ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Չինաստանը վերջերս, իբրեւ աննախընթաց միջնորդ ու միջազգային բեմին վրայ կարող եւ ազդու հաշտարար եւ դերակատար, վերոնշեալ յայտարարութեամբ ճեղքեց լռութեան պատը: Պէտք է ընդունիլ, որ տարիներէ ի վեր, Ամերիկայի նախագահներէն մինչեւ յետին պաշտօնեաներ եւ լրատուամիջոցներ, անդադար Չինաստանը կը բամբասեն` իբրեւ վտանգ ու թշնամի:
Չինաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը, համբերութեան բաժակը յորդած նկատելով, շրջանցելով դիւանագիտական ոճաբանութիւնը, 20 փետրուար 2023-ին վերոնշեալ խորագիրով 8 էջ փաստաթուղթ մը հրապարակեց «US Hegemony and Its Perils» (1), որուն կայքէջին անգլերէն բնագիրէն, որ հինգ գլուխներու բաժնուած է, թարգմանաբար գրեթէ լրիւ կը ներկայացնեմ (31 մարտ 2023-ին Ռուսիոյ Դաշնութեան արտաքին գործոց նախարարութիւնն ալ հրապարակեց իր նոր հայեցակարգը, որուն կ՛անդրադառնանք յաջորդիւ).
«Ներածական.
«Համաշխարհային երկու պատերազմներէն եւ Պաղ պատերազմէն ետք, աշխարհի ամենահզօր երկիրը դառնալով, Միացեալ Նահանգները (այսուհետեւ` ՄՆ) աւելի համարձակ կերպով այլ երկիրներու ներքին գործերուն միջամտելու, իր տիրութիւնը հետապնդելու, պահպանելու ու չարաշահելու եւ ծաւալելով` զանոնք տապալելու եւ ներթափանցելու ու յամառօրէն պատերազմներ մղելու վարքագիծ մը կիրարկեց` վնաս պատճառելով միջազգային ընկերութեան:
«ՄՆ-ը մշակած է մենատիրութեան խաղագիրք մը` «գունաւոր յեղափոխութիւններ» կազմակերպելու, տարածաշրջանային վէճեր հրահրելու եւ նոյնիսկ ուղղակիօրէն պատերազմներ սկսելու` ժողովրդավարութեան, ազատութեան եւ մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեան դիմակին տակ: Կառչած մնալով «Պաղ պատերազմի» մտածելակերպին` ՄՆ-ը պարտադրելով դաշինքներու քաղաքականութիւնը` կը հրահրէ հակամարտութիւններ ու ճակատումներ: Չափազանցուած կերպով տարածելով ազգային անվտանգութեան իր մտապատկերը` չարաշահած է արտածումի վերահսկողութիւնը եւ միակողմանի պատժամիջոցներ պարտադրած այլոց վրայ: Ընտրովի մօտեցում կը ցուցաբերէ միջազգային իրաւունքի եւ կանոններու նկատմամբ` օգտագործելով կամ մերժելով զանոնք, ինչպէս որ յարմար կը գտնէ, եւ փորձած է կանոններ պարտադրել, որոնք կը ծառայեն ի՛ր շահերուն` յանուն «կանոններու վրայ հիմնուած միջազգային կարգի» պահպանման:
«Այս զեկոյցը, համապատասխան փաստեր ներկայացնելով, կը փորձէ մերկացնել ՄՆ-ի մենատիրութեան չարաշահումը` քաղաքական, ռազմական, տնտեսական, դրամական, արհեստագիտական եւ մշակութային բնագաւառներուն մէջ` աւելի մեծ միջազգային ուշադրութեան հրաւիրելու անոր պատճառած վտանգները, համաշխարհային խաղաղութեան եւ կայունութեան ու բոլոր ժողովուրդներուն բարօրութեան դէմ:
«Ա. մաս. Քաղաքական մենատիրութիւն – Հոս-հոն իր կշիռին հարկադրումը.
«ՄՆ-ը երկար ժամանակէ ի վեր կը փորձէ ձեւաւորել այլ երկրներ եւ աշխարհակարգը ի՛ր արժէքներով եւ քաղաքական համակարգով` յանուն ժողովրդավարութեան եւ մարդու իրաւունքներու խթանման:
«ՄՆ-ի այլ երկրներու ներքին գործերուն միջամտութեան օրինակները շատ են. «Ժողովրդավարութեան խթանման» անուան տակ ՄՆ-ը «Նոր Մոնրօ սկզբունք»-ը կիրարկած է Լատին Ամերիկայի մէջ, «գունաւոր յեղափոխութիւններ» հրահրած է Եւրասիոյ մէջ եւ կազմակերպած է «Արաբական գարունը»` Արեւմտեան Ասիոյ եւ Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, քաոս ու աղէտ պատճառելով շատ մը երկրներու մէջ:
«1823-ին ՄՆ-ը յայտարարեց Մոնրօ սկզբունքը (Monroe doctrine, Եւրոպայի երկիրներուն գաղութատիրութեան դէմ*)` «Ամերիկան (ցամաքամասը*) ամերիկացիներուն համար» յորջորջելով, սակայն ան իսկապէս կը ցանկար «Ամերիկան` Միացեալ Նահանգներուն համար»:
«Այդ ժամանակէն ի վեր, յաջորդական ՄՆ-ի կառավարութիւններուն քաղաքականութիւնը Լատին Ամերիկայի եւ քարայիպեան շրջանին մէջ աղէտներ պատճառած է քաղաքական եւ ռազմական միջամտութիւններով ու իշխանութիւններու տապալումով` Քուպայի հանդէպ իր 61-ամեայ թշնամանքէն եւ շրջափակումէն մինչեւ Չիլիի Ալենտէի կառավարութեան տապալումը: ՄՆ-ի այս տարածաշրջանի քաղաքականութիւնը կառուցուած է մէկ սկզբունքի վրայ, անոնք, որոնք (ՄՆ-ի) կը դիմադրեն կը կործանին:
«2003-ը դարձաւ «գունաւոր յեղափոխութիւններու» յաջորդականութեան սկիզբը` «Վարդերու յեղափոխութիւնը» Վրաստանի մէջ, «Նարնջագոյն յեղափոխութիւնը» Ուքրանիոյ մէջ եւ «Կակաչներու յեղափոխութիւնը» Խըրխըզիստանի մէջ: ՄՆ-ի արտաքին գործոց նախարարութիւնը բացայայտօրէն խոստովանեցաւ, որ «կեդրոնական դեր» խաղացած է այս «իշխանափոխութիւններուն մէջ»: ՄՆ-ը նաեւ միջամտեց Ֆիլիփփիններու ներքին գործերուն` 1986-ին դուրս դնելով նախագահ Ֆերտինանտ Մարքոսը. նաեւ 2001-ին` նախագահ Ճոզեֆ Էսթրատան, այսպէս կոչուած «ժողովրդական իշխանութիւն» յեղափոխութիւններու միջոցով:
«Յունուար 2023-ին ՄՆ-ի նախկին արտաքին գործոց նախարար Մայք Փոմփէոն հրատարակեց իր նոր գիրքը` «Երբեք թիզ մը մի՛ տաք. պայքար յանուն Ամերիկային, որ ես կը սիրեմ» (Never Give an Inch: Fighting for the America I Love): Ան կը բացայայտէ, որ ՄՆ-ը ծրագրած էր միջամտել Վենեզուելլայի մէջ: Ծրագիրն էր` ստիպել Մատուրոյի կառավարութեան, որ համաձայնի ընդդիմութեան հետ, Վենեզուելլան զրկել օտար դրամանիշով քարիւղ եւ ոսկի վաճառելէ, տնտեսութեան վրայ մեծ ճնշում բանեցնել եւ 2018-ի նախագահական ընտրութիւններուն վրայ ազդել:
– ՄՆ-ը միջազգային կանոններու հանդէպ երկակի չափանիշներ կը կիրարկէ` նախ ի՛ր սեփական շահը հետապնդելով: Առաջին հերթին, ՄՆ-ը հեռացաւ միջազգային դաշինքներէ եւ կազմակերպութիւններէ` իր ներքին օրէնքը աւելի վեր դասելով միջազգային օրէնքներէն:
– Ապրիլ 2017-ին Թրամփի վարչակարգը դադրեցուց ՄԱԿ-ի Բնակչութեան հիմնադրամին (UNFPA) ՄՆ-ի բոլոր նիւթական պարտաւորութիւնները` պատճառաբանելով, որ կազմակերպութիւնը «կ՛աջակցի, կամ կը մասնակցի պարտադիր վիժումի եւ պարտադիր ամլացումի ծրագիրին»:
– ՄՆ-ը երկու անգամ դուրս եկաւ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-էն` 1984-ին եւ 2017-ին:
2017-ին կլիմայի փոփոխութեան վերաբերեալ Փարիզի համաձայնագրէն դուրս եկաւ:
– 2018-ին ՄԱԿ-ի Մարդու իրաւունքներու խորհուրդէն դուրս եկաւ` վկայակոչելով կազմակերպութեան «կողմնակալութիւնը» Իսրայէլի դէմ եւ մարդու իրաւունքները արդիւնաւէտօրէն չկարենալ պաշտպանելուն համար:
– 2019-ին ՄՆ-ը յայտարարեց, որ դուրս կու գայ Միջին հեռաւորութեան միջուկային ուժերու դաշինքէն, որպէսզի անկաշկանդ կերպով նոր զէնքեր մշակէ:
– 2020-ին ան «Բաց երկինք»-ի դաշինքէն դուրս եկաւ:
– ՄՆ-ը նաեւ խոչընդոտեց կենսաբանական զինամթերքի վերահսկումի համաձայնութիւնը` ընդդիմանալով կենսաբանական զէնքի պայմանագիրի (BWC) ստուգումի միջոցներուն շուրջ բանակցութիւններուն, խոչընդոտելով կենսաբանական զէնքի հետ առնչուած երկիրներու գործունէութեան միջազգային ստուգումը: Իբրեւ միա՛կ երկիրը, որ կենսաբանական զինամթերքի պահեստ ունի, ՄՆ-ը կրկնակի կերպով յետաձգած է փճացնելու զանոնք դժկամելով գործադրել իր պարտաւորութիւնները: Ան մեծագոյն խոչընդոտը դարձած է «Առանց քիմիական զինամթերքի աշխարհի մը»:
– ՄՆ-ը կը միաւորէ փոքր խմբակներ` իր դաշնակցային համակարգին միջոցով: Ան կը փորձէր պարտադրել «Հնդկա-խաղաղովկիանոսեան ռազմավարութիւն» մը Ասիա-խաղաղովկիանոսեան տարածաշրջանին մէջ, հաւաքելով բացառիկ ակումբներ, ինչպիսիք են` «Հինգ աչքերը» (Five Eyes, Աւստրալիա, Քանատա, Նոր Զելանտա, Անգլիա եւ ՄՆ*), Քոտը (Quad, Quadrilateral Security Dialogue, Աւստրալիա, Հնդկաստան, Ճափոն եւ ՄՆ*) եւ Օքըսը (AUKUS, Աւստրալիա, Անգլիա եւ ՄՆ*), ստիպելով տարածաշրջանային երկրներուն, որ կողմնորոշուին: Ըստ էութեան, այսպիսի գործելակերպը ուղղուած է տարածաշրջանին մէջ պառակտում յառաջացնելու` հրահրելով ճակատումներ եւ խաթարելով խաղաղութիւնը:
– ՄՆ-ը կամայականօրէն կը դատէ այլ երկրներուն ժողովրդավարութիւնը, կեղծ պատմութիւն կը յօրինէ «ժողովրդավարութիւն ընդդէմ միապետութեան» մասին` հրահրելով օտարացում, բաժանում, մրցակցութիւն եւ ճակատում: Դեկտեմբեր 2021-ին ՄՆ-ը հիւրընկալեց առաջին «Յանուն ժողովրդավարութեան» գագաթնաժողովը, որ քննադատութեան եւ հակազդեցութեան արժանացաւ բազմաթիւ երկիրներու կողմէ` ժողովրդավարութեան ոգին ծաղրելու եւ աշխարհը պառակտելու համար: Մարտ (29-30*) 2023-ին ՄՆ-ը պիտի հիւրընկալէ երկրորդ ժողովրդավարութեան գագաթնաժողովը, որ կը մնայ անբաղձալի եւ կրկին աջակցութիւն պիտի չգտնէ:
«Բ. Մաս. Ռազմական մենատիրութիւն – Ուժի անզուսպ կիրարկում:
«ՄՆ-ի պատմութիւնը կը բնութագրուի բռնութեամբ եւ ծաւալումով: 1776-ի անկախութենէն ի վեր, ՄՆ-ը տեւաբար ձգտած է ուժի միջոցով ծաւալիլ. կոտորած է բնիկ հնդիկները, ներխուժած է Քանատա, պատերազմած է Մեքսիքայի դէմ, հրահրած է ամերիկա-սպանական պատերազմը եւ բռնի ուժով կցած Հաուայան կղզիները: Համաշխարհային Բ. պատերազմէն ետք ՄՆ-ի կողմէ հրահրուած կամ սկսած պատերազմները կը ներառեն` Քորէայի, Վիեթնամի, Պարսից ծոցի, Քոսովոյի, Աֆղանիստանի, Իրաքի, Լիպիոյ եւ Սուրիոյ պատերազմները, չարաշահելով իր ռազմական մինատիրութիւնը` ծաւալապաշտական նպատակներու ճամբայ բանալու համար: Վերջին տարիներուն ՄՆ-ի տարեկան ռազմական միջին պիւտճէն անցած է 700 միլիառ տոլարը, որ կը կազմէ աշխարհի ռազմական պիւտճէներուն 40 տոկոսը, աւելի` քան անոր յաջորդող 15 երկրները միասին: ՄՆ-ը իր երկրէն դուրս, 159 երկիրներու մէջ, շուրջ 800 ռազմակայաններ ունի 173 հազար զինուորներով:
«Ըստ «Ամերիկա կը ներխուժէ. ինչպէ՛ս մենք ներխուժած կամ ռազմական մասնակցութիւն ունեցած ենք աշխարհի գրեթէ բոլոր երկրներուն մէջ» գիրքին` ՄՆ-ը կռուած կամ ռազմական մասնակցութիւն ունեցած է ՄԱԿ-ի կողմէ ճանչցուած գրեթէ բոլոր 190 երկիրներուն մէջ` միայն երեք բացառութեամբ: Անոնք փրկուեցան, քանի որ ՄՆ-ը քարտէսին վրայ այդ երեքը չգտաւ:
– Ինչպէս ՄՆ-ի նախկին նախագահ Ճիմի Քարթըր կ՛ըսէ` ՄՆ-ը, անկասկած, աշխարհի պատմութեան մէջ ամէնէն ռազմասէր պետութիւնն է: Ըստ Թաֆց համալսարանի «Ներկայացնելով ռազմական միջամտութեան նախագիծը. նոր տուեալներու աղիւսակը ՄՆ-ու ռազմական միջամտութիւններուն մասին, 1776-էն 2019» զեկոյցին` ՄՆ-ը այդ տարիներուն, ամբողջ աշխարհի մէջ ձեռնարկած է գրեթէ 400 ռազմական միջամտութիւններ, որոնց 34 տոկոսը` Լատին Ամերիկայի եւ Քարայիպեան աւազանին մէջ, 23 տոկոսը` արեւելեան Ասիոյ եւ Խաղաղական ովկիանոսին մէջ, 14 տոկոսը` Մերձաւոր Արեւելքի եւ Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ եւ 13 տոկոսը` Եւրոպայի մէջ: Այժմ, անոր ռազմական միջամտութիւնը Միջին Արեւելքի, Հիւսիսային Ափրիկէի եւ Սահարայէն հարաւ Ափրիկէի մէջ է որ կ՛աճի:
«Սաութ Չայնա Մորնինկ Փոսթ»-ի սիւնակագիր Ալեքս Լօ մատնանշած է, որ ՄՆ-ը իր առաջին օրէն հազուադէպ պարագաներու միայն զանազանած է դիւանագիտութեան ու պատերազմին միջեւ: 20-րդ դարուն ան շատ մը զարգացող երկիրներու մէջ ժողովրդավարական միջոցով ընտրուած կառավարութիւններ տապալեց եւ անմիջապէս զանոնք փոխարինեց ամերիկամէտ խամաճիկ վարչակարգերով: Այսօր Ուքրանիոյ, Իրաքի, Աֆղանիստանի, Լիպիոյ, Սուրիոյ, Փաքիստանի եւ Եմէնի մէջ ՄՆ-ը կը կրկնէ մեղմ զօրութեան եւ անօդաչու սարքերով պատերազմներ վարելու իր հին մարտավարութիւնը:
«ՄՆ-ի ռազմական մենատիրութիւնը մարդկային ողբերգութիւններ պատճառած է: 2001-էն ի վեր ՄՆ-ի կողմէ ահաբեկչութեան դէմ պայքարի համար սկսած պատերազմներն ու ռազմական գործողութիւնները խլած են աւելի քան 900.000 կեանք, որոնց շուրջ 335.000-ը` խաղաղ բնակիչներ, միլիոնաւոր վիրաւորներ եւ տասնեակ միլիոնաւոր գաղթականներ: 2003-ի իրաքեան պատերազմին պատճառով շուրջ 200.000-250.000 խաղաղ բնակիչ սպաննուեցաւ, որոնց աւելի քան 16.000-ը` ուղղակի ՄՆ-ի բանակին կողմէ, եւ աւելի քան մէկ միլիոն անօթեւան մնաց:
«ՄՆ-ը աշխարհի վրայ 37 միլիոն գաղթական ստեղծած է: 2012-էն ի վեր սուրիացի գաղթականներուն թիւը տասնապատիկ աւելցած է: 2016-ի եւ 2019-ի միջեւ 33.584 քաղաքայիններ սպաննուեցան, որոնց 3.833-ը ՄՆ-ի առաջնորդած դաշնակից ուժերուն ռմբակոծումին պատճառով, զոհերուն կէսը կիներ եւ երեխաներ են: ՓիՊիԷս-ը 9 նոյեմբեր 2018-ին հաղորդեց, որ մի՛այն Ռաքքայի վրայ օդային ռմբակոծումներուն 1600 սուրիացի խաղաղ քաղաքայիններ սպաննուեցան:
«Աֆղանիստանի երկու տասնամեակ տեւած պատերազմը աւերեց երկիրը: Ընդհանուր` 47.000 աֆղան խաղաղ բնակիչ եւ 66.000-69.000 աֆղան զինուոր եւ ոստիկան, որոնք կապ չունէին սեպտեմբեր 11-ի յարձակումներուն հետ, սպաննուեցան ՄՆ-ի ռազմական գործողութիւններուն ընթացքին, իսկ աւելի քան 10 միլիոն մարդ տեղահանուեցաւ: Աֆղանիստանի պատերազմը քանդեց այնտեղի տնտեսական զարգացման հիմքը եւ աֆղան ժողովուրդը ընկղմեց աղքատութեան մէջ: 2021-ին «Քապուլի անկումէն» ետք ՄՆ-ը յայտարարեց, որ պիտի սառեցնէ Աֆղանիստանի Կեդրոնական դրամատան պատկանող շուրջ 9,5 միլիառ տոլարի ունեցուածքը, որ կը համարուի «զուտ թալան»:
«Սեպտեմբեր 2022-ին Թուրքիոյ ներքին գործոց նախարար Սուլէյման Սոյլուն հանրահաւաքի մը ժամանակ մեկնաբանեց, որ ՄՆ-ը փոխանորդով պատերազմ կը վարէ Սուրիոյ մէջ, Աֆղանիստանը վերածած է աֆիոնի դաշտի եւ հերոյինի գործարանի, Փաքիստանը տուայտանքի մէջ նետած է եւ Լիպիան ձգած է քաղաքացիական անվերջանալի անկարգութիւններու մէջ: ՄՆ-ը ամէն ինչ կ՛ընէ ընդյատակեայ միջոցներով որեւէ երկրի ժողովուրդը թալանելու եւ ստրկացնելու համար:
«ՄՆ-ը նաեւ պատերազմի մէջ սարսափելի միջոցներ որդեգրած է: Քորէական, Վիեթնամի, Պարսից ծոցի, Քոսովոյի, Աֆղանիստանի եւ Իրաքի պատերազմներուն ընթացքին ՄՆ-ը գործածեց հսկայական քանակութեամբ քիմիական եւ կենսաբանական զէնքեր, ինչպէս նաեւ` տարանջատուող ռումբեր, այրող-օդային ռումբեր, ուրուաքարէ ռումբեր, եւ չհարստացուած իւրանիոմի ռումբեր, որոնք ահռելի վնաս կը հասցնեն քաղաքացիական հաստատութիւններուն, անհամար քաղաքացիական զոհեր եւ շրջակայ միջավայրի մնայուն ապականում կը պատճառեն:
8 ապրիլ 2023
haroutchekijian.wordpress.com
* Լուսաբանութիւնները հեղինակին կողմէ:
(Շար. 1)
