«Հայ Ըլլալը Ինքնութեանս Անբաժանելի Մասն Է»

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

«Հայաստան ծնած եմ եւ երբեք չեմ զգացած, որ պէտք է պայքարիմ ինքնութիւնս պահելու համար: 2003 թուականին տեղափոխուեցայ Պարսելոնա, եւ խումբ մը հայերով զգացինք հայկական ինքնութիւնը պահպանելու անհրաժեշտութիւնը: 2006 թուականին հիմնեցինք Պարսելոնայի հայկական մշակութային միութիւնը» (Սիրանուշ Սահակեան):

Յունիս 15-20, 2025, Պարսելոնա, Սպանիա:

Մշակոյթի, ազգային ինքնութեան եւ մայրենի լեզուի պահպանման դասախօսութեանս ընթացքին, հայկական մշակութային միութեան կազմակերպութեամբ, «Հայ տուն» կեդրոնին մէջ, տեսայ այն մեծ ուժը, որ հայերը հոն կ՛ուզէին դրսեւորել, որպէսզի հայ մնան: Սիրանուշ Սահակեան` միութեան հիմնադիր անդամներէն, արտայայտեց իր հպարտութիւնը, երբ ըսաւ. «Հայ ըլլալը ինքնութեանս անբաժանելի մասն է»:

Բայց այդ անբաժանելի մասը պէտք է պահուի:

Պարսելոնայի հայկական գաղութը, որ այսօր կը հաշուէ մօտաւորապէս 4000 անդամ, մեծ համեմատութեամբ կազմուած է Հայաստանէն դուրս եկած հայորդիներով: Փորձեցի տեսնել հայաստանեան սփիւռքի իւրայատկութիւնները, որպէսզի աւելի լաւ ձեւով կարենամ համեմատել հայկական դասական սփիւռքին հետ:

Արթուր Մխիթարեանը ծնած է Երեւան: 2007 թուականին ան իր կնոջ հետ եկած է Պարսելոնա: Անոնք ունին երկու զաւակներ, որոնք ծնած են Պարսելոնա: «Հայութիւնը ինծի եւ ընտանիքիս համար առաջին դիրքի վրայ է», ըսաւ Արթուր: «Տունը արգիլած եմ սպաներէն խօսիլը: Կինս եւ ես ամէն ինչ կ՛ընենք, որպէսզի մեր զաւակները իրենց ինքնութիւնը պահեն»:

Արթուրը իր ազատ կամքով դուրս ելած է Հայաստանէն: «Վատ չեմ զգար, որ Հայաստանը ձգեցի,- ըսաւ ան: – Բայց հայրենիքիս նկատմամբ կարօտը աւելցաւ: Օտարութեան մէջ ըլլալով` աւելի լաւ կրնամ արժեւորել իմ հայրենիքը»:

Արթուր ունի իր սեփական աշխատանքը` ծաղիկի վաճառականութիւն: Կը զրուցէի հայու մը հետ, որ ունի բաւարարուածութիւն եւ ապահովութիւն` ընտանիքին կենսամակարդակը պահելու համար: Արթուր այն հայն է, որ իր սրտին ու հոգիին մէջ անդադար կը տրոփէ հայկականութիւնը: «Ես Սպանիոյ մէջ աւելի լաւ ճանչցայ, թէ ի՛նչ է հայութիւնը», ըսաւ ան:

Ճիշդ է Արթուրը: Սփիւռքի մէջ կեանքը պայքար է եւ դպրոց: Եթէ մէկ կողմէ կը սորվեցնէ,  բայց նոյնքան նաեւ քեզ զգաստ կը պահէ:

Պարսելոնայի հայկական մշակութային միութիւնը կազմակերպած է շաբաթօրեայ դպրոց մը, որ ունի աւելի քան 90 աշակերտներ, ուր կը սորվին` լեզու, պատմութիւն, մշակոյթ եւ պար: Անոնք ունին ճատրակի դպրոց, եւ պատանիները առաջին դիրք գրաւած են Պարսելոնայի պատանեկան մրցաշարքին:

Մարիետա Յակոբեանը ծնած է Երեւան: 2023 թուականին ան եկած է Պարսելոնա: «Ճարտարապետութիւնը շատ կը սիրեմ, եւ այդ գլխաւոր պատճառներէն մէկն էր, որ եկայ այս քաղաքը», ըսաւ ան: Մարիետայի «սէրը» զիս չզարմացուց: Պարսելոնայի գեղեցիկ ճարտարապետութիւնը կը գլէ ու կ՛անցնի ամէն գեղեցկութիւն:

«Կը հաւատամ, որ ազգային եւ մշակութային ժառանգը, զոր ունիմ, միշտ ալ կ՛ապրի իմ մէջս,- ըսաւ Մարիետա: – Բայց նոր մօտեցումներ կը փնտռէի, որպէսզի նորը ստեղծեմ»: Մարիետա երիտասարդ տնտեսագէտ աղջիկն է, որ ունի քննական միտք: «Ցեղասպանութիւնը ցաւի յատուկ տեսակ է, որուն մէջէն կը ծնի պայքար, եւ այս ցաւ-պայքարը կը մղէ քեզ` յառաջանալու կեանքի մէջ, ուր կը ճանչնաս եւ կը յիշես ազգդ եւ կրօնդ: Ցեղասպանութեան ցաւը երբ վերածես պայքարի, անպայմանօրէն կը յաղթես», շարունակեց Մարիետա:

Մարիետա հայրենասէր երիտասարդուհին է: «Հայրենիքը հաւատք եւ արժէք է»: Ան կը հաւատայ, որ հայրենիքի այս հաւատքը եւ արժէքը կը պահուին ու կը զարգանան կրթութեամբ: Մարիետա համոզուած է, որ ներկայ օրերու ճարտարարուեստի յառաջխաղացքը կը ստեղծէ բոլոր հնարաւորութիւնները, որ անձ մը կարենայ տարբեր երկիրներու փորձառութիւնը եւ դաստիարակութիւնը ներմուծել հայրենի կեանքին մէջ եւ յառաջխաղացք արձանագրել: Այս ալ սփիւռքի հայկական ուժն է, երբ իւրաքանչիւր սփիւռքահայ իրեն հետ կը բերէ իր ծնած-ապրած երկրի փորձը եւ կը ներմուծէ հայրենիքի վերելքին: Սփիւռքը «դրամագլուխ» է, որուն լաւապէս տնօրինումը կրնայ մեծ արդիւնքներ նուաճել համահայկական տարբեր օրակարգերու համար:

Անի Սահակեանը ծնած է Հայաստան եւ 2021 թուականին եկած է Պարսելոնա: Անին շատ լաւ կը գիտակցի, թէ որքա՛ն առանձնաշնորհումներ ունէր հայրենիքի մէջ, եւ թէ` սփիւռքեան իրականութիւնը որքա՛ն տարբեր է: «Հայրենիքի մէջ կ՛ապրիս կեանք մը եւ չես գիտակցիր, թէ այդ բոլորը ի՛նչ գնով կը պահուին քեզի համար: Երբ Սպանիա եկայ, այդ բոլորը չկային: Չկար նոյնիսկ աւանդական հայկական համայնք, որ զիս կապէր հայրենիքին», ըսաւ Անին:

Անին իր աշխուժ մասնակցութիւնը կը բերէ գաղութին հոգեւոր դաստիարակութեան մէջ: «Սփիւռքի մէջ հայ ապրիլը մարտահրաւէր է, առաքելութիւն, խաչ, որ պիտի կրես-, շարունակեց Անին: – Այս խաչը պիտի կրենք, որպէսզի նոր սերունդը հայ մեծնայ: Ահա այս ամէնէն մեծ տարբերութիւնն է Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ ապրող հայուն պայմաններուն»:

Անին հայուհին է, որ չէր բաւարարուեր միայն խօսելով: Ան աշխուժ մասնակցութիւն կը բերէ, որպէսզի եկեղեցական կեանքը կազմակերպէ եւ հայկական գաղութը կարենայ ունենալ պատարագ եւ հոգեւոր դաստիարակութիւն:

Անիին մօրենական կողմը Արցախէն է: Իր մօրենական ընտանիքը ապրած է Արցախի պատերազմները: Այս իմաստով ան գիտէ արժէքի գիտակցութիւնը եւ անոր պահպանումը: «Կ՛ուզեմ, որ Հայաստանի իմ հայրենակիցներս պինդ պահեն մեր արժէքները, մանաւանդ` ներկայ օրերուն», եզրափակեց Անին:

Սփիւռքը որքան բարդ է: Շատ են սփիւռքի մէջ ապրող իւրաքանչիւր հայուն զգացումները, մարտահրաւէրները ու պայքարը:

Անի Բայաթեանը ծնած է Երեւան եւ Պարսելոնա եկած է 2015-ին: « Տան մէջ միայն հայերէն կը խօսինք», ըսաւ Անին:  Անին գործունեայ անդամ է Պարսելոնայի մշակութային միութեան եւ անոր «Հայ տան» մէջ: «Ամէն ձեռնարկ կը կազմակերպենք, որպէսզի հայ նոր սերունդը հայ պահենք», ըսաւ ան:

Երբ կը խօսէի Անիին հետ, կը տեսնէի, թէ որքա՛ն սէր եւ յարգանք ունի Հայաստանի եւ հայկական արժէքներու նկատմամբ: Երբ հարցուցի, թէ Հայաստանը իրեն համար ի՞նչ կը նշանակէ, ան ըսաւ. «Հայաստանը տուն է, մանկութիւն եւ կարօտ»:

Հապա՞ Հայաստանի ապագան: «Բան չեմ կրնար ըսել», ըսաւ Անի:

Հայաստանը հայրենիք է, որ կու տայ` ինքնութիւն, պատկանելիութիւն եւ հպարտութիւն, սակայն ներկայ օրերու իրավիճակը յուսահատութեան եւ յուսախաբութեան մթնոլորտ կը ստեղծէ:

Միջին արեւելեան ժողովրդային առածը կ՚ըսէ. «Լեռներ իրար չեն հանդիպիր բայց մարդիկ իրար կը հանդիպին»։ Այս իմաստով շատ հաճելի եւ հետաքրքրական էր դարձեալ հանդիպիլ Տաթեւ Սուլեանի։ Ան վեց տարիներ վարած էր Շարժայի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցիի գործավարի պաշտօնը։ Տաթեւ ծնած է Քէսապ, ուսանած է Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանի դպրեվանքին մէջ, աւարտած է Համազգայինի հայագիտական հիմնարկը, եւ մագիստրոս վկայական ստացած է՝ պատմութեան մէջ, Երեւանի  պետական համալսարանէն։ 2012-ին ան հասած է Պարսելոնա։ «Այլեւս հոս եմ եւ հոս պիտի ապրիմ», ըսաւ Տաթեւ։

Եւ հոս ապրելու գիտակցութեամբ՝ Տաթեւ կը կերտէ իր անձնական, ընտանեկան եւ հաւաքական-ազգային կեանքը։ Եւ ինչպէս չկերտել ազգային կեանքեր երբ Տաթեւի ակունքները կուգան ուժեղ Քէսապէն եւ աշխուժ Պէյրութէն։ «Ես շատ բան կը պարտիմ միջին արեւելքի եւ անոր դաստիարակութեան», ըսաւ Տաթեւ։ Ան ստանձնած է մշակութային միութեան ատենապետութեան պատասխանատուութիւնը եւ ոչ մէկ ճիգ կը խնայէ հայապահպանումի առաքելութեան մէջ։ Ան իր ազգային ծառայութիւնը կ՛որակէ որպէս «կամաւոր բանակ եւ ազգային պարտք»։

«Հայուն ազգային ինքնութեան կերտումը եւ ապահովութիւնը միայն դպրոցով չըլլար», ըսաւ Տաթեւ։ «Կարեւոր է, որ հայեր իրար հետ ունենան կապ եւ հաղորդակցութիւն։ Շատ մեծ զոհողութիւններով ստեղծեցինք Հայ Տունը, որպէսզի հայեր Պարսելոնայի մէջ համախմբուին»։ Ես տեսայ թէ ինչպէս Հայ Տունը կը համախմբէ հայութիւնը։

Հայապահպանումի մեր սփիւռքեան «պատերազմի»ն մէջ, մենք պէտք ունինք Տաթեւի նման նուիրեալներու՝որոնք կը գիտակցին կամաւոր բանակի եւ ազգային պարտքի կարեւորութեան։

Լեւոն Գրիգորեանը փաստաբան է եւ միջազգային օրէնսգիտութիւններու մասնագէտ։ Լեւոնը Հայկական Բարեգործական Միութեան Սպանիոյ մասնաճիւղի ատենապետն է եւ ազգային-եկեղեցական լայնածաւալ գործունէութիւն կը ծաւալէ։ Անոր հայրը Հալէպէն է եւ մայրը Պաքուէն։ Լեւոն ամուր կապուածութիւն ունի Արցախի եւ անոր հիմնախնդրին։ 44 օրերու պատերազմի ընթացքին Լեւոն ունեցած է բեղուն  գործունէութիւն, երբ իր բոլոր իրաւական լծակները ի սպաս դրած է արցախեան հիմնահարցին քարոզչութեան՝ Սպանիոյ պետական եւ քաղաքական լայն շրջանակներու մէջ։ «Արցախը հայ ժողովուրդի սիրտն է ու Հայաստանի փրկութիւնը», ըսաւ Լեւոն։ «Արցախը տալով մենք մեր մարմնէն մաս մը տուինք»։

Եւ դարձեալ Սիրանուշը՝ «Հայոց ցեղասպանութիւնը վէրք է, աւելի ճիշդ ծննդեան նշան որ ժառանգած եմ ծնողքէս եւ կը փոխանցեմ իմ զաւակներուս։ Իսկ Արցախը բաց վէրք է, որ երբեք չսպիանար»։ Սիրանուշ ամուսնացած է Տաթեւ Սուլեանի հետ։ «Դասական սփիւռքի համար հայ ինքնութիւնը եւ մշակոյթը պահելը եղած է անհրաժեշտութիւն եւ փոքր տարիքէն սկսած։ Հայաստանցիները, որոնք ներգաղթած են Հայաստանէն, իրենց համար անհրաժեշտութիւն եղած է գոյատեւել եւ պահել ընտանիքները։ Շատերը նոյնիսկ չեն մտածեր հայ ինքնութիւնը պահելու մասին»։

Դասական թէ հայաստանեան սփիւռք, կայ ու կը մնայ մէկ հիմնական իրականութիւն, թէ հայ ըլլալը ինքնութեան անբաժանելի մաս ընելն է։

Լեւոնը շեշտեց այս հայու ինքնութեան անբաժանելի մաս ըլլալու իրողականութիւնը։

Սպանիոյ զօրավար Ֆրանքոն եւ Սուրիոյ նախագահ Հաֆէզ էլ Ասատը ունեցած են բարեկամական ջերմ կապ։ Այս երկու երկիրները՝ փոխադարձ համաձայնութեամբ, բաւական թիւով քրիստոնեայ սուրիացի ընտանիքներ տեղափոխած են Սպանիա՝ ներառեալ հայեր։ Այս ընտանիքները ժամանակի ընթացքին ձուլուած են տեղական հաւաքականութիւններուն մէջ։ «Այսօր այդ հայ ընտանինքերուն նոր սերունդը մէջտեղ եկած է եւ կը գիտակցի իր հայկական ինքնութեան», բացատրեց Լեւոն։ «Արդէն իսկ 25 հայ ընտանիքներ հաւաքած ենք, որոնք կ՚ուզեն վերագտնել իրենց ինքնութիւնը»։

Մեր հայկական օրակարգերը ինչքան շատ են եւ բարդ։ Բայց կայ մէկ մեծ առաքելութիւն-պարտականութիւնը՝ հայկական ինքնութիւնը անբաժանելի մասը ընել իւրաքանչիւր հայու համար։ Այս ընելու համար հայը պէտք ունի զգաստութեան։ Զգաստութիւնը որ մեր կարողականութիւնները պիտի համախմբէ։

Այս իմաստով…

Հայաստանը պէտք է վերագտնէ իր ներքին համերաշխութիւնը եւ համակեցութիւնը՝ վերջ դնելով իր բոլոր անհասկացողութիւններուն։

Հայաստան եւ Սփիւռք պէտք է վերստեղծեն իրենց կապը եւ համագործակութիւնը՝ որպէս գործակից եւ զիրար ամբողջացնող օղակներ։

Արցախի հիմնահարցը պիտի պահել մեր օրակարգի հիմնական եւ իրականացնելիք մարտահրաւէր։

Այս եռամիասնութիւնը ապահովելով պիտի ստեղծենք ուժ՝ հայուն ուժը։ Այս ուժը հայուն ինքնութիւնը պիտի դարձնէ իր անբաժանելի մասը։ Այս հայուն ինքնութիւնը հայուն կեանքը պիտի դնէ պատմութեան շարունակականութեան գործընթացին մէջ։

Միջինարեւելեան ժողովրդային առածը կ՛ըսէ. «Լեռներ իրարու չեն հանդիպիր, բայց մարդիկ իրարու կը հանդիպին»: Այս իմաստով շատ հաճելի եւ հետաքրքրական էր դարձեալ հանդիպիլ Տաթեւ Սուլեանի: Ան վեց տարիներ վարած էր Շարժայի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ գործավարի պաշտօնը: Տաթեւ ծնած է Քեսապ, ուսանած է Կիլիկիոյ կաթողիկոսարանի դպրեվանքին մէջ, աւարտած է Համազգայինի հայագիտական բարձրագոյն հիմնարկի դասընթացքները եւ մագիստրոս վկայական ստացած է պատմութեան մէջ, Երեւանի  պետական համալսարանէն: 2012-ին ան հասած է Պարսելոնա: «Այլեւս հոս եմ եւ հոս պիտի ապրիմ», ըսաւ Տաթեւ:

Եւ հոս ապրելու գիտակցութեամբ, Տաթեւ կը կերտէ իր անձնական, ընտանեկան եւ հաւաքական-ազգային կեանքը: Եւ ինչպէս չկերտել ազգային կեանքեր, երբ Տաթեւի ակունքները կու գան ուժեղ Քեսապէն եւ աշխուժ Պէյրութէն: «Ես շատ բան կը պարտիմ Միջին Արեւելքի եւ անոր դաստիարակութեան», ըսաւ Տաթեւ: Ան ստանձնած է մշակութային միութեան ատենապետութեան պատասխանատուութիւնը եւ ոչ մէկ ճիգ կը խնայէ հայապահպանումի առաքելութեան մէջ: Ան իր ազգային ծառայութիւնը կ՛որակէ որպէս «կամաւոր բանակ եւ ազգային պարտք»:

«Հայուն ազգային ինքնութեան կերտումը եւ ապահովութիւնը միայն դպրոցով չ՛ըլլար-, ըսաւ Տաթեւ: – Կարեւոր է, որ հայեր իրարու հետ ունենան կապ եւ հաղորդակցութիւն: Շատ մեծ զոհողութիւններով ստեղծեցինք «Հայ տուն»-ը, որպէսզի հայեր Պարսելոնայի մէջ համախմբուին»: Ես տեսայ, թէ ինչպէ՛ս «Հայ տուն»-ը կը համախմբէ հայութիւնը:

Հայապահպանումի մեր սփիւռքեան «պատերազմի»-ն մէջ մենք պէտք ունինք Տաթեւին նման նուիրեալներու, որոնք կը գիտակցին կամաւոր բանակի եւ ազգային պարտքի կարեւորութեան:

Լեւոն Գրիգորեանը փաստաբան է եւ միջազգային օրէնքի մասնագէտ: Լեւոնը Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան Սպանիոյ մասնաճիւղի ատենապետն է եւ ազգային-եկեղեցական լայնածաւալ գործունէութիւն կը ծաւալէ: Անոր հայրը Հալէպէն է, մայրը` Պաքուէն: Լեւոն ամուր կապուածութիւն ունի Արցախի եւ անոր հիմնախնդրին: 44 օրերու պատերազմի ընթացքին Լեւոն ունեցած է բեղուն  գործունէութիւն, երբ իր բոլոր իրաւական լծակները ի սպաս դրած է արցախեան հիմնահարցին քարոզչութեան` Սպանիոյ պետական եւ քաղաքական լայն շրջանակներու մէջ: «Արցախը հայ ժողովուրդի սիրտն է ու Հայաստանի փրկութիւնը-, ըսաւ Լեւոն: – Արցախը տալով` մենք մեր մարմնէն մաս մը տուինք»:

Եւ դարձեալ Սիրանուշն է. «Հայոց ցեղասպանութիւնը վէրք է, աւելի ճիշդ` ծննդեան նշան, որ ժառանգած եմ ծնողքէս եւ կը փոխանցեմ իմ զաւակներուս: Իսկ Արցախը բաց վէրք է, որ երբեք չի սպիանար»: Սիրանուշ ամուսնացած է Տաթեւ Սուլեանին հետ: «Դասական սփիւռքի համար հայ ինքնութիւնը եւ մշակոյթը պահելը եղած է անհրաժեշտութիւն, այդ ալ` փոքր տարիքէն սկսեալ: Հայաստանցիները, որոնք արտագաղթած են Հայաստանէն, իրենց համար անհրաժեշտութիւն եղած է գոյատեւել եւ պահել ընտանիքները: Շատերը նոյնիսկ չեն մտածեր հայ ինքնութիւնը պահելու մասին»:

Դասական թէ հայաստանեան սփիւռք, կայ ու կը մնայ մէկ հիմնական իրականութիւն, թէ հայ ըլլալը ինքնութեան անբաժանելի մաս ընելն է:

Լեւոնը շեշտեց այս հայու ինքնութեան անբաժանելի մաս ըլլալու իրողականութիւնը:

Սպանիոյ զօրավար Ֆրանքոն եւ Սուրիոյ նախագահ Հաֆեզ Ասատը ունեցած են բարեկամական ջերմ կապ: Այս երկու երկիրները` փոխադարձ համաձայնութեամբ, բաւական թիւով քրիստոնեայ սուրիացի ընտանիքներ տեղափոխած են Սպանիա,  ներառեալ` հայեր: Այս ընտանիքները ժամանակի ընթացքին ձուլուած են տեղական հաւաքականութիւններուն մէջ: «Այսօր այդ հայ ընտանիքներուն նոր սերունդը մէջտեղ եկած է եւ կը գիտակցի իր հայկական ինքնութեան-, բացատրեց Լեւոն: – Արդէն իսկ 25 հայ ընտանիքներ հաւաքած ենք, որոնք կ՛ուզեն վերագտնել իրենց ինքնութիւնը»:

Մեր հայկական օրակարգերը որքա՜ն շատ են եւ բարդ: Բայց կայ մէկ մեծ առաքելութիւն-պարտականութիւն` հայկական ինքնութիւնը անբաժանելի մասը ընել իւրաքանչիւր հայու համար: Այս ընելու համար հայը պէտք ունի զգաստութեան: Զգաստութիւն, որ մեր կարողականութիւնները պիտի համախմբէ:

Այս իմաստով…

Հայաստանը պէտք է վերագտնէ իր ներքին համերաշխութիւնը եւ համակեցութիւնը` վերջ դնելով իր բոլոր անհասկացողութիւններուն:

Հայաստան եւ սփիւռք պէտք է վերստեղծեն իրենց կապը եւ համագործակցութիւնը` որպէս գործակից եւ զիրար ամբողջացնող օղակներ:

Արցախի հիմնահարցը պիտի պահել մեր օրակարգի հիմնական եւ իրականացնելիք մարտահրաւէր:

Այս եռամիասնութիւնը ապահովելով` պիտի ստեղծենք ուժ` հայուն ուժը: Այս ուժը հայուն ինքնութիւնը պիտի դարձնէ իր անբաժանելի մասը: Այս հայուն ինքնութիւնը հայուն կեանքը պիտի դնէ պատմութեան շարունակականութեան գործընթացին մէջ:

Նիկոսիա, 1 Յուլիսի, 2025