2023 թ. սեպտեմբերի 19-ին, ցերեկուայ ժամը 1:00-ին, ազրպէյճանական զինուժը լայնածաւալ յարձակում սկսեց Արցախի դէմ` կիրառելով մեծաթիւ ծանր զինատեսակներ, հրետանի եւ օդուժ: Հերթական պատերազմը Ազրպէյճանի իշխանութիւնները պաշտօնապէս ներկայացրին որպէս հակաահաբեկչական գործողութիւն: Նոյն օրուայ երեկոյեան, մօտաւորապէս նոյն ժամանակ, երբ ռազմական գործողութիւնները խիստ նուազել էին, իսկ թշնամուն չէր յաջողուել, բացի մի քանի պահակակէտերի գրաւումից, լուրջ առաջխաղացում արձանագրել, ազրպէյճանական կողմը յայտարարեց, թէ հնարաւոր է դարձել հասնելու հակաահաբեկչական գործողութեամբ սահմանուած նպատակների իրականացմանը: Տպաւորութիւնն այն էր, թէ սրանով հերթական յարձակումը կը դադարեցուի, սակայն ազրպէյճանական զինուժին յաջողուեց տարբեր ուղղութիւններով ճեղքել հայկական պաշտպանութիւնը եւ առաջ ընթանալ: Յայտնի է, թէ յաջորդ օրուայ ճիշտ ցերեկուայ ժամը 1:00-ին ի՛նչ պայմաններով հնարաւոր դարձաւ հաստատել զինադադար:
Կարելի՞ է արդեօք ենթադրել, որ Ազրպէյճանի իշխանութիւններն իրենց առջեւ առաւելագոյնին հասնելու նպատակը չէին դրել, այլ ցանկանում էին նախ` ոչնչացնել սահմանային գծով շարուած հայկական կողմի ռատիոտեղորոշիչ սարքերը` հասնելու դիրքային նոր առաւելութիւնների եւ յընթացս շօշափելու, ի դէմս խաղաղապահների, առաջին հերթին Ռուսաստանի եւ ապա արտաքին այլ ուժերի արձագանգը: Ի հարկէ սա էլ չի նշանակում, թէ թուրք-ազրպէյճանական ուժը նախապէս չէր հաշուել, թէ ինչպիսի՛ն կը լինի միջազգային հնարաւոր արձագանքը: Իրաւամբ էլ, նոյն օրը ՄԱԿ-ից սկսած մինչեւ գերտէրութիւններն ու այլ պետութիւններ եւ առանձին քաղաքական գործիչներ դատապարտող խօսքեր ասացին, պահանջեցին դադարեցնել յարձակումը, սակայն Ազրպէյճանը շարունակեց եւ աւարտին հասցրեց իր բարբարոսական ծրագիրը: Սա նշանակում է, որ նա համարժէքօրէն էր գնահատում այդ բոլոր յայտարարութիւնները` լաւ հասկանալով, թէ ինչպէս մինչ այժմ` դատարկ դատապարտումներին ու զգուշացումներին ոչինչ չի հետեւել, նոյնն էլ լինելու է այս անգամ: Նոյն այդ տէրութիւնները բազմիցս բացայայտօրէն յայտարարել են, որ Ազրպէյճանից լուրջ ակնկալիքներ ունեն, մասնաւորապէս խօսքը վերաբերում է ռուսական վառելիքից հրաժարուելու պայմաններում դրանց մէկ մասը Ազրպէյճանի հաշուին եւ Ազրպէյճանի տարանցիկ ուղիներով լրացնելուն:
Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ միջնորդի մենաշնորհին յաւակնող Ռուսաստանը յանուն Արցախի կամ Հայաստանի որեւէ ցանկութիւն չի դրսեւորում յարաբերութիւնները փչացնելու Ազրպէյճանի, ինչպէս նաեւ Թուրքիայի հետ, երբ վերջիններիս հետ շաղկապուած է ճանապարհային, գումակային, տնտեսական, ի հարկէ` քաղաքական զանազան կարեւոր գործօններով: Սրանով հանդերձ, օրեր անց եղաւ տեղեկատուական արտահոսք` փաստող, որ շահագրգիռ դաշնակից երկու տէրութիւնները ձեռքերը լուացած եւ մի կողմ քաշուած չեն եղել: Ինչպէս յայտնեց ռուսաստանաբնակ արեւելագէտ Կարինէ Գէորգեանը. «Փաշինեանը ստել է` ասելով, որ ռուսական խաղաղապահ զօրախումբը չի միջամտում
իրավիճակին: Ես կարող եմ կիսուել ներքին տեղեկութիւններով: Շոյկուն այցելել է Թեհրան, որտեղ ռուսական եւ իրանական կողմերն առաջարկել են լուծում, որը կարող է իրականացուել իրավիճակը փրկելու` անարիւն լուծման համար: Լուծումը շատ խոստմնալից էր, բայց դրա համար անհրաժեշտ էր Փաշինեանի համաձայնութիւնը` օգտագործելու Հայաստանի տարածքը որպէս յենարան: Սակայն Փաշինեանը վախկոտօրէն հրաժարուեց` ամբողջ աշխարհին յայտարարելով, որ Ռուսաստանը ոչինչ չի անում»: Ըստ Կարինէ Գէորգեանի, Շոյկուի եւ Իրանի ՊՆ նախարարի հանդիպմանը երեք անգամ հրաւիրուել է Հայաստանի ՊՆ նախարար Սուրէն Պապիկեանը, սակայն նա մերժել է: Այսպիսով, եւս մէկ անգամ ակնյայտ է դառնում, որ ամբողջովին Արեւմուտքի ու թուրք-ազրպէյճանական զոյգի խամաճիկը դարձած Նիկոլ Փաշինեանը պատրաստ է փաստացի մասնակիցը դառնալ Արցախի վերջնական կործանմանն ու արցախահայութեան ցեղասպանութեանը, բայց ունակ չէ կամ չի ցանկանում հրաժարուել Արեւմուտքի ու ազրպէյճանաթուրքական քաղզոյգի առջեւ ունեցած ծառայութիւնից:
Այս օրերին բացայայտուող տեղեկատուութիւնից յայտնի դարձաւ նշանաւոր ստախօսի եւս մէկ կեղծիքը. պարզւում է, որ Ռուսաստանը չի հրաժարուել Հայաստանին զէնք վաճառելուց, հրաժարուողը եղել է Հայաստանը, որի իշխանութիւնը նոյնիսկ գնուած զէնքը չի ներկրել Հայաստան: Հայաստանի ղեկավարութիւնը նոյն կերպ հրաժարուել ու հրաժարւում է ռազմական համագործակցութիւնից այն միակ երկրի հետ, որի շահերից է առակայականօրէն բխում Հայաստանի տարածքային ամբողջականութիւնն ու սահմանների անձեռնմխելիութիւնը: Նիկոլ Փաշինեանը անգամ 44-օրեայ ճակատագրական պատերազմի օրերին հրաժարուեց օգտուել իր դաշնակիցների օժանդակութիւնից, որովհետեւ դա լաւ չէին ընդունելու վերջիններիս, ինչպէս եւ` Հայաստանի թշնամիները: Իսկ արդէն վերջին ժամանակներում Հայաստանի իշխանութիւնը մերժեց Ռուսաստանի հետ ռազմական համագործակցութիւնը, անցել է յարաբերութիւնների բացայայտ սրման, միեւնոյն ժամանակ Հայաստանում կազմակերպում է հայ-ամերիկեան զօրավարժութիւններ: Բոլորովին աւելորդ չէ շաղկապելը Ռուսաստանին անհանգստացնող այս զօրավարժութիւնների փաստը ճիշդ հաշուարկով Արցախի վրայ ազրպէյճանական յարձակման փաստի հետ: Ակնյայտօրէն Հայաստանի բախտախնդիր ու ազգադաւ ղեկավարին գայթակղում է Զելենսկու «փառքը»:
Արցախը խորտակելու իր ծրագիրը կատարելուց յետոյ Նիկոլ Փաշինեանի ձեռքերն ազատ կը լինեն` իրականացնելու արտաքին պատուիրատուների յաջորդ եւ աւելի կարեւոր յանձնարարութիւնները` դադարեցնելու Ռուսաստանի հետ բոլոր տեսակի ռազմական համագործակցութիւններն ու երկրի տարածքից դուրս բերելու դաշնակից երկրի ողջ ռազմուժը, այդ թւում` հայ-թուրքական սահմանը պահող ռուսական սահմանապահ զօրքերին եւ Զանգեզուրից` որպէս միջանցքից, տարածք տալու թուրք-ազրպէյճանցիներին: Այժմ, երբ ըստ արեւմտաթուրքական դաշինքի, ամբողջովին լուծուել է Արցախի հարցը, առաւել եւս հրատապ է դառնում հնարաւորինս կարճ ժամանակահատուածում լուծելու այն խնդիրները, առանց որոնց` առաջինի լուծումը մեծ արժէք չունի: Եթէ գլխաւոր խնդիրը տարածաշրջանային եւ աշխարհաքաղաքական ուղիների հարթումն է, ապա առանց այս հարցերի լուծման` վերջինս եւս անհնարին է: Իսկ ժամանակը չի սպասում, աշխարհաքաղաքական եւ աշխարհակարգային փոփոխութիւնները իրականութիւն են դառնում զգալի արագութեամբ, եւ դժուար է կանխագուշակել, թէ տեսանելի հեռանկարում ինչպիսի տեսք կը ստանայ աշխարհաքաղաքական քարտէզը: Միւս կողմից` Նիկոլ Փաշինեանի եւ նրա անհայրենիք խառնախմբի յայտնուելը Հայաստանի կառավարման ղեկի մօտ չսպասուած նուէր էր, որն այլեւս կարող է չկրկնուել երբեւէ: Հայ ժողովրդի սերունդները դժուար թէ երբեւէ այնքան ապուշ գտնուեն, որ եւս մէկ անգամ կրակեն սեփական սրտին:
Բազմաչարչար ու մայր հայրենիքի կողմից լքուած Արցախի ստացած նոր, ծանր հարուածը կարծես թէ Հայաստանում շատերի համար ունեցաւ սթափեցնող նշանակութիւն եւ ակնյայտ դարձրեց ոչ միայն կատարուածի ողջ ողբերգականութիւնը, այլեւ` հեռանկարի ահաւորութիւնը: Հայ ժողովուրդը կարծես թէ ոտքի է ելել դաւաճան ու հայրենակործան իշխանութեանը անպայմանօրէն հեռացնելու վճռակամութեամբ: Ունակ եւ գիտակից կը լինի՞ ժողովուրդը` չնահանջելու, պայքարը շարունակելու մինչեւ նպատակի վերջնական իրագործումը: Իրականութիւնը փաստւում եւ վճռւում է հէնց հիմա, իսկ այլընտրանքը դաւաճանուած Հայաստանի կործանումն է:
