ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ըլլայ քաղաքական թէ տնտեսական գետնի վրայ հայրենի լուրերը որոշ չափով կը հասնին մեզի, իսկ մշակոյթի պարագային մասնակի տեղեկութիւններ սահմանափակ կը թուին ըլլալ: Դուք որ տարուան կարեւոր մէկ մասը կ՛անցընէք հայրենիքի մէջ, ի՞նչ նորութիւններ կրնաք փոխանցել մեր ընթերցողներուն:
ՄՈՎՍԷՍ ԾԻՐԱՆԻ.- Գաղտնիք մը չէ, որ վերջին տարիներուն հայրենի մշակոյթը մեծ ցնցումներու ենթարկուեցաւ… մեզի համար յայտնի եւ անյայտ, գուցէ նաեւ անհեթեթ պատճառներով: Այնուամենայնիւ, վերջին ամիսներուն որոշ աշխուժութիւն կը նկատուի հայրենի մշակութային կեանքէն ներս: Այո՛, տարբեր տեսակի արուեստի կազմակերպութիւններու կողմէ եղան միջոցառումներ, որոնք, համեմատած նախորդ տարիներուն, որոշ չափով մը թէ՛ որակ կ՛ենթադրեն եւ թէ՛ յաւելեալ յոյս կը ներշնչեն… ապագայի նկատմամբ:
Հ.- Կրնա՞ք օրինակներ տալ:
Մ. Ծ.- Լա՛ւ, նկատի առած, որ մեր հետաքրքրութիւնները աւելի կերպարուեստի վրայ կը կեդրոնանան, յիշենք երկու հրատարակութիւններ, որոնք հայ արուեստի զարգացման ու տարածման գործընթացին մէջ կենսական նշանակութիւն ունին: Առաջինը այն է, որ տարի մը ընդհատուելէ ետք կը շարունակէ հրատարակուիլ վեցամսեայ «Արուեստագիտական Հանդէսը», որուն ութերորդ հատորը լոյս տեսաւ վերջերս: Հայ իրականութեան մէջ աննախընթաց երեւոյթ է այս մէկը, որովհետեւ առաջինն է, որ մասնագիտական առումով կը հրատարակուի` հիմնուած միջազգային ակադեմական բարձրագոյն չափանիշներու վրայ:
Հ.- Կրնա՞ք յստակացնել ու ներկայացնել անոր բնոյթն ու տեսակը:
Մ. Ծ.- Լոյս կը տեսնէ 2019-էն ի վեր, ՀՀ ԳԱԱ Արուեստի բարձրագոյն հիմնարկի Գիտական խորհուրդի որոշումով եւ երեք լեզուներով` հայերէն, անգլերէն եւ ռուսերէն: Գլխաւոր խմբագիրն է արուեստաբանութեան դոկտոր, փրոֆեսէօր Աննա Ասատրեանը: Խմբագրական կազմը, առաջնորդութեամբ դոկտոր-փրոֆեսէօր Արայիկ Աղասեանի, կը բաղկանայ տասնեակ մը մասնագէտներէ, որոնք բոլորն ալ կա՛մ ակադեմիկոսներ են, կա՛մ թղթակից անդամներ եւ կա՛մ ալ առնուազն դոկտորներ: Բացի Հայաստանէն, կան նաեւ անդամներ` Լաթվիայէն, Ռուսաստանէն, Ուքրանիայէն, Լիբանանէն եւ Ֆրանսայէն: Յօդուածագիրները պէտք է որ ունենան արուեստաբանի մագիստրոսի (MA) վկայական, եւ կամ ալ առնուազն մագիստրոսութեան ուսանող պէտք է ըլլան:
Հ.- Իսկ բովանդակութի՞ւնը…
Մ. Ծ.- Բովանդակութիւնը կ՛ընդգրկէ հայ մշակոյթի հետ առնչուող բոլոր բնագաւառները: Ունի նաեւ իր պաշտօնական կայքէջը` (http://artstud.sci.am/):
Հ.- Ասկէ առաջ նմանօրինակ արուեստի հրատարակութիւններ չե՞նք ունեցած:
Մ. Ծ.- Ունեցած ենք` սկսեալ Թիֆլիսի «Գեղարուեստ»-էն ու Մխիթարեաններու «Գեղունի»-էն, մինչեւ «Սովետական Արուեստ»-ն ու «Մոմիկ» կամ «Կերպարուեստ» պարբերականները, որոնք թէեւ առաւել կամ նուազ չափով նպաստած են հայ կերպարուեստի զարգացման, սակայն անոնցմէ որեւէ մէկը չէ ունեցած մասնագիտական բնոյթ ու բծախնդիր այն մօտեցումը, զոր որդեգրած են «Արուեստագիտական Հանդէս»-ի հրատարակիչները:
Հ.- Անգլերէն եւ ռուսերէն լեզուներով յօդուածները հասցէագրուած են միայն անգլիախօս եւ ռուսախօս հայերո՞ւն, թէ՞…
Մ. Ծ.- Անշո՛ւշտ նախ օտարներուն եւ ապա միայն` հայերէն չիմացող հայերուն: Հանդէսին գլխաւոր նպատակը մեր մշակոյթը հանրամատչելի եւ համոզիչ կերպով ներկայացնել է, յատկապէս` օտար մասնագէտներուն: Գաղտնիք մը չէ, որ մեր մշակոյթի տարբեր տեսակները կը շարունակեն որդեգրել, չըսելու համար` «կողոպտել», մեր թշնամիներն ու ներկայացնել զանոնք իբրեւ իրենցը:
Հ.- Իսկ հայերէնով գրուած յօդուածներու պարագային…
Մ. Ծ.- Այդ հարցն ալ լուծուած է: Խմբագիրները կը գործեն այնպէս, ինչպէս կ՛ընեն զարգացած երկիրներու բոլոր ակադեմական հրատարակութիւնները:
Հ.- Այսի՞նքն…
Մ. Ծ.- Իւրաքաչիւր յօդուածի վերջաւորութեան կը դրուի ամփոփումը միւս երկու լեզուներով, որպէսզի ոեւէ մասնագէտ տեղեակ ըլլայ բովանդակութեան եւ ի հարկին կարողանայ օգտագործել այն:
Հ.- Լա՛ւ, այսքանը կը հասկնանք, սակայն ասկէ առաջ մտածուած չէ՞ նման հանդէս մը հրատարակել:
Մ. Ծ.- Մտածուած է, այդ բացը խորհրդային շրջանին կը լրացնէին «Պատմաբանասիրական Հանդէս»¬ի կամ «Բանբեր Երեւանի Պետ. Համալսարան»-ի նման պարբերականները, որոնք ունէին կերպարուեստի բաժին եւ կը հրատարակուէին ակադեմական մակարդակով:
Հ.- Իսկ սփի՞ւռքը:
Մ. Ծ.- Սփիւռքի գրեթէ բոլոր թերթերը ունեցած են եւ ունին կերպարուեստի բաժին, բայց շատ քիչեր միայն (օրինակ` «Հայկազեանի Հայագիտական Հանդէս»-ը կամ «Hyperallergic» կայքը` https://hyperallergic.com) մասնագիտական եւ ակադեմական բնոյթ ունին, մնացածները առհասարակ սիրողական մակարդակի են: Հակառակ անոր որ որոշ «հանդէսներու» առաջարկուած է տասնեակ մը էջեր տրամադրել կերպարուեստին` յատկապէս քննարկելու համար ժամանակակից գեղագիտական հարցեր, սակայն խմբագիրներու կողմէ լուրջի չէ առնուած ու մերժուած է… զանազան պատճառաբանութիւններով:
Հ.- Բայց ինչո՞ւ…
Մ. Ծ.- Կը կարծեմ, թէ պատճառը ոչ թէ չկամութիւնն է, այլ պարզապէս հարցի էութեան չիմացութիւնը… գուցէ մասնագէտներու հազուագիւտ ըլլալը եւս կը դժուարացնէ այս հարցին իրագործումը:
Հ.- Սփիւռքի մէջ մասնագէտ արուեստաբաններ չունի՞նք:
Մ. Ծ.- Ունինք, սակայն թէ՛ քիչ են (Քր. Ճերմակ, Ալ. Պերեճիքլեանը, Ն. Մաթոսեան եւ այլն) եւ թէ՛ զանոնք հաւաքելը եւ գործի մղելը այնքան ալ դիւրին չէ:
Հ.- Լա՛ւ, անցնինք երկրորդ հրատարակութեան:
Մ. Ծ.- Երկրորդը հայրենի արուեստի ուսանողներու եւ ուսուցիչներու երազանքն էր, որ սկսաւ իրականանալ նախանցեալ տարի, երբ Երեւանի «Արմաւ» հրատարակչատունէն հրատարակուեցաւ «Արուեստի պատմութիւն» դասագիրքի Ա. հատորը: Բ. հատորը վերջերս լոյս տեսաւ, իսկ Գ. հատորը մամուլի տակ է:
Հ.- Բայց չեմ հասկնար, մինչ այդ Հայաստանի մէջ արուեստի պատմութեան դասագիրք չկա՞ր:
Մ. Ծ.- Խորհրդային ժամանակաշրջանին եղածները թարգմանութիւններ էին, ուր արուեստը պէտք էր որ վերլուծուէր ու քննարկուէր սոցիալիստական ռիալիզմի (ընկերվարական իրապաշտութեան) կաղապարուած պրիսմակէն դիտուած, ուրկէ հայ կերպարուեստը գրեթէ կը բացակայէր: Միւս կողմէ` շեշտը կը դրուէր առաւելաբար ռուսական արուեստին վրայ: Այս մէկը բոլորովին կը տարբերի միւսներէն:
Հ.- Ինչպէ՞ս:
Մ. Ծ.- Նախ` արուեստի պատմութեան բոլոր շերտերուն զուգահեռ, միշտ տրուած է այդ դարաշրջաններուն համապատասխան հայկական կերպարուեստը: Ապա` դասագիրքը պատրաստուած է բծախնդրութեամբ եւ մեր ժամանակի չափանիշներուն համապատասխան: Օրինակի համար, իւրաքանչիւր կարեւոր երեւոյթի կամ կերպարուեստագէտի առիթով, իբրեւ լրացուցիչ տեղեկութիւն, կ՛առաջարկուին վաւերագրական ժապաւէնի դիտումներ` միշտ նշելով անոնց համացանցային կապը (link-ը):
Հ.- Բայց տակաւին չըսիք, թէ որո՞նք են նախաձեռնողներն ու հրատարակիչները:
Մ. Ծ.- Արուեստի ուսանողներու, ինչպէս նաեւ ուսուցիչներու համար նախատեսուած այս ձեռնարկը կը հրատարակուի Հայաստանի Հանրապետութեան ԿԳՄՍ-ի նախարարութեան պատուէրով, եւ երաշխաւորուած է, ՀՀ ԳԱԱ Արուեստի բարձրագոյն հիմնարկի Գիտական խորհուրդին կողմէ: Հեղինակն է արուեստագիտութեան դոկտոր-փրոֆեսէօր Արարատ Աղասեանը, իսկ խմբագիրը` Արմէն Աւանէսեանը:
Հ.- Լաւ պիտի ըլլար, որ որոշ գաղափար մը տայիք նաեւ բովանդակութեան մասին:
Մ. Ծ.- Առաջին հատորին մէջ ներկայացուած է նախնադարէն մինչեւ Վերածնունդի դարաշրջանի կերպարուեստը, որուն առընթեր տրուած է նաեւ նախնադարեան Հայաստանի, Վանի հին հայկական թագաւորութեան (Ուրարտուի), հելլենիստական եւ միջնադարեան Հայաստանի կերպարուեստը: Երկրորդ հատորին մէջ ներկայացուած է իտալական վերածնունդէն մինչեւ քսաներորդ դարու կերպարուեստի պատմութիւնը, եւ զուգահեռաբար տրուած է նաեւ նոյն ժամանակաշրջանի հայ կերպարուեստի պատմութիւնը: Իսկ երրորդ հատորը պիտի յատկացուի ժամանակակից կերպարուեստի պատմութեան, ուր պէտք է որ ընդգրկուած ըլլայ նաեւ սփիւռքը:
Հ.- Մեր ժամանակի մռայլ ու տագնապալից կացութեան մէջ քաջալերական երեւոյթներ են ասոնք, սակայն մինչեւ հիմա խօսեցաք միայն հրատարակութիւններու մասին, իսկ ի՞նչ կրնաք ըսել ձեր ներկայացուցած արուեստագէտներու կացութեան մասին:
Մ. Ծ.- Վերը մենք խօսեցանք արդէն Բերդեանի յետաձգուած անհատական ցուցահանդէսին եւ յատկապէս Պերճ Չաքէճեանի արձանագրած յաջողութեան մասին: Սակայն 2018-ի դեկտեմբերին Մայամիի մէջ կայացած «Red Dot-Spectrum Miami» միջազգային ցուցահանդէսէն ետք, մենք միջազգային ցուցահանդէսներու չենք մասնակցած… յայտնի պատճառներով: Եւ որովհետեւ Ծայրագոյն Արեւելքը համեմատաբար նուազ ազդուեցաւ ու աւելի արագ սկսաւ կազդուրուիլ համաճարակի ցնցումներէն, մենք եւս մեր հայեացքը ուղղեցինք դէպի Ծայրագոյն Արեւելքի երկիրները:
Հ.- Արդի՞ւնքը…
Մ. Ծ.- Արդիւնքը եղաւ այն, որ «Կայք»-ի միջոցով կրցանք շարունակել մեր կապը Չինաստանի, Սինկափուրի, եւ յատկապէս Աւստրալիոյ անհատ հաւաքորդներու եւ արուեստի կարգ մը կազմակերպութիւններու հետ: Առաջին հերթին 2018-ին մեր արուեստագէտներէն երեքին (Վահրամ Դաւթեան, Սուրէն Ոսկանեան եւ Դաւիթ Դաւթեան) ստեղծագործութիւնները Սիտնիի «Billich Gallery» ժամանակակից արուեստի ցուցասրահին մէջ, ցուցադրուեցան Սալվատոր Տալիի կողքին իբրեւ անոր արուեստի բնոյթին «Dali Universe»-ի համահունչ գեղանկարիչներ: Անցեալ տարի նոյն ցուցահանդէսը փոխադրուեցաւ Մելպուռնի Mclaren Vale՛s Arenberg Cube-ի «Modern Master՛s Marquee» ժամանակակից արուեստի պատկերասրահը, ուր մինչեւ օրս Տալիի, Չարլզ Պիլիչի, Թոլլըր Կրենսթընի եւ մեր երեք արուեստագէտներու կողքին, կը ցուցադրուին նաեւ Փիքասոյի, Շակալի եւ կամ Միրոյի նման մեծերու վիմատիպ ստեղծագործութիւնները: Թէեւ այս մէկը ինքնին նուաճում է Վահրամ Դաւթեանի, Սուրէն Ոսկանեանի եւ Դաւիթ Դաւթեանի համար, այնուամենայնիւ, անակնկալն ու մեծ յաղթանակը կը պատկանի Եուրոզին: Չորս տարի շարունակ (2014-2017) «Նոա՛զ Արք» ցուցասրահը Եուրոզի ստեղծագործութիւնները Սինկափուրի «Art Stage Singapour» միջազգային ցուցահանդէսին ներկայացնելէ ետք, Եուրոզի արուեստը ուշադրութեան արժանացաւ ու տարածուեցաւ Ծայրագոյն Արեւելքի կարգ մը երկիրներու մէջ ու գնահատուեցաւ յատկապէս չիներուն կողմէ: Իբրեւ արդիւնք այս բոլորին` ան ոչ միայն արժանացաւ քանի մը մրցանակներու, այլեւ ստեղծագործութիւններէն երեքը` իբրեւ յուշարձան, զետեղուեցան Չինաստանի տարբեր վայրերու մէջ:
Հ.- Կրնա՞ք յիշել անոնց անուններն ու գտնուած վայրերը:
Մ. Ծ.- Ի հարկէ: Առաջինը` չորս մեթր բարձրութեամբ «Eternity»-ին 2017-ին տեղադրուեցաւ «Jimo City Tianjin» շրջանին մէջ իբրեւ Չինաստանի յաւերժութիւնը խորհրդանշող յուշարձան: Երկրորդը` «The Cycle of Life», զետեղուեցաւ «Desert Sculpture Installation» բացօթեայ թանգարանին մէջ, որ կը գտնուի Չինաստանի «Minquin Province» տարածքին մէջ: Իսկ երրորդը` «Ode to Humanity» խմբաքանդակը (400սմ x 300սմ x 300սմ մեծութեամբ), համաշխարհային կազմակերպուած մրցոյթէ ետք արժանացաւ առաջին մրցանակին, ու անցեալ տարի զետեղուեցաւ Փեքինի «Olympics Sculpture Winter Park»-ի մէջ: Այս յօրինումը, որ ձօնուած է «Մարդկայնութեան», կը խորհրդանշէ մարդկային ցեղի գոյատեւման պայքարն ու անոր յաւերժութիւնը:
Հ.- Այսպիսով, կրնա՞նք ըսել, որ Եուրոզի միջազգային ճանաչումը կը սկսի Ծայրագոյն Արեւելքէն:
Մ. Ծ.- Ի hարկէ` ոչ: Մինչ այդ Եուրոզ ընդունուելէ եւ ցուցադրուելէ ետք, տասնեակէ մը աւելի Միացեալ Նահանգներու ժամանակակից արուեստի թանգարաններու մէջ, 2009-ին Միլանոյի «Saint Tadini» միջնադարեան տաճարին մէջ, Վերածնունդի ռահվիրաներու կողքին կախուեցաւ անոր «Light of Compassion» (300սմ x 200սմ) մեծղի ստեղծագործութիւնը, որ Պենետիկթոս ԺԶ. Պապը եկաւ եւ անձամբ օրհնեց զայն: Բնական է, որ դժուարահաճ իտալացիներու մօտ նման բացառիկ յաջողութիւն մը միջազգային մեծ վարկ եւ համբաւ պիտի ապահովէր Եուրոզի համար:
Հ.- Իսկ հիմա ի՞նչ կ՛ընէ Եուրոզ, կամ ձեր հովանաւորած միւս արուեստագէտները ի՞նչ կացութեան մէջ են:
Մ. Ծ.- Բոլորն ալ, զինուած լաւատեսութեամբ, լծուած են անխոնջ աշխատանքի, որոնցմէ նորանոր ու բարձրորակ ստեղծագործութիւններ կ՛ակնկալուին…
ԹՂԹԱԿԻՑ
(Շար. 2 եւ վերջ)
