ՍԱՆԱՀԻՆ ՆԱԼՊԱՆՏԵԱՆ
Կեանքին մէջ կան բարիքներ, որոնց արժէքը չենք գնահատեր, մինչեւ որ զանոնք կորսնցնենք: Հայահոծ շրջանի մէջ ապրող հայը յաճախ կը մոռնայ, թէ ինք բախտաւոր է` բաղդատաբար սփիւռքի տարբեր գաղութներու մէջ ապրող հայերուն: Հայ ըլլալը, հայութեամբ պարծենալը, մայրենի լեզուով խօսիլը եւ լսողէն հայերէն պատասխան ստանալը` անգին ապրումներ են: Բայց աւելի քան լեզուի փոխանակում` հայը կը հասկնայ հայը` իբրեւ անձ մը սփիւռքին մէջ, որ տարբեր է հիւրընկալ ժողովուրդէն: Ան կը ճանչնայ անոր ցաւը, անոր կարօտը, անոր ինքնութիւնը եւ ժառանգութիւնները:
Հայկական ինքնութիւնը սփիւռքի մէջ բարդ է, մանաւանդ երբ ժողովուրդը բռնի կերպով հեռացուած է իր պապենական հողերէն: Սփիւռքի մէջ հայուն ինքնութիւնը կը խառնուի հիւրընկալ երկիրներու ինքնութիւններուն հետ, բայց ինք երբեք չի կրնար ամբողջովին նմանիլ անոնց: Միշտ կայ տարբերութիւն մը, որ կը զանազանէ զայն ուրիշներէ: Այդ տարբերութիւնը կրնայ հայուն մէջ ստեղծել մնայուն տագնապ մը, որ եթէ ան փորձէ հայկականութեան նկատմամբ նուազ նախանձախնդիր ըլլալ կամ թաքցնել իր ինքնութիւնը, ինքն ալ կը սկսի կորսնցնել ինքնզինք:
Երբ հայ մը կը փափաքի նմանիլ տեղացիներուն, որպէսզի «տարբեր» չըլլայ, ան յաճախ կը դիմէ մշակութային զիջումներու: Կը փոխէ իր անունը, կը մոռնայ մայրենին, կը խորթանայ իր արմատներէն: Բայց այդ բոլորին մէջ ան իր սրտին խորքը կը զգայ, թէ ինքնիրեն կը դաւաճանէ: Այդ զգացումը կուտակուող մեղքի ու դատապարտման զգացում մըն է, որ գաղտնաբար կը քայքայէ իր հոգին:
Կեանքին մէջ կան բարիքներ… երբ ականջիդ խորթ չի հնչեր հայերէն լսելը հանրային վայրերու մէջ, փողոցները, ճաշարանները. երբ պէտք չես ունենար անունդ հեգելու կամ տասնեակ մը անգամ բացատրելու, կրկնելու եւ, հետեւաբար, բոլոր հարցումներուն պատասխանելու, թէ ինչո՞ւ դեռ հայերէն կը խօսիք, եւ դժբախտաբար եթէ շուրջդ եղողները անձեր են, որոնք պատմութեան հետ կապ չունին ընդհանրապէս, կը սկսին ուղղել պատմական հարցումներ, մինչեւ որ բացատրես Ցեղասպանութիւնը:
Ըլլալ հայ` կը նշանակէ նաեւ անգլերէնով կամ այլ լեզուով խօսակցութեան մէջ անդրադառնալ հայկական շեշտ ունենալուն, որմէ յաճախ կ՛ամչնանք կամ կը խնդանք, մինչդեռ այդ շեշտը մեր ինքնութիւնն է` ձայնը, լեզուն, պապերու ձայնային յիշողութիւնը: Կը նշանակէ շատ արագ օտար լեզու մը խօսելու ընթացքին սխալմամբ հայերէն բառեր փախցնել բերնէն կամ ալ զարմանալու ընթացքին հայերէն բացագանչութիւններով արտայայտուիլ եւ նոյնիսկ այդ շուարելու ընթացքին հաճոյք առնել, որ կ՛արտայայտուիս` ինչպէս որ ես: Հետեւաբար ճիշդ պատասխանը հարցումին այս է. «Ես տակաւին հայերէն կը խօսիմ, քանի որ միտքս հայերէն կը մտածէ»:
Ըլլալ հայ 2020-ի արցախեան պատերազմին` կը նշանակէ փորձել համալսարանի դասի մթնոլորտին մէջ ընտելանալ դասընկերներու հետ առանց ձեւացնելու, թէ դուն ներքնապէս կ՛այրիս, կրկին կ՛ապրիս կորուստի ցաւը, եւ ոչ մէկը հետդ կը բաժնեկցի այդ ցաւը: Այդ վայրկեանին է, որ կը զգաս, թէ դուն տարբեր ես: Ոչ միայն կը մերժես սիոնական արտադրութիւնները իբրեւ լիբանանցի, այլ նաեւ թրքականը` իբրեւ հայ: Բայց կրկին կը զգաս, որ հասկցուած չես, երբ բոլորը կը շարունակեն քաջալերել թրքական արտադրութիւնները… Ցեղասպանութիւն գործադրող բոլոր երկիրները մերժուած չե՞ն ուրեմն:
Եւ այդ մտքիդ լեզուն պիտի դառնայ վտանգուած, այդ քնքուշ հարազատ մայրենի լեզուն… Արեւմտահայերէն թերթը, ձայնասփիւռի կայանը, գիրքերը, դպրոցները, մշակութային կեդրոնները, ակումբները կը դառնան թանկարժէք, եւ ամուր կը սեղմուիս այս բոլորին` վախնալով, որ օր մը անոնք կ՛անհետանան, քանի լաւապէս գիտես` ի՛նչ կը նշանակէ ըլլալ միակ տարբեր անձը ամբոխի մը մէջ:
Մենք թերեւս շատ սովորական կը մօտենանք տպագիր թերթէ մը ամէնօրեայ դրութեամբ արեւմտահայերէնով լուրեր կարդալը: Սովորական է ս. պատարագը հայերէնով լսելը եւ հայկական եկեղեցի յաճախելը, որ կ՛ընդգրկէ հայկական ազգային աւանդութիւնները: Մենք հայկական ակումբները կը նկատենք պարզ ու բնական` առանց յաճախ գիտակցելու, թէ որքա՛ն մեծ դեր կ՛ունենան մեր մէջ պատկանելիութեան զգացումը խորացնելու անձերու հետ, որոնք նոյն գաղափարախօսութիւնը ունին: Սովորական կը նկատենք նաեւ հայկական երգեր ունկնդրելը, հայ գրողներու գործեր կարդալը, ու նոյնիսկ` զայն դպրոցին մէջ սորվելու կարելիութիւնը: Տպագիր թերթերէն եւ դպրոցներէն դուրս` հայկական ակումբներն ու մշակութային կենդրոնները, ուր տեղի կ՛ունենան թատերական ներկայացումներ, լեզուի դասընթացքներ կամ ազգային տօնակատարութիւններ, նաեւ այս «սովորական» թուացող բարիքներուն մաս կը կազմեն: Այս բոլորը մեր ինքնութիւնը կ՛ամրապնդեն եւ մեզ կապուած կը պահեն մեր արմատներուն, պատմութեան եւ իրաւունքին` հպարտօրէն հայ մնալու, ի՛նչ պայմաններու մէջ ալ ապրինք:
Ինքնութեան ուժին մէկ բաժինը ազգիդ մաս կազմելն է, կապուիլը` գաղութիդ, սերտ յարաբերութիւն ստեղծելն է շրջապատիդ հետ: Հայկական դպրոց յաճախելը, որովհետեւ բախտաւոր ենք նման կարելիութիւնը ունենալու: Հայկական միութենական կեանքի մէջ ներգրաւուիլը, ուր իսկապէս կը զգաս պատկանելիութիւնդ, գիտակցաբար կապուած ես, որովհետեւ գիտես, թէ մտքիդ լեզուն իրենց մտքի լեզուն է, քու ցաւդ` իրենց ցաւը, քու սկզբունքներդ` իրենց արժէքները, քու գաղափարներդ` իրենց մղիչ ոգին:
Զաւարեանական
