ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ
Տարիներ շարունակ տասնեակ զեկոյցներ գրուած են` թրքական իշխանութիւններու կողմէ ամբողջ աշխարհի մէջ թուրք քաղաքացիներու լայնածաւալ առեւանգումներուն մասին` Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի վարչակարգը քննադատելնուն պատճառով:
Աքսորեալ թուրք հետաքննող լրագրող Ապտուլլա Պոզքուրթ բացայայտած է թրքական այս անօրինական գործողութիւնները` տրամադրելով թրքական կառավարութեան աղբիւրներէն ստացած գաղտնի փաստաթուղթերու պատճէններ: Զարմանալի չէ, որ Թուրքիա զայն ձերբակալելու հրաման տուած է: Ան Շուէտի մէջ կը հրատարակէ «Նորտիք մոնիթըր»-ը:
Պոզքուրթ 3 նոյեմբեր 2022-ին յօդուած մը գրած է «Նորտիք մոնիթըր»-ին մէջ` «Թուրք դիւանագէտներու լրտեսութիւնը 2022-ին շարունակուած է նոր թիրախներով` Նորվեկիոյ, Հոլանտայի եւ Յունաստանի մէջ» վերնագիրով:
Պոզքուրթ հրապարակած է թրքական գաղտնի փաստաթուղթ մը, որ պատրաստած է Անվտանգութեան գլխաւոր տնօրէնութիւնը, 7 յունիս 2022-ին: Ան բացայայտած է, որ արտասահման գտնուող դեսպանատուներու եւ հիւպատոսութիւններու մէջ աշխատող թուրք դիւանագէտներ կը շարունակեն «քննադատներու եւ հակառակորդներու մասին տեղեկութիւններ հաւաքելու անօրինական գործունէութիւնը Եւրոպայի մէջ»:
Պոզքուրթ յայտնած է, որ «երկու թուրք դիւանագէտներ` այդ օրերու մամուլի կցորդ Հաճի Մեհմետ Խանի եւ Հաքան Քամիլ Երկէ` Պեռնի մէջ այդ օրերու թրքական դեսպանատան երկրորդ քարտուղարը, 2016-ին թմրանիւթերու կիրարկմամբ առեւանգած են Զուիցերիոյ թուրք գործարարը: Յունիս 2018-ին Զուիցերիոյ գլխաւոր դատախազութիւնը երկու թուրք դիւանագէտներու ձերբակալութեան հրահանգ տուած է»:
Բացի իրենց հակառակորդները բռնելու եւ տուն բերելու փորձերէն` Թուրքիոյ կառավարութիւնը երկրին ներսը կը բանտարկէ անոնց հարազատները եւ կը բռնագրաւէ անոնց ունեցուածքը:
4 նոյեմբեր 2022-ին «Նորտիք Մոնիթըր»-ի մէջ հրապարակուած երկրորդ` «Թրքական հետախուզութիւնը Շուէտի մէջ կը շարունակէ լրտեսել լրագրողները» վերնագրով յօդուածին մէջ, Պոզքուրթ կ՛ըսէ, որ Շուէտի մէջ «Նորտիք Մոնիթըր»-ի խմբագիր Լեւենթ Քենեզի «հետապնդած է Թուրքիոյ հետախուզական ծառայութիւնը` անոր անձնական տեղեկութիւնը հրապարակելով թրքական լրատուական միջոցներուն մէջ: Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի ընտանիքին կողմէ տպագրուող «Սապահ» թերթը անցեալ երեքշաբթի հրապարակած է Քենեզի լուսանկարները` Սթոքհոլմի իր բնակարանին դիմաց, ուր ան կ՛ապրի ընտանիքին հետ, հրապարակած է անոր հասցէն ու առօրեային կապուած մանրամասնութիւններ»` վտանգի ենթարկելով անոնց կեանքը: Հասկնալի է, որ ներքին քննադատները լռեցնելէ ետք, Էրտողան հիմա ալ կը փորձէ արտասահմանի մէջ իր քննադատները լռեցնել:
Երրորդ յօդուածը, որ վերնագրուած էր` «Թուրք դիւանագէտները շահագործած են Միացեալ Նահանգներու ներքին ապահովութեան կայքը` Միացեալ Նահանգներու այլախոհներուն հետեւելու համար», «Նորտիք Մոնիթըր»-ի մէջ հրապարակած է Պոզքուրթ, 2 նոյեմբեր 2022-ին:
Պոզքուրթ բացայայտած է թրքական գաղտնի փաստաթուղթ մը, որով ցոյց կու տայ, որ թրքական հետախուզական գործակալութիւնը օգտագործած է Միացեալ Նահանգներու մաքսային եւ սահմաններու պաշտպանութեան կայքը` Միացեալ Նահանգներու մէջ հետեւելու համար թուրք բժիշկին, որ կը քննադատէ թրքական կառավարութիւնը: Միացեալ Նահանգներու կառավարութեան կայքէջին վրայ մարդոց անձնական տուեալներու շտեմարան մուտք գործելը յանցագործութիւն է:
Պոզքուրթ յայտնած է, որ միայն 2016-2017 թուականներուն թրքական դեսպանատուներն ու հիւպատոսութիւնները ներկայացուցած են արտերկիր ապրող Թուրքիոյ 4386 քննադատներու տուեալները: 2021 թուականին Թուրքիոյ արտաքին գործերու նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլու յայտարարած է, որ դեսպանատուներու եւ հիւպատոսութիւններու մէջ նշանակուած թուրք դիւանագէտներուն կառավարութիւնը պաշտօնապէս յանձնարարած է գաղտնի լրտեսական գործողութիւններ իրականացնել օտարերկրեայ տարածքի մէջ: Աւելի՛ն. էրտողանամէտ թրքական ցանցերն ու կազմակերպութիւնները արտերկրի մէջ հանդէս եկած են որպէս թրքական վարչակարգի «երկար ձեռքը»:
2019-ին Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը դատապարտեց թրքական իշխանութեան աշխատակից Քամիլ Էքիմ Ալփթեքինը` Միացեալ Նահանգներու մէջ Էրտողանի հակառակորդները հսկելուն համար: Ալփթեքին կը շարունակէ մնալ փախուստի մէջ եւ ներկայիս կը պահուըտի Թուրքիոյ մէջ, մինչդեռ անոր համախոհ Պիճան Ռաֆիէքեան, որ 2019-ին դատապարտուած է Ամերիկայի մէջ թրքական կառավարութեան իբր գաղտնի գործակալ գործունէութիւն ունենալուն համար` առանց բացայայտելու իր յարաբերութիւնները ամերիկեան կառավարութեան, ըստ Պոզքուրթի:
Մեթիու Ամլոթ 12 յուլիս 2020-ին «Արապիա»-ի մէջ հրապարակեց յօդուած մը` «Թուրքիան գաղտնի համաձայնագիրներ ստորագրած է երկիրներու հետ` այլախոհները արտասահմանէն առեւանգելու համար» վերնագրով: ՄԱԿ-ի չորս զեկուցողներու կողմէ գրուած միացեալ նամակին համաձայն, «Թուրքիա գաղտնի համաձայնագիրներ ստորագրած է բազմաթիւ երկիրներու (Ազրպէյճան, Ալպանիա, Քամպոտիա եւ Կապոն) հետ` ենթադրեալ պետական այլախոհներուն` երկրին տարածքէն դուրս առեւանգումները իրականացնելու նպատակով® Թուրքիա նաեւ թիրախաւորած է (իր) քաղաքացիները Աֆղանիստանի, Քոսովոյի, Ղազախստանի, Լիբանանի եւ Փաքիստանի մէջ, գրուած է նամակին մէջ»:
ՄԱԿ-ի նամակին մէջ արձանագրուած է, որ` «Թուրքիոյ կառավարութիւնը, այլ պետութիւններու հետ համաձայն, ամբողջ աշխարհէն ստիպողաբար Թուրքիա տեղափոխած է 100 թուրք քաղաքացիներ, որոնցմէ 40-ը ենթարկուած են բռնի անհետացման, հիմնականին մէջ առեւանգուած են փողոցներէ կամ իրենց տուներէն եւ բազմաթիւ դէպքերու պարագային` իրենց զաւակներուն հետ միասին»:
Ալիս Թէյլըր «Էքզիթ Նիուզ»-ի մէջ գրած է, որ` «Նոյեմբեր 2018-ին Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարը տեղեկացուցած է խորհրդարանը, որ արտայանձնման 452 խնդրանք ղրկուած է ընդհանուր թիւով 83 երկիրներու»:
Եասիր Կէօքչէ գրած է յօդուած մը, որ հրապարակուած է 25 նոյեմբեր 2018-ին, Հարվըրտ համալսարանի «Քենըրի Սքուլ Ռիվիու»-ին մէջ` «Թուրքիոյ արտաքին առեւանգումները կը հակասեն միջազգային օրէնքին» վերնագիրով: Այս ապօրինի առեւանգումները պէտք է ներկայացուին ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին եւ Արդարադատութեան միջազգային դատարանին, առաջարկած է Կէօքչէ:
2020-ին Եոհան Հէյմընզ Մարդկային իրաւունքներու միջազգային դիտորդական կազմակերպութեան հետ միասին հրապարակած է 128 էջնոց զեկոյց մը, որ մասամբ հիմնուած է Անգարայի իրաւաբաններու ընկերակցութեան զեկոյցին վրայ, որ իր կարգին կը փաստէ Թուրքիոյ քաղաքացիներու արտաքսման կամ առեւանգման յստակ դէպքերը` 17 երկիրներէ. Մոլտովա, Ազրպէյճան, Կապոն, Սուտան, Քոսովօ, Միանմար, Սէուտական Արաբիա, Պուլկարիա, Պահրէյն, Ինտոնեզիա, Ղազախստան, Փաքիստան, Ուքրանիա, Լիբանան, Մալեզիա, Զուիցերիա եւ Մոնկոլիա:
Վերջապէս, OpenDemocracy.net-ը 16 յունիս 2021ին հրապարակեց Սերտար Սանի յօդուածը, որ վերնագրուած էր` «Արտասահմանի մէջ թուրք լրտեսները կ՛առեւանգեն Էրտողանի քաղաքական հակառակորդները»:
Սերտար Սան իրաւացիօրէն նշած է, որ` «Քաջալերուելով ՕԹԱՆ-ի եւ Եւրոպական միութեան արձագանգի բացակայութենէն` նախագահ Էրտողանի վարչակարգը կ՛առեւանգէ այլախոհները», որպէսզի լռեցնէ քաղաքական այլախոհութիւնը: Մեղաւորը Արեւմտեան կառավարութիւններն են, որոնք աչք կը փակեն զիրար յաջորդող թրքական իշխանութիւններու անօրինական վարքագիծին վրայ` տասնամեակներէ ի վեր խրախուսելով զանոնք, որ շարունակեն խախտել ներքին եւ միջազգային օրէնքները:
