Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Այս ցուրտ օրերուն մեծ թիւով մարդիկ իրենց տուները կը տաքցնեն քարիւղի միջոցով: Ասոր կողքին, քարիւղը կը գործածուի բազմաթիւ մարզերու մէջ. ան դարձած է աշխարհին վրայ գործածուած ուժանիւթի առաջին աղբիւրը: Ան չնորոգուող ուժանիւթի աղբիւր մըն է, որ կազմուած է միլիոնաւոր տարիներ առաջ:
Քարիւղը կազմուած է միլիոնաւոր տարիներ առաջ: Անիկա յառաջացած է ծովերուն խորերը ապրող կենդանի էակներու տարբաղադրումէն: Այս կենդանի էակները հոյամողէսները չեն… Անոնք ջրախոտեր եւ ջրային մանր անասուններ են: Դարերու ընթացքին այս մարմիններու մնացորդները կուտակուեցան եւ խառնուեցան ջուրի յատակի խաւերու աւազներուն, հողերուն եւ նոյնիսկ ժայռերու փոշիներուն հետ, որոնք հոն փոխադրուած էին գետերուն եւ հոսանքներուն միջոցով: Այս մնացորդները որքան աւելի աւազով եւ հողով ծածկուեցան, այնքան անոնք մխրճուեցան գետնին խորքը եւ կարծրացաւ` կազմելով «մայր ժայռ»-ի խաւ մը: Եւ որքան այս «ժայռը» կը մխրճուէր գետնին մէջ, այնքան աւելի բարձր ջերմաստիճանի եւ ճնշումի կ՛ենթարկուէր: Ընդհանրապէս – 2500-էն – 5000 մեթր խորութեան է, որ այս «ժայռը» տաքութեան եւ ճնշումի ազդեցութեան տակ կը վերածուի քարիւղի եւ կազի: Այս հոլովոյթը տեւեց բազմաթիւ տասնեակ միլիոն տարիներ: Այս պատճառով է, որ քարիւղը, կազը եւ ածուխը կը կոչուին չնորոգուող ուժանիւթեր: Անոնց պահեստը սահմանափակուած է:
Քարիւղը եւ կազը իրենց կազմաւորման վայրէն դէպի մակերես բարձրացած են: Անոնցմէ մաս մը հասած է մակերես եւ շոգիացած է: Իսկ միւս մասը բանտարկուած մնացած է ժայռերու կոյտերու մէջ, եւ հոն կուտակուած է. հետեւաբար քարիւղ ստանալու համար պէտք է գտնել հանքային խաւերուն վայրը, փորել գետինը, հորեր շինել, եւ ապա հեղուկը վեր քաշել: Այս գործողութիւնը դիւրին չէ, սուղ կ՛արժէ, եւ յատկապէս կ՛ապականէ շրջապատը:
Իր նախնական վիճակին մէջ քարիւղը կարելի չէ գործածել: Պէտք է զայն զտել` բաժնելու համար զայն բաղկացնող տարբեր բաղադրութիւնները. իւրաքանչիւր տարբեր բաղադրութիւն կը գործածուի շինելու համար տարբերակ մը: Այդ քարիւղին գլխաւոր տարբերակը կը վերածուի փոխադրատար միջոցներու համար վառելանիւթի, ինչպէս` փոխադրակառք, օդանաւ, ինքնաշարժ… Ուրիշ տարբերակ մը կը գործածուի շինելու համար կերպընկալէ նիւթեր, շիշեր, ներկեր, դիմայարդարման նիւթեր…
1950 թուականներէն ի վեր քարիւղը դարձաւ աշխարհի մէջ ուժանիւթի առաջին աղբիւրը: Սակայն անոր յառաջացուցած ամէնէն մեծ հարցը կը մնայ վառելու ընթացքին անոր յառաջացուցած բնածխական կազը (CO2): Եւ մենք գիտենք, որ այս կազն է գլխաւոր պատճառը մեր երկրագունդի կլիմային ջերմացման: Ասոր կողքին գոյութիւն ունին ուրիշ բազմաթիւ հարցեր ալ:
Հակառակ այս բոլորին, եթէ մենք չփոխենք մեր մտածելակերպը, սպառելու մեր սովորութիւնները, փոխադրուելու միջոցները մեզի շատ դժուար պիտի ըլլայ երեւակայել ձերբազատիլ քարիւղէն:
Սակայն երբ մենք գիտենք, որ օր մը քարիւղի պահեստները պիտի սպառին, կարեւոր է, որ մտածենք ու աշխատինք զարգացնելու վերամշակուող ուժանիւթի արտադրութեան միջոցները:
Վարունգի Թթուաշ`
Սառոյցին Դէմ
Մանկապատանեկան էջի սիւնակներուն մէջ մենք տեսանք, որ ճամբաներուն վրայ սառոյցէն ձերբազատելու համար ընդհանրապէս գետինը աղ կը սփռուի: Գերմանիոյ մէջ Տինկոլֆինկ քաղաքը գտած է իւրայատուկ միջոց մը` ճամբաները սրսկուած աղը խնայելու… Սառոյցը հալեցնելու համար, աղի փոխարէն, քաղաքապետութիւնը փողոցները կը թափէ վարունգի թթուաշի ջուրերը:
Քաղաքապետութիւնը այս հեղուկը ձեռք կը ձգէ պահածոյ վարունգի թթուաշ արտադրող տեղական գործարանէ մը: Ասիկա նուազ ծախսալից է եւ կարելիութիւնը կու տայ խնայելու տարեկան մինչեւ 180 թոն աղ եւ մօտաւորապէս 1 միլիոն լիթր ջուր:
Սակայն վարունգի թթուաշի այս ջուրն ալ աղի ջուր է, եւ ան կրնայ ապականել բնական ջուրի ստորերկրեայ խաւերը: Ասոր պատճառով Գերմանիոյ կարգ մը շրջաններու մէջ սառոյցին դէմ աղի գործածութիւնը ամբողջովին արգիլուած է: Անոր փոխարէն` կը գործածուի աւազ կամ ուրիշ հատիկաւոր նիւթեր` սահելէ խուսափելու համար:
– 93 Աստիճան` Աշխարհի
Ամէնէն Ցուրտ Շրջանին Մէջ
Աշխարհի ամէնէն ցուրտ շրջանը գտնուած է Անթարքթիքայի մէջ, 2010 թուականին, 4093 մեթր բարձրութեան վրայ: Հոն ջերմաստիճանը արձանագրած է – 93,2 աստիճան սելսիուս: 1983 թուականին Վոսթոքի կեդրոնին մէջ արձանագրուած էր – 89,2 աստիճան սելսիուս… միայն:
Ռուսիոյ Սիպերիա շրջանը աշխարհի ամէնէն ցուրտ բնակուած շրջաններէն մէկն է: Յունուար ամսուն, Օյմիաքոմն քաղաքին մէջ միջին հաշուով – 51,5 աստիճան սելսիուս կ՛արձանգրէ:
Ձիւնը Ճերմակ Չէ…
… Ան թափանցիկ է: Ան այնքան տարբեր մակերեսներէ կազմուած է, որ լոյսը կը սփռուի տարբեր ուղղութիւններով եւ կը ցատկէ մակերեսէ մակերես. լոյսէն ո՛չ մէկ բաժին կը ծծուի կամ ցոլացուի: Հետեւաբար ճերմակ լոյսն է, որ կը վերադառնայ մեր աչքերուն:
Մինչ շատ խորը գտնուող ձիւնը կրնայ կապոյտ երեւիլ:
Աշխարհի Ամէնէն
Մեծ Փաթիլը…
… Ունէր 38 սմ լայնք: Այս մրցանիշը արձանագրուած է Միացեալ Նահանգներու հիւսիսը` Ֆորթ Քիոյի շրջանին մէջ, 1887 թուականին:
Մէկ Ամպ Մը Կրնայ Մինչեւ
1 Միլիոն Թոն Կշռել
Ամպերը կազմուած են բազմաթիւ մանր կաթիլներէ եւ սառոյցի բիւրեղներէ: Երբ ամպ մը կ՛ունենայ 0,5 կ ամէն խորանարդ մեթրէն մինչեւ 5 կ խորանարդ մեթրի խտութիւն, ան կրնայ կշռել մինչեւ 500 միլիոն լիթր ջուր:
Պզտիկ քիւմիւլուս ամպ մը կը կշռէ մօտաւորապէս 1000-2000 թոն ջուր, իսկ մեծ ամպ մը կրնայ կշռել մինչեւ 50 հազարէն 300 հազար թոն, մինչ փոթորիկներու ամպերուն ծանրութիւնը կրնայ հասնիլ մինչեւ մէկ միլիոն թոնի: Եւ վերջապէս, փոթորիկներու հսկայ ամպերը կրնան կշռել մինչեւ 25 միլիոն թոն: Ասիկա հաւասար է 50 յարկանի եւ 100 մեթր լայնք ունեցող շէնքի մը ծանրութեան:
