ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ
Այստեղ բաղդատելու եզրեր չեմ ուզեր դնել, ոչ ալ յաւակնութիւնը ունիմ պարագաները յար ու նման սեպելու, այլ կ՛ուզեմ պատմել, թէ ի՛նչ է շրջափակումը իմ փորձառութեան ընդմէջէն:
Սուրիոյ պատերազմի սկիզբէն եւ Հալէպի ամբողջ պատերազմի ընթացքին կ՛ապրէինք Հալէպ քաղաք: Մինչ շատեր քիչ-քիչ կը հեռանային երկրէն, ընտանիքիս անդամները, մէկը կապուած միւսին, խաչմերուկներու վրայ հանդիպելով, կ՛որոշէին մնալ Հալէպ` երբեմն հասկնալի եւ երբեմն ալ ոչ համոզիչ այլեւայլ պատճառներով:
Հալէպի պատերազմը փուլային էր, եւ իւրաքանչիւր փուլ ունէր իր իւրայատկութիւնը, առիթները եւ դժուարութիւնները: Սկիզբը հոս ու հոն պայթումներ էին, յարաբերաբար աւելի մեծ ու ցնցող պայթումներ. նախ` որովհետեւ առաջինն էին եւ երկրորդ` ռումբերով լեցուած ինքնաշարժներով կ՛ըլլային անոնք, սակայն քիչ-քիչ սկսաւ բնոյթը փոխուիլ, որովհետեւ ահաբեկչական խմբաւորումները արեւելքէն ու հիւսիսէն կու գային շրջափակելու քաղաքը, սեղմելու օղակը` յաւելեալ ճնշում բանեցնելու համար: Իրավիճակը հասաւ առճակատման փուլին:
Եւ այսպէս, 2013 թուականին, պատերազմի ամենաթէժ օրերուն, երբ Հալէպն էր իր արուարձաններով երկրին մէջ ամենաշատ տագնապողը, հասաւ այն օրը, որ քաղաքը ամբողջովին շրջափակուեցաւ` մասնաւորաբար հիւսիսէն ու արեւելքէն, եւ այդ տեւեց շուրջ 45 օր:
Քաղաք սնունդ ու մթերք մտնելը արգիլուած էր. Այսպիսով էր, որ ճնշում կը բանեցուէր պետութեան ու զօրքին վրայ: Դեղորայքի տագնապ մը կը զարգանար քաղաքին մէջ:
Ժողովուրդը չգիտնալով, թէ որքան կրնար տեւել շրջափակումը, մէկի փոխարէն երկու ու երեք տուփով կ՛ապահովէր իր դեղերը` ամիսներ կանխաւ: Իսկ կեդրոնը, քաղաքին մէջ, հացին կապոցը երեւակայական գիներու կը հասնէր եւ կ՛անհետանար շուկաներէն: Նպարավաճառներու դարանները կը պարպուէին սննդեղէնէ եւ ամէն տեսակի ուտեստեղէնէ: Ժողովուրդը կ՛ամբարէր` ինչ որ ձեռքը կ՛անցնէր, յատկապէս` ընդեղէնը, որովհետեւ կրնար ճաշ մը ըլլալ առանձին: Դրացիներ իրենց հարեւաններու եւ անձինք իրենց հարազատներու բաժին հաց ու սննդեղէն կը հանէին: Իսկ շուկայի ապրանքը հետզհետէ կը սպառէր: Ի՞նչ պտուղ. կանաչեղէն ու բանջարեղէն իսկ չկար: Ժողովուրդը կը սկսէր ալիւր հաւաքել շուկայէն եւ իր ձեւերով հացեր թխել տուներէն ներս` մէկը փուռին մէջ, իսկ միւսը` փայտէ իր կրակարանին, ուրիշներ ալ իրենց հացը բարեկամներէ կը ստանային տարբեր նահանգներէ` օրեր ետք, այս կամ այն ձեւով, եւ երբ հասնէր, բորբոսած բաժինները կտրելով, կ՛ուտէին տակաւին ուտելի բաժինները:
Մէկ ճամբայ կար, որուն «Մաապար» (արաբերէնով`միջանցք) անունը կը տրուէր: Այդ անցքէն կարելի էր սննդեղէն բերել եւ քաղաք մտցնել: Անցքին միւս կողմը զինեալներու տիրապետութեան տակ էր եւ անցքը մօտ 800 մեթրանոց բաց տափաստան մըն էր` հսկուած դիպուկահարներով: Եղան մարդիկ, որոնք առիթէն օգտուելով` գործի առիթ ստեղծեցին այս մէկէն, եւ սննդեղէնները մէկ կողմէն միւս կողմը բերելով` սկսան սուղ եւ չլսուած գիներով ծախել քաղաքին մէջ, որովհետեւ այդ գործը կ՛ընէին իրենց կեանքին գնով: Պէտք էր վազէին ամբողջ այդ 800 մեթր տարածքը երթուդարձ, որպէսզի թիրախ չդառնային դիպուկահարներու, քանզի հարիւրաւորներ դարձան թիրախ եւ ինկան այդ ճամբուն վրայ: Բայց ամէն մարդ չէր կրնար գնել իր պէտք ունեցածը այդպիսի գիներով…
Այդ ճամբայէն կ՛անցնէր աշակերտը իր դպրոցը երթալու, բանուորը` իր գործին, ուսանողը` իր համալսարանը, եւ յոգնածը` իր տունը, եւ անոնք բոլորը` մի՛շտ դիպուկահարի բլթակին սպառնալիքին տակ:
Քաղաքին մէջ, ինչպէս որ յիշեցի, պատերազմի իւրաքանչիւր շրջանին տեսակ մը առիթ կը ստեղծուէր, եւ տեսակ մը գործի «շուկայ» կը յայտնուէր: Ապակիի շուկայ` երբ ահռելի պայթումներ տեղի կ՛ունենային եւ տունի ու խանութի ապակիներ ջարդուփշուր կ՛ըլլային, կրկնափեղկի շուկայ` երբ նեղ թաղերու մէջ պայթումներու զօրաւոր ճնշումէն խանութներու դռներ կը բացուէին գողերու դիմաց, որոնք քիչ չէին այդ օրերուն: Իսկ հիմա, որ քաղաքը շրջափակուած է, եւ ամէն դարան ու սառնարան պարապ է, սննդեղէնի շուկայ մը յայտնուեցաւ:
Կանուխ առաւօտեան սուզուքիներու հաւաքատեղին լեցուած կ՛ըլլար բազմութեամբ, եւ ամբողջ ամբոխը տասնեակներով կը լեցուէր այդ սուզուքիներուն մէջ` երթալու իրենց «Անկարելի առաքելութեան», անցնելու միջանցքին միւս կողմը, ապրանքներ գնելու, գալու եւ քաղաքին ընչազուրկ կողմը ծախելու:
Շաբաթներ այս իրավիճակը ապրելէ ետք, օր մըն ալ քաղաքին մէջտեղը` բեռնատար մը կը հասնի, լուրը արդէն տարածուած էր ժամեր առաջ ու ժողովուրդը անհամբեր կը սպասէր այդ բեռնատարը, որ շուտով պիտի գար: Եւ երբ հասաւ, բոլորը հաւաքուեցան բեռնատարին շուրջբոլորը ու գոռում-գոչումով սկսան իրենց բաժինը ուզել` զիրար հրմշտկելով ու հայհոյելով:
Եւ ի՞նչ կար բեռնատարին մէջ:
Լոլի՛կ:
Այո՛, լոլիկով բեռցուած էր քամիոնը:
Լոլիկի համար կը կռուէին մարդիկ:
Լոլիկը, որուն քաղաքիդ մէջ ամէն քայլափոխի կրնաս հանդիպիլ, շրջափակումի մէջ այնքա՜ն յարգի կը դառնայ…
Որքան տեւէր այդ շրջափակումը, այնքան մարդկային գոյատեւման բնազդը կը սաստկանար եւ կը շեշտուէր: Քաղաքը կը դառնար անտառ, ու մարդիկ կը դառնային գազան. դժուար էր զանազանել մեղաւորը անմեղէն: Եւ ի՞նչ էր մեղքը ընդհանրապէս այդ պահուն` ենթակայական, պարագայական եւ քանի մը տեսակ կախումներով ծանրաբեռնուած:
Շաբաթներ այս իրավիճակը տիրելէ ետք, սակայն, քիչ-քիչ սկսաւ շրջափակումը մեղմանալ, եւ քաղաքը կրցաւ կրկին շունչ քաշել: Հացի կապոցը այլեւս դիւրութեամբ ճաշի սեղանին կը դրուէր, բանջարեղէնը շատ աւելի հասանելի էր, ուսանողը այլեւս կեանքի գնով չէր, որ համալսարան կ՛երթար:
Շրջափակումը եղաւ, տեւեց, անցաւ, բայց թէ ի՛նչ էր` միայն օղակէն ներս գտնուող ժողովուրդը գիտցաւ…
Օրերուս Արցախը շրջափակումի մէջ է, եւ չենք ուզեր, որ Արցախի մեր ժողովուրդը այս մէկը ապրի եւ այդ օրերուն հասնի: Բա՛ւ է ժողովուրդին զրկանք, դասն առած է ան շատոնց, եւ անոր գինը վճարած են սերունդներ: Մեծ հայրը կռուեցաւ, հայրը մարտնչեցաւ, որդին կամաւոր գրուեցաւ, թոռը թող ապրի: Ա՛լ կեանքը թող ապրի…
Աւելի քան շաբաթ մըն է, որ հարիւր հազարաւոր մարդիկ զրկուած են իրենց սիրելիներէն ու տարրական պէտքերէն եւ…
Միջազգային խիղճը տակաւին վարձու տրուած է քարիւղի հանքերուն:
#SaveArtsakh
#StopAzeriAggression
