ԶԱՒԷՆ Գ. ՂԱՐԻՊԵԱՆ
Այս տարուան Այնճարի ամառնային Մեծարենցեան երեկոներու մշակութային ձեռնարկներու երկրորդը` 21 յուլիս 2024-ին, նուիրուած էր Մուշեղ Գալշոյեանին` հայ անուանի եւ մեծանուն գրող, արձակագիր, մշակութային գործիչ, բազմաթիւ գիրքերու հեղինակ: Անոնցմէ ոմանք թարգմանուած են ռուսերէնի եւ անգլերէնի: Ձեռնարկը տեղի ունեցաւ, ինչպէս նախորդ տարիներուն, Զաւէն եւ Մարիա Ղարիպեաններու Այնճարի «Հիւղը» բնակարանին բակը, մշակութասէր ունկնդիրներու ներկայութեամբ:
Մուշեղ Գալշոյեան գրագէտը ունկնդիրներու ներկայացուց հայրենի մշակութաբան, դոկտոր Թամար Յովհաննիսեան, որուն հինգերորդ դասախօսութիւնն էր անցնող տարիներուն` նուիրուած հայրենի գրողներ Համօ Սահեանի, Սիլվա Կապուտիկեանի, Յովհաննէս Թումանեանի, Եղիշէ Չարենցի եւ վերջինը Մուշեղ Գալշոյեանի:
Օրուան հանդիսավարը իր բացման խօսքին մէջ Մուշեղ Գալշոյեանէն դրուագներ պատմելէ ետք, խօսքը տուաւ օրուան բանախօս դոկտ. Թամար Յովհաննէսեանին:
Ան նախ տուաւ Մուշեղ Գալշոյեանի կենսագրական տեղեկութիւնները: Մ. Գալշոյեան ծնած է Հայաստանի Կաթնաղբիւր գիւղը, Թալինի շրջան, 1933 թուականին ու մահացած է 1980-ին իր ծննդավայրը Կաթնաղբիւր: Մ. Գալշոյեան աւարտած է Երեւանի գիւղատնտեսական համալսարանը: Իր ասպարէզէն մեկնելով` շարք մը գիւղատնտեսական նորութիւններ մտցուցած է իր հայրենի գիւղ Կաթնաղբիւրի մէջ: Տակաւին պատանի, իր գրութիւններէն ոմանք երեւցած են Երեւանի մամուլին մէջ: Հետագային ան իր ուսումը շարունակած է Մոսկուայի գրականութեան բարձրագոյն հաստատութեան մէջ: Ան եղած է «Հայաստան» հրատարակչութեան գեղարուեստական գրականութեան բաժնի վարիչ: «Գարուն» ամսագրի փոխտնօրէն:
Մուշեղ Գալշոյեան արժանացած է Խորհրդային Հայաստանի պետական մրցանակի: Գրողներու միութեան պատուոյ մրցանակին: Անոր շատ տարածուած եւ սիրուած գիրքերէն են` «Կռունկ», «Ծաղկած քարեր» «Մարութա սարի ամպեր», «Ձորի Միրօ», «Քեզ վերեւից չպէտք է նայել», «Իտեղ բաց նամակի» եւ այլն:
Մ. Գալշոյեանի ստեղծագործութիւններուն հիման վրայ նկարահանուած են երեք ժապաւէններ` «Հնաւանդ ըմբուկը», «Բովտուն» եւ «Ձորի Միրօ» , այս վերջինս կը թարգմանուի ռուսերէնի եւ մեծ ճանաչում կ՛ունենայ համայն Խորհրդային Միութեան մէջ:
Դոկտ. Թամար Յովհաննիսեան անդրադարձաւ նաեւ Մ. Գալշոյեանի ազգային կերպարին: Ըստ որոշ փաստերու, Գալշոյեան առաջինն է, որ Խ. Հայաստանի մէջ կը սկսի ժողովուրդին երգել եւ տարածել «Սուլթան կ՛ուզէ ջնջել մեզի, զարթի՛ր, լաօ, մռնիմ քեզի» եւ այլ ազգային երգեր:
1974-ին ան կը խնդրէ պէյրութահայ գրող Գէորգ Աճեմեանէն, որ իրեն ուղարկէ Դաշնակցութեան մասին եղած գրական, վաւերագրական նիւթեր: Հետագային Մ. Գալշոյեան զանոնք կը ստանայ բարեկամներու միջոցով:
1980 թուականին Պէյրութի մէջ «Գէորգ Մելիտինեցի գրական մրցանակ»-ի հրատարակութիւնը, որ թիւ 15 հատուածը հրատարակեց (տպարան կաթողիկոսութեան Հայոց Մեծն Տանն Կիլիկիոյ Անթիլիաս), «Հայաստանի արձակագիրներ, երկու սերունդ» մեծ ժողովածուն որուն մէջ կար նաեւ Մ. Գալշոյեանի «Ձորի Միրօ» վէպը:
Թուարկելով Մ. Գալշոյեանի կենսագրական կարեւոր գիծերը, Թամար Յովհաննիսեան անդրադարձաւ անոր գրականութեան` շեշտելով, որ անոր ստեղծագործութիւնները բացառիկ հայրենասիրական ոգիով տոգորուած են: Կը խօսին հայ ժողովուրդի պատմութեան, Հայոց ցեղասպանութեան, կենսունակութեան, մարդկային հոգեւոր արժէքներու մասին: Անոնք իւրայատուկ գրական յուշարձաններ են, որոնք յաւերժ կը մնան հայ ժողովուրդի յիշողութեան եւ հոգիին մէջ:
Աւարտելով իր խօսքը` դոկտ. Թամար Յովհաննիսեան, կարդաց ներկաներուն յուզիչ հատուած մը` Գալշոյեանի «Քեզ վերեւից չպէտք է նայել» գիրքէն:
«Առաջին անգամ հայոց հողն է ծլարձակել ծիրանի ծառը: Ե՞րբ, ինչպէ՞ս` ո՞վ գիտէ: Գալարուն գետից ա՞յս կողմ, ա՞յն կողմ, ո՞ր մասում, հայոց որտեղի՞ բուռ հողն է առաջինը պտղել ծիրանենին: Գտնես` համբուրես: Ո՞վ է առաջինը անուանակոչել «ծիրանի ծառ»: Լա՜ւ է կնքել:
Ծիրանի ծառը հայկական է : Սփռուել է աշխարհով մէկ: Մեծապէս` փոթորիկների ու հեղեղների միջոցով: Է՜, չգիտեմ` քանի-քանի անգամ այնպիսի փոթորիկ է եղել, որ հայոց հողից արմատախիլ է արել հասունացած պտուղներով ծիրանենին, ջարդուփշուր արել, քշել-կորցրել ու ճիւղատարած պտղատու մի ծառից մէկ-երկու մաշուած, բզքտուած կորիզ է ազատուել` ընկել մի հողի վրայ, չգիտես աշխարհի ո՛ր մասում, եւ յամառել, ծիլ տուել…
Ծիրանի ծառը հայկական է, յամառ, դիմացկուն:
Սփռուել է աշխարհով մէկ :
Եւ այնքա՜ն նման են հայն ու ծիրանի ծառը» :
