«Օրհնեսցի … Յանուն Սրբոյն Յակոբայ Հաստատեալ Եկեղեցիս…»

ԼԵՒՈՆ ՎՐԴ. ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Առաջնորդական փոխանորդ Ճեզիրէի Հայոց

90 երկար տարիներ առաջ, 4 նոյեմբեր 1934-ին, պատմական Հայաստանի սահմանակից քաղաքէն` նորահաստատ Գամիշլիէն, հնչեց ձայնը Բաբգէն աթոռակից կաթողիկոսին հետեւեալ խօսքը. «Օրհնեսցի եւ օծցի…», ապա «Օրհնեսցի եւ պահպանեսցի եւ նախախնամեալ պահեսցի յանուն Սրբոյն Յակոբայ հաստատեալ եկեղեցիս…»:

Տեղահանութենէն ետք, ինչպէս հայերուն վիճակն էր ամէնուրեք, նոյնպէս էր Գամիշլիի հայ ժողովուրդինը: Անտուն, անտիրական, մինչեւ որ կաթողիկոսարանը եւ առաջնորդարանը իրենց տէր կանգնեցան: Ժողովուրդը անուս էր եւ մեծամասնութեամբ` քրտախօս: Այդ իսկ պատճառով աշխատանքի կը ձեռնարկուի եւ առաջին հերթին գամիշլիցիներ իրենց ուժերով, ըստ իրենց կարողութեան, տէր կը կանգնին իրենց զաւակներուն: Տուներու մէջ հայ լեզուի դասեր կը տրուին, քրտախօս հայութեան համար քահանայի մը դասաւորումը կ’ըլլայ Գաբրիէլ քհնյ. Երէցեանի շնորհիւ (ապա` Տէր Գրիգորեան), իսկ ժողովուրդի մնացեալ մասին հոգեւոր մատակարարումը կը կատարուի Աշոտ քհնյ. Փափազեանի կողմէ:

Ճեզիրէի շրջաններուն մէջ հայ ժողովուրդը սրահներ կը կառուցէ եւ այդ սրահները կ’օգտագործէ որպէս հոգեւոր ու մտաւոր գիտութեանց մատակարարման կեդրոններ: Սուրիահայ օգնութեան խաչի եւ ՀԲԸՄ-ի օգնութեամբ գոհացում կը տրուի աշակերտներուն, հայ ընտանիքներուն եւ ուսուցիչներուն:

Երջանկայիշատակ Բաբգէն Ա. աթոռակից կաթողիկոսի դէպի Ճեզիրէի շրջան հովուապետական անդրանիկ այցը տեղի կ’ունենայ 1934-ին: Վեհափառ հայրապետը 24 հոկտեմբերէն մինչեւ 12 նոյեմբեր կ’այցելէ` Պապ, Մումպուճ, Ճարապլուս, Արաբ Բունար, Այն Արուս, Թել Ապիատ, Թինա, Ռաքքա, Թել Սիման, Խըրպըթ Ռըզ, Ռաս Ուլ Այն, Տրպեսիէ, Ամուտէ, Գամիշլի, Գուպուր Պիթ, Վանիկ, Տէրիք, Այն Տիվար, դարձեալ` Գամիշլի, Թել Պրաք, Հասիչէ եւ Տէր Զօր:

Ճեզիրէի փոխանորդութիւնը պաշտօնապէս կը հաստատուի 1941 թուականին: Մինչ այդ` 1931-էն մինչեւ 1942, առաջնորդական փոխանորդութեան պաշտօնը կը կատարէ Աշոտ քհնյ. Փափազեան: 1934-էն սկսեալ Հալէպի առաջնորդարանը աշխատանք կը տանի եւ այդ օրերու կաթողիկոսներէն եւ տեղապահներէն Ճեզիրէի շրջանին համար վեղարաւոր մը կը խնդրէ: Ի պատասխան այս խնդրանքին` Ս. Աթոռիս Միաբանական ընդհանուր ժողովը 4 սեպտեմբեր 1941-ի նիստին սկզբունքով կ’ընդունի վեղարաւոր մը ղրկել Ճեզիրէ: Նիստի ատենագրութեան մէջ կ’արձանագրուի. «Նկատելով, որ ներկայիս հարկ կը տեսնուի հին թեմերը բարեփոխելու եւ նոր թեմեր կազմելու, ինչպէս` Ճեզիրէի, Զահլէի, Պեքաայի եւ Լաթաքիոյ եւ Քեսապի շրջանները, յետ խորհրդակցութեան, ժողովս որոշեց սոյն խնդիրը տեղապահ սրբազանին մասնաւոր ուշադրութեան եւ հոգածութեան յանձնել` խնդրելով,  որ այժմէն ձեռնարկէ գործին նախապատրաստութեան ու տեղեկագրէ յառաջիկային գումարուելիք (նոյմ. 16) Ազգային ընդհանուր ժողովին: Սակայն նկատի ունենալով Ճեզիրէի հոծ հայութեան անմիջական կարիքները եւ Հալէպի առաջնորդարանի տարիներէ ի վեր կատարած դիմումները` սոյն խնդրին համար, ժողովս սկզբունքով ընդունեց վեղարաւոր մը ղրկել հոն` իբրեւ առաջնորդական փոխանորդ` ցնոր տնօրինութիւն»:

Միաբանական ընդհանուր ժողովի որոշումէն ետք, Տնօրէն ժողովը 15 հոկտեմբեր 1941-ին յարմարագոյն միաբանը կը նկատէ Խորէն վարդապետը: Իսկ Հալէպի Խառն ժողովի ընտրութեամբ, 2 փետրուար 1942-ին, որպէս Սուրիոյ հիւսիսային շրջանի` Ճեզիրէի առաջնորդական փոխանորդ կ’ընտրէ դարձեալ Խորէն վարդապետը եւ, այսպիսով, հայր սուրբը կը մեկնի Գամիշլի, ուր կը գտնուէր 35,000 հայ բնակիչ:

Հայր Խորէնը 14 մարտ 1942-ին կը հասնի Գամիշլի եւ Ճեզիրէ, անմիջապէս աշխատանքի սկսելով 11 ապրիլ 1943-ին` կը կառուցէ առաջնորդարանը եւ հինգ սենեակնոց մանկապարտէզը:

90 տարիներ անցան եւ տակաւին Գամիշլիի ժողովուրդը իր երթը կը շարունակէ` իր եկեղեցւոյ հանդէպ նոյն երկիւղածութեամբ: 90 տարիներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը իր արժէքը ունի` լիառատ աշխատանքով: Աղիւսապատ, խեղճուկրակ, սակայն աստուածային զօրութեամբ լեցուն եկեղեցիէն մինչեւ շքեղ, քառապատ տաճարի վերածուիլը: Քրտախօս ժողովուրդէն մինչեւ հայախօս ժողովուրդի վերածուիլը: 90 տարի` դժուարութեամբ եւ խոչընդոտներով լեցուն, սակայն` աննկուն կամքով եւ յարուցեալ Քրիստոսի օրինակով յարութիւն առած եւ յառաջ գացած իբրեւ հայ քրիստոնեայ ժողովուրդ:

Այսօր հին սերունդէն եկած նոր սերունդս մեր յաջողութիւնները` որպէս 90-ամեայ աշխատանքներու ընծայ, կու գանք դնելու մեր Աստուծոյն առջեւ` մեր նախնիներուն փոխարէն:

90 տարի ետք կու գանք ըսելու. «Շնորհակալ ենք, ո՜վ մեր երանելի նախորդներ, որ ձեր ճակտի քրտինքով հիմնեցիք այս շրջանը, ձեր աշխատանքի քրտինքը հողին հետ շաղախուելով` աճեցուց մեզ, ձեր ձեռքերով կատարած աշխատանքը պարարտացուցիչ դարձաւ եւ ահա այսօր ձեր ցանած ծառէն քաղցր պտուղ կը ճաշակենք:

Օրհնեալ ըլլայ ձեր յիշատակը եւ օրհնեալ ըլլայ Գամիշլիի Ս. Յակոբ եկեղեցին իր ժողովուրդով»:

Աղօթարար`

ԼԵՒՈՆ ՎՐԴ. ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Առաջնորդական փոխանորդ Ճեզիրէի Հայոց

————–

1.- «Թեմական այցելութիւն, հոգեւոր մխիթարութիւն», «Հասկ», Անթիլիաս, դեկտեմբեր 1934, էջ 103:
2.- Նոյն անդ, էջ 101-110:
3.- Ճեզիրէի փոխանորդութիւնը, «Հասկ», Անթիլիաս, սեպտեմբեր-հոկտեմբեր 1947, էջ 297:
4.- «Տ. Խորէն վրդ. Բարոյեան առաջնորդական փոխանորդ Ճեզիրէի Հայոց», «Հասկ», Անթիլիաս, մարտ-ապրիլ 1942, էջ 64:
5.- «4 Թեմերու կազմակերպութիւն», «Հասկ», Անթիլիաս, սեպտեմբեր-հոկտեմբեր 1941, էջ 150:
6.- Զօհրապեան, Կիւրեղ եպս., «Յուշեր», Ս. Ղազար-Վենետիկ, 2007, էջ 220:
7.- ԿՀՄՏԿԱ, հ. 3, ց. 1, գ. 85, թ. 17, բնագիր, ձեռագիր, թուահամար 214, թուակիր 13 ապրիլ 1943: