Դպրոցներուն մէջ դասաւանդուող «Հայոց պատմութիւն» նիւթը «Հայաստանի պատմութիւն» կոչելու տարեսկզբէն ի վեր բուռն քննարկումի նիւթ հանդիսացող հարցը վերջնականացաւ 11 յուլիսին, երբ կառավարութիւնը իր նիստին որոշեց փոխել անունը:
«Հայոց պատմութիւն»-ը «Հայաստանի պատմութիւն» դարձնելու կառավարութեան քայլը անընդունելի նկատեցին` Երեւանի պետական համալսարանի պատմութեան բաժանմունքի նախագահը, «Հայոց Պատմութիւն» դասագիրքին հեղինակը, Պատմութեան հիմնարկի տնօրէնը եւ այլ պատմաբաններ:
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան յայտարարած էր, որ իբր թէ այս հարցով դիմած են խումբ մը մասնագէտներու:
«Բացարձակապէս մեզ չեն հարցրել` ո՛չ մեզ, ո՛չ Երեւանի պետական համալսարանին, ո՛չ Մանկավարժական համալսարանին, եւ քաղաքական որոշում է կայացուել, ինչպէս յաճախ մեզ մօտ լինում է», «Ազատութեան» հետ զրոյցի մը ընթացքին ըսաւ Պատմութեան հիմնարկի տնօրէն Աշոտ Մելքոնեան:
Ան համոզուած չէ դասագիրքը անուանափոխելու վարչապետին հիմնաւորումներով: Հայոց պատմութիւնը եւս կը նշանակէ Հայաստանի պատմութիւն` պարզաբանեց պատմաբանը: «5-րդ դարից` Ագաթանգեղոս, Խորենացի, Փաւստոս Բիւզանդ, Ղազար Փարպեցի, հետագայում արդէն` Սեբէոս, Դրասխանակերտցի, 18-րդ դարում` Միքայէլ Չամչեան, 19-րդ դարում` Անտոն Գարագաշեան, Ղեւոնդ Ալիշան, Ստեփան Բալասանեան, 19-ի վերջ 20-ի սկիզբ` Լէօ` Առաքել Բաբախանեան, այսինքն` հայ պատմագիտութեան խոշորագոյն դէմքերը «Հայոց պատմութիւն»-ն են ընտրել, որը նշանակում է Հայքերի պատմութիւն` Մեծ եւ Փոքր Հայքերի, եւ գրաբարով Հայք ձեւը` Հայքեր, այսինքն` երկու Հայաստաններ` Մեծ եւ Փոքր Հայք իմաստով, գրաբարի խոնարհուած ձեւով կը տան արդէն Հայոց պատմութիւն, որ կը նշանակի Հայաստանների պատմութիւն»:
Փաշինեան կը բացատրէ, թէ այս փոփոխութեան հիմքն ալ պետականութեան եւ անկախութեան քաղաքականութիւնն է: «Ո՞րն է տարբերութիւնը Հայաստանի պատմութեան եւ Հայոց պատմութեան. Հայաստանի պատմութիւնը պետութեան գոյութեան, զարգացման պատմութիւնն է` պետութեան չգոյութեան դրուագներով, իսկ Հայոց պատմութիւնը պետութեան չգոյութեան պատմութիւնն է` պետութեան գոյութեան դրուագներով: Սա շատ կարեւոր եւ հայեցակարգային տրամաբանութիւն է», ըսաւ Փաշինեան:
«Երբ խօսում է Արտաշիսեանների մասին Մովսէս Խորենացին, պետականութիւն չե՞նք ունեցել, Տիգրանի շրջան չի եղե՞լ, Արտաշէս չի եղե՞լ, եղել է, բա ինչո՞ւ է կոչւում Հայոց պատմութիւն: Սա ճիշդ բացատրութիւն չի, մեղմ ասած», հակադարձեց Մելքոնեան:
Ան տեղեակ չէ, թէ կառավարութիւնը ինչո՛ւ այդ փոփոխութիւնը կը կատարէ, բայց ինք համոզուած է` զիջողական քաղաքականութեան ծիրին մէջ: «Քաղաքականութեան մէջ ես զիջողականութիւն եմ տեսնում` հէնց այդ նոյն պետականութեան ու գերիշխանութեան առումով, եթէ սրա մէջ կայ քաղաքականութիւն: Իսկ գիտականութեան առումով, նորից եմ կրկնում, այստեղ երկրորդ կարծիք չի կարող լինել, որ Հայոց պատմութիւն տարբերակը շատ ճիշդ է», ընդգծեց Մելքոնեան:
—————————-
«Հայաստան» Բառը, «Հայոց»-ի Համեմատ,
Իրականում Աւելի Նեղ Է
Մեր երկրի կառավարման ոլորտում մասնագէտներին չլսելը համատարած բնոյթ ունի: Գործադիր իշխանութեան ամենավերեւում գտնուող մարդիկ խորապէս վստահ են, որ իրենք ամէն ինչ գիտեն: Ահա եւ այս դէպքում` մասնագիտական` գործնականում ողջ հանրոյթը կանգնեց ու մատների վրայ, օրինակներով բացատրեց, որ «Հայոց» եզրը միայն «հայ ժողովուրդ» չէ, որ նշանակում է, այն ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԲԱՌ Է, որը, կախուած բովանդակութիւնից, կարող է նշանակել «հայեր», «հայ ժողովուրդ», «Հայաստան», «հայկական պետութիւն», «հայերի թագաւորութիւն» եւ այլն, բայց չլսեցին, իրենցը անցկացրին: Ի՞նչ ասես…
Կրկնեմ` «Հայաստան» բառը, «Հայոց»-ի համեմատ, իրականում ԱՒԵԼԻ ՆԵՂ Է եւ, չնայած վարչապետն ակնարկում է, որ դրանով նկատի է ունեցել պետականութիւնը, սակայն դա կարող է ամենեւին էլ ԱՅԴՊԷՍ ՉԼԻՆԵԼ: Իրօք, «Հայաստան» հասկացութիւնը կարող է նշանակել պետութիւն, սակայն աւելի յաճախ այն չունի այդ նշանակութիւնը: Օրինակ, մինչեւ 20-րդ դարը հնարաւո՞ր է նշել հայկական որեւէ պետական միաւոր, որի անուան մէջ կայ «Հայաստան» բառը հէնց իր այդ տեսքով: Բացառութեամբ 20-րդ դարի` մեր որեւէ պետական միաւոր նման անուն չի կրել: Եղել են կոնկրետ անուններ` «Վանի թագաւորութիւն», «Մեծ Հայքի թագաւորութիւն», «Անիի թագաւորութիւն» եւ այլն, ընդ որում հայկական պետական միաւորները, որոնք ունեցել են թագաւորութեան կարգավիճակ, կոչուել են, ուշադիր, «Հայոց թագաւորութիւն», իսկ թագաւորութեան ղեկավարն էլ կրել է «թագաւոր Հայոց» տիտղոսը, չի եղել, օրինակ, «Հայաստանի թագաւոր» տիտղոս: Նոյնիսկ օտարները, որոնք տիրել են Հայաստանին, եղել են հէնց հայերի, այլ ոչ թէ Հայաստանի թագաւորներ, յիշենք «Շահ-ի-ԱՐՄԷՆ» տիտղոսը, որտեղ հէնց «Արմէն» է, ոչ թէ` «Արմենիա»:
Իր հերթին, «Հայաստան» բառը յաճախ կիրառուել է ՈՉ ՊԵՏԱԿԱՆ, աշխարհագրական ԻՄԱՍՏՈՎ, օրինակ` Հայաստանի տարածքում գործող էմիրութիւններ, Հայաստանի տարածքում հաստատուած օտար ցեղեր, Արեւմտեան Հայաստան, Արեւելեան Հայաստան եւ այլն: Սրան հակառակ, «Հայոց» բառը, պետականութեան պարունակում, յստակօրէն կապւում է հէնց դրա հետ` «Հայոց թագաւորութիւն», «Թագաւոր Հայոց», «Հայոց այրուձի», «Ամենայն Հայոց կաթողիկոս» եւ այլն: Աւելի՛ն. նկատի ունենալով հայերին, աւելի յաճախ գրում են «հայՔ», որտեղ «ք»-ն յոգնակի գրաբարեան վերջածանց է` «հայեր», ոչ թէ «Հայոց»:
Սա ամրագրենք:
Արդիւնքում` կրկին սկզբին գանք: Երբ ասւում է, որ «Հայոց պատմութիւն»-ը պետականութեան չգոյութեան պատմութիւն է` պետականութիւն ունենալու դրուագներով, իսկ «Հայաստանի պատմութիւնը» պետականութեան պատմութիւն է` պետականութիւն չունենալու դրուագներով` ո՞րն է դրա տրամաբանութիւնը, որտե՞ղ են տրամաբանական կապերը: Որեւէ մէկը կարո՞ղ է ինձ սա պարզաբանել:
Ասւում է գեղեցիկ խօսք եւ, ստեղծելով սահուն հակադրութիւն, տպաւորութիւն է ստեղծւում, թէ այստեղ փայլուն տրամաբանութիւն կայ, բայց… որտե՞ղ է տրամաբանութիւնը, ըստ իս այս ամէնում ընդհանրապէս տրամաբանական որեւէ կապ չկայ, սա հերթական կեղծ թէզն է, որն աւերեց գեղեցիկ տերմինը զուտ յանուն նրա, որ հաւատաւոր մասսայի մօտ տպաւորութիւն ստեղծուի, թէ, ահա, տեսէք-տեսէք, ինչ պետականամէտ, պետութեան մասին հոգացող իշխանութիւն ունենք. այսքան պարզ եւ… տխուր մի բան, գեղեցիկ տերմինը զոհ գնաց ամբոխահաճութեան:
ՄՀԵՐ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Իրաւաբան, պատմաբան եւ
ռազմական փորձագէտ
«Հայոց Պատմութեան»
Ոդիսականը
Յիշեցնեմ, որ չնայած վարչախմբի յուսահատ ճիգերին, հայ հանրութիւնը միարժէք մերժել է այս նախագիծը` մօտ 12.000 քաղաքացի դէմ են քուէարկել նախագծին արդարադատութեան նախարարութեան պաշտօնական հարթակում, եւ նրա տակ 500-ին հասնող հիմնաւոր դէմ արձագանգ թողել, որը պարտաւորեցնող բնոյթ ունի նախագծի հեղինակների համար: Աւելի՛ն. բազմաթիւ պատմաբան գիտնականներ եւ մանկավարժներ եւս միարժէք դէմ արտայայտուեցին այս նախաձեռնութեանը: Նախագծի հիմնական ջատագով Նիկոլ Փաշինեանը ստիպուած եղաւ իր վրայ վերցնել ողջ պատասխանատուութիւնը այն Կառավարութեան նիստում հաստատելու համար, փաստացի չթաքցնելով, որ թերեւս Ալիեւի հերթական պատուէրն է կատարում:
Մեր «Հայաքուէ» քաղաքացիական նախաձեռնութիւնը առաջին օրուանից սկզբունքային դիրքորոշում է ստանձնել այս հարցում` հետեւողականօրէն պայքարելով ներկայացուած նախագծի դէմ, եւ հիմա էլ շարունակելու է իր պայքարը, որպէսզի «Հայոց պատմութիւնը» վերադառնայ մեր դպրոցները, եւ նրանով դաստիարակուեն մեր երեխաները:
Այժմ արդէն ակնյայտ է, որ դրա ճանապարհը անցնում է մեր երկիրը անձնատուական վարչախմբից ազատելու միջոցով, ուստի մենք ջանք չենք խնայելու` այդ նպատակին հասնելու համար: Մեր երեխաները դաստիարակուելու են մեր Հայոց պատմութեամբ, ապրելու են մեր Հայոց երկրում, մեր Հայկական արժէքներով, իսկ բոլորը, ովքեր փորձում են այդ ամբողջը մեզնից խլել, ուղարկուելու են պատմութեան աղբանոց:
ԱՒԵՏԻՔ ՉԱԼԱԲԵԱՆ
«Հայաքուէ» նախաձեռնութեան
համահիմնադիր
