս էր, որ ամուսնացած էր եւ հաստատուած` Պիքֆայա, պապուկիս տան մօտ: Մայրս կ՛ըսէ, որ պապուկիս բնակարանը Քեսապի մէջ կը գտնուի Գարատուրանի Տունակ լերան ստորոտը` խիտ անտառին մէջ: Հոն միշտ զով եւ խոնաւ է օդը գարնան եւ ամրան, իսկ շատ ցուրտ` աշնան ու ձմրան: Ձմրան եղանակին անձրեւին պատճառած հեղեղը իրեն հետ վար կը բերէր ահագին քանակութեամբ քարեր եւ խիճ: Պապուկս այս քարերով եւ խիճերով շինած էր ախոռը, թոնիրը եւ առաջին տնակը: Տան առջեւ կը գտնուէր ընդարձակ պարտէզը` ընկոյզի, ձիթենիի, դափնիի, թուզի եւ նարինջի ծառերով: Տան տանիքը ծածկուած էր խաղողի որթատունկի սարփինայով: Մայրս եւ մօրաքոյրներս շատ կը յոգնէին թուզ քաղելէն: Մայրս կը յիշէ այն նախադասութիւնը, զոր միշտ կ’ըսէր թուզի հաւաքման ժամանակ ` «Թըղ չարնուն աս ծառիրը խէլիսենք » (թող այս ծառերը չորնան ալ` ազատինք): Աստուած օրին չէր լսած մօրս խնդրանքը, բայց այժմ ոչ մէկ թուզի ծառ կը գտնուի պապուկիս Գարատուրանի պարտէզին մէջ:
Պիքֆայայի մեր տան դիմաց կը գտնուէին բարձր, թուխ գոյնով ժայռեր: Տունը շրջապատուած է անտառներով: Իսկ տան առջեւ կը գտնուի հսկայական պարտէզ մը, որ քառասուն երկար տարիներ կը մշակուէր պապուկիս կողմէ: Ան հարազատ զգալու համար իր ապրած միջավայրին` իրեն հետ բերած էր ընկոյզի եւ թուզի տունկեր, զանոնք տնկած` վանքի պատկանող հողաշերտին մէջ: Մարդիկ երբ կ՛այցելէին պապուկէս բանջարեղէն գնելու, կը հիանային անոր տնկած թզենիներուն վրայ, մէկը միւսէն տարբեր, համով եւ առանց որդի թուզերուն վրայ: Մենք կը սիրէինք ամէնէն փոքր թուզը, որուն անունը «պալլամի թուզ» էր: Մինչեւ այսօր ալ կան այդ թզենիներն ու ընկուզենիները, որոնք Լիբանանի քաղաքական պատերազմի օրերուն ազատեցան ռումբերէն եւ հրդեհէն: Թերեւս այս անգամ դարձեալ Աստուած լսած էր մօրս աղօթքը, որ պահէ այս ծառերը: Թզենիի ծառերը դիտելով` մայրս կը յիշէր իր մանկութեան ուրախ եւ տանջալի օրերը: Մայրս կ՛ըսէր, որ աշնան թուզը կը հաւաքէին, կը ճզմէին եւ կը չորցնէին, յետոյ տախտակէ սնտուկին մէջ կը պահէին ամբողջ տարուան համար: Ձմրան դպրոցական օրերուն իրենց հացերուն մէջ թուզ կը դնէին: Իսկ երբ հաց չկար, միայն թուզ կ՛ուտէին, որպէսզի անօթի չմնային: Թուզն ու ընկոյզը հիմնական սնունդ էին: Սակայն թուզ պահելու աշխատանքը դժուար եւ յոգնեցուցիչ էր: Այս աշխատանքը ժամեր կը խլէր: Գարատուրանի ընկուզենիները վիթխարի ծառեր էին, եւ զարմանալիօրէն անոնց հաստ ճիւղերը, փոխանակ ուղղահայեաց բարձրանային, հորիզոնական հասակ տուած էին: «Այդ հաստ ճիւղերուն վրայ նստելով` կը ճաշէինք եւ դաս կ՛ընէինք», կ՛ըսէր մայրս: Պիքֆայայի ընկուզենին շատ նման չէր Գարատուրանի ծառերուն, որովհետեւ անոր ճիւղերը ուղղահայեաց հասակով աճած էին, եւ մենք պէտք էր մագլցէինք, որ նստէինք ծառին վրայ: Այս ընկուզենին պատերազմի օրերուն իմ եւ եղբօրս խաղավայրն էր: Այդ ծառը կը համարէինք մեր բերդը: Մեր ամուր բերդը: Ճկունութեամբ կը բարձրանայինք բարակ ճիւղերուն վրայ եւ կ՛արձակէինք մեր նետերը դէպի բարձր երկինքը, որ չար մարդիկ հեռու մնան մեր բերդէն եւ չարձակեն իրենց ռումբերը մեր գիւղին ուղղութեամբ: Ընկուզենիի ճիւղերէն կապած էինք հաստ պարան մը` օրօրուելու համար: Յաճախ պարանը կը քակուէր, եւ մենք գետին իյնալով` կը վերադառնայինք տուն քննադատելով, թէ` ծառն էր յանցաւորը եւ ոչ մենք, եւ կը պնդէինք, որ Գարատուրանի ընկուզենիները տոկուն ճիւղեր ունէին, եւ որ` այս մէկը դեռ բաւական տոկուն չէր: Գիշերը քնանալէն առաջ եղբայրս եւ ես կը խորհրդակցէինք, թէ ինչպէ՛ս ամրացնենք պարանները, ինչպէ՛ս պատրաստենք սուր նետեր: Վարդանը կ՛ըսէր. «Լուսի՛կ, այսպէս չ՛ըլլար, այս ճիւղը դաւաճանեց մեզի, վաղը ծառին միւս ճիւղը պիտի փորձենք եւ մաման պիտի համոզենք, որ քանի մը կտոր եւս տայ բազմոցին համար»: Երկար խորհրդակցութենէ ետք, գիւղի գիշերուան խաղաղութեան մէջ կը փակէինք մեր աչքերը` երազելով, որ օր մը պիտի երթանք Գարատուրան եւ մեր օրօրոցին պարանը պիտի կապենք հոն գտնուող ընկուզենիի տոկուն ճիւղերէն:
Անցան տարիներ, պապուկս հողագործութեամբ եւ ախոռապանութեամբ վաստակած գումարով սենեակ մըն ալ աւելցուցած էր Գարատուրանի տնակին կողքին. այս անգամ աղիւսէ` իր ծերութիւնը անցընելու համար հոն: Սակայն երբ որոշեց մեկնիլ, շատ բան փոխուած էր գիւղին մէջ: Գարատուրան կը պարպուէր իր երիտասարդներէն, եւ քանի մը ընտանիք միայն մնացած էին հոն: Հիմա արդէն մէկը չկայ` բացի փլատակ տնակէն, ախոռէն, թոնիրէն եւ հսկայ ընկուզենի ու դափնիի ծառերէն: Քառասուն տարի երկար ծառայութենէ ետք յոյսով էր, որ փոքրիկ սենեակ մը ունենար Պիքֆայայի մէջ եւ գիւղի մէջ կ՛անցընէր իր ծերութիւնը, սակայն այդ մէկն ալ չեղաւ:
Ներկայիս Գարատուրանի ընկուզենիները եւ դափնիի ծառերը ամուր կառչած են այդ հող ու քարին եւ իրենց ճիւղերը յամառօրէն երկարած են դէպի երկինք, բայց իրենց շուքին տակ եւ իրենց գիրկը նստող մէկը չկայ:
Պիքֆայայի ընկուզենին ալ կայ մինչեւ այսօր, սակայն ո՛չ օրօրոց կապող կայ, ո՛չ ալ այդ բերդը պահող:
