ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Փրակայի մէջ 2022-ին լոյս տեսաւ հայկական հարցի չեխ նուիրեալ Կարել Հանսայի «Արեւելքի արհաւիրքները» գիրքը, բաղկացած` 364 էջերէ: Չեխերէն բնագիրին քննական թարգմանութիւնը կատարած եւ նախաբանն ու յառաջաբանը գրած է Փրակայի Կարլի համալսարանի փիլիսոփայութեան բաժանմունքի դոկտոր Աննա Կարապետեան:
«Օրեր» համաեւրոպական ամսագիրի հիմնադիր, Կարել Հանսա ծնած է 1890-ին, Վիեննա եւ 1919-ին տեղափոխուած Փրակա: Եղած է անտառագործ: Դժբախտ, մերժուած սիրոյ պատճառով, առանց որեւէ ծրագիրի կամ նպատակի ձեռնարկած է ճանապարհորդութեան: Մեկնած է արեւելք` դէպի Պոլիս: Պոլիսէն նաւով ուղեւորուած է Զմիւռնիա, ապա` Պէյրութ եւ Հալէպ:
Փողոցներու մէջ եւ վրաններու տակ ապրող հայ գաղթականներու հանդիպելով, Հանսա ականատես եղաւ անոնց թշուառ վիճակին եւ կրած տառապանքներուն:
Հալէպի մէջ Հանսա ծանօթացաւ Մերձաւոր Արեւելքի նպաստամատոյցի գործունէութեան եւ ոգեւորուեցաւ անոր ծաւալած մարդասիրական աշխատանքով:
Կարել Հանսա Մերձաւոր Արեւելքի նպաստամատոյցին մէջ աշխատանքի մտաւ եւ սկսաւ արձանագրել հայ որբերը, իսկ որոշ ժամանակ անց նաեւ մասնակցեցաւ ութ հազար որբերու Ուրֆայէն, Խարբերդէն դէպի Հալէպ եւ Պէյրութ տեղափոխման աշխատանքներուն:
Կարել Հանսա Պէյրութի մէջ արժանացաւ Սահակ Բ. կաթողիկոսի ընդունելութեան, իսկ որբանոցին մէջ հանդիպեցաւ Մարիա Ճէյքըպսընի հետ:
Հանսա 1922-ի վերջաւորութեան Պէյրութէն վերադարձաւ Եւրոպա` «Մարետէ» նաւով, որ 896 յոյն որբեր կը տեղափոխէր Աթէնք:
Արեւելքի մէջ իր տեսածն ու զգացածը խոր տպաւորութիւն ձգած են Հանսայի վրայ: Հայրենիք վերադառնալէ ետք ան ստեղծեց Հայ որբերու օգնութեան Հանսայի հիմնադրամը, որ սկսաւ գործել Չեխոսլովաքիոյ Կարմիր խաչին կից:
Կարել Հանսա 1923¬ին իր սեփական միջոցներով հրատարակեց «Արեւելքի սարսափները» գիրքը եւ գիրքի վաճառքին հասոյթը հայ որբերու օգնութեան Հանսայի ֆոնտին տրամադրեց:
Հանսա մահացած է 5 յունիս 1967¬ին, Փրակայի մէջ:
«Արեւելքի սարսափները» գիրքը նուիրուած է հայ ժողովուրդի պատմութեան ու մշակոյթին` հնագոյն ժամանակներէն մինչեւ 1920¬ական տարիները:
Հանսա մանրամասն կերպով ներկայացուցած է օսմանեան կայսրութեան մէջ բնակող հայերու մասին վաւերական տուեալներ:
Կարել Հանսա այնուհետեւ կը խօսի հայերու բռնագաղթի եւ կոտորածներու մասին: Կազմած է աղիւսակներ ըստ հայերու բնակութեան վայրերու` նախքան Ցեղասպանութիւնը եւ անկէ ետք: Այնուհետեւ ներկայացուցած է մամուլի գնահատականներ` հայկական հարցի եւ կոտորածներուն նկատմամբ: Առանձին աղիւսակներով ներկայացուցած է Ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք աշխարհի մէջ տարածուած հայութեան թիւը:
«Արեւելքի սարսափները» գիրքը սկզբնաղբիւրի արժէք ունի: Գիրքը հարուստ է լուսանկարներով, որոնց մէկ մասը Հանսա լուսանկարած է իր ճանապարհորդութեան ընթացքին: Գիրքին մէջ տեղ գտած են նաեւ Հանսայի ընտանեկան արխիւէն նոր լուսանկարներ:
Թարգմանիչ Աննա Կարապետեան 470 ծանօթագրութիւններ արձանագրած է գիրքի վերջաւորութեան:
Արժէքաւոր աշխատութիւն մըն է այս գիրքը:
