«Էրտողանի Վարչակարգը»` Անողոք Ամբաստանագիր Մը

ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ, Ֆրանսահայ կազմակերպութիւններու համակարգող խորհուրդի համանախագահ Մուրատ Փափազեանի հարցազրոյցը «Ֆրանս Արմենի»-ին:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ինչո՞ւ ցանկացաք գիրք մը գրել Էրտողանի եւ ընդհանրապէս Թուրքիոյ վերաբերեալ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Թուրքիան անմիջականօրէն չի գտնուիր ֆրանսացիները յուզող հիմնական հարցերու շարքին: Այդուհանդերձ, ֆրանսացիները, ինչպէս նաեւ` բոլոր եւրոպացիները, մեծապէս թիրախ կը հանդիսանան Էրտողանի սահմանած կայսերապաշտական ռազմավարութեան: Էրտողանը զօրաւոր ղեկավար մըն է, ան կարող է, ան իր իշխանութիւնը կառուցած է իր երկրին մէջ եւ իր երկրին համար` նպատակ ունենալով ստեղծել անշրջանցելի Թուրքիա մը ոչ միայն տարածաշրջանին, այլ նաեւ ամբողջ աշխարհին մէջ եւ այդ նպատակով թուրքական սփիւռքը օգտագործած է արեւմտեան շրջանակներուն մէջ ներթափանցելու իր ռազմավարութիւնը գործնականացնելու համար: Ես կը մատնանշեմ այդ, կը պատմեմ այդ մասին եւ կը դատապարտեմ զայն: Ֆրանսան առաջնահերթութիւն է Էրտողանի համար, եւ ես ցանկութիւն ունեցայ այս գիրքին միջոցով, որ լոյս տեսած է Ֆրանսայի ամէնէն մեծ հրատարակչատուներէն մէկուն` Robert Laffont-ի միջոցով, ապացուցել, որ Էրտողանը սպառնալիք մըն է Ֆրանսայի եւ ֆրանսացիներուն համար:

Հ.- Ձեր գիրքը` «Le régime Erdogan», կազմուած է իբրեւ իսկական ամբաստանագիր մը` ուղղուած Էրտողանի Թուրքիոյ, եւ որուն դատախազն էք դուք: Արդեօք ժամանակը եկա՞ծ է արդէն, որպէսզի հանրային կարծիքը դատէ անոր գործունէութիւնը:

Պ.- Այո՛, ժամանակն է արթննալու: Ժամանակն է հասկնալու, թէ Էրտողան, որ քսան տարիէ ի վեր իշխանութեան վրայ է, բաւարար ժամանակ ունեցած է հասունցնելու եւ հաստատելու իր ռազմավարութիւնը: Այս գիրքին միջոցով ես կ՛ուզեմ ահազանգ հնչեցնել ոչ միայն հանրային կարծիքի, այլ նաեւ գաղափարի բոլոր առաջնորդներու, քաղաքական որոշում կայացնողներու, խորհրդարանականներու, կառավարութեան անդամներու ու նաեւ, անշուշտ, հանրապետութեան նախագահին ուղղութեամբ: Միաժամանակ կը ցանկամ հաղորդակցիլ լրատուամիջոցներուն հետ` խորացնելու համար Էրտողանի վարչակարգի առնչութեամբ ունեցած անոնց ընկալումը: Ժամանակն է «Էրտողան պարագան» սեղանի վրայ դնել:

Հ.- Իւրաքանչիւր գլուխ կը պարունակէ տասնեակ մը իրողութիւններ, թիւեր, մեղադրանքի տուեալներ` ընդդէմ Թուրքիոյ: Պէ՞տք էր ուրեմն, այսպիսով, բազմաթիւ տեղեկութիւններով ապացուցել այս վարչակարգին վտանգաւոր էութիւնը:

Պ.- Այս վարչակարգը սպառնալիք մըն է թուրքերու համար: Իր բռնապետական վարքագիծով, որ կը մանրամասնեմ գիրքիս մէջ, Էրտողան իր ժողովուրդը ծունկի բերած է իր առջեւ: Յուլիս 2016-ի «պետական հարուած»-ի պատրուակը օգնեց Էրտողանին, որպէսզի զտէ երկիրը իր ընդդիմութեան մեծ մասէն:

Այս վարչակարգը սպառնալիք մըն է փոքրամասնութիւններու համար: Ցոյց կու տամ, թէ անոնք ի՛նչ վերաբերմունքի կ՛արժանանան թուրք կառավարութեան կողմէ:

Այս վարչակարգը սպառնալիք մըն է նաեւ արտասահմանին համար: Էրտողան ստեղծած է կայսերապաշտական վարչակարգ մը: Ան կ՛ուզէ վերականգնել Թուրքիոյ երբեմնի մեծութիւնը աշխարհին մէջ եւ վերադառնալ Օսմանեան կայսրութեան զօրութեան` ֆիզիքապէս գրաւելով աշխարհի որոշ մասերը եւ յատկապէս տնտեսապէս տիրապետելով այլ մասերու: Ան հիմնած է իր ազդեցութեան գօտին` կազմակերպելով իր սփիւռքը, անոր տուած է ուժ եւ կարելիութիւններ, ֆինանսապէս ապահովելով անոր ղեկավարներու կեանքը եւ ճշդած` հանրային դաշտը գրաւելու ռազմավարութիւն: Ներթափանցումի ռազմավարութիւն մը` բոլոր օգտաւէտ միջավայրերէն ներս:

Հ.- Դուք յաճախ կ՛անդրադառնաք Էրտողանի հանդէպ Ֆրանսայի սիրայօժար կեցուածքին: Ֆրանսան ինչպէ՞ս պէտք էր վերաբերէր Թուրքիոյ` վերջին աւելի քան 40 տարիներու ընթացքին:

Պ.- Շա՛տ աւելի խստութեամբ: Թուրքիա կը հասկնայ միմիայն ուժի լեզուն: Եւ դժբախտաբար արեւմտեան ղեկավարները տկար են, իսկ Էրտողանը` ուժեղ: Ուրեմն Թուրքիան է, որ ինքզինք կը պարտադրէ` հակադարձ ուժի յարաբերակցութեամբ: Թուրքիոյ հետ յարաբերութեան մէջ ամէն ինչ սեղանի վրայ պէտք է դնել: Եւրոպացիները բաւականաչափ յստակ չեն եղած Հայոց ցեղասպանութեան, փոքրամասնութիւններու ընդհանրապէս եւ քիւրտերու` մասնաւորապէս, Կիպրոսի եւ Յունաստանի, մարդու իրաւունքներու, կիներու իրաւունքներու հարցերուն առնչութեամբ: Կը մեկնին այն սկզբունքէն, որ պէտք չէ բախիլ Թուրքիոյ հետ: Այս դատողութիւնը, որ կը պատկանի դիւանագէտներուն, թրքական հոգեբանութիւնը չճանչնալու պատճառով է: Թուրքիան տկար է ուժեղներու դիմաց, եւ ուժեղ` տկարներու դիմաց: Եթէ տկարութեան նուազագոյն նշոյլ տեսնէ, կը տարածէ իր ուժը: Այս է, որ պատահած է:

Հ.- Նախաբանին մէջ կը յիշեցնէք, որ Թուրքիա չի վարանիր սպաննել Ֆրանսայի հողին վրայ եւ կը սպառնայ բոլոր անոնց, որոնք կ՛ընդդիմանան իրեն: Ձեր կարծիքով, որ ապրած էք եւ կամ տակաւին կ՛ապրիք այդ սպառնալիքը, ինչպէ՞ս կը գործադրուի այն:

Պ.- Չափազանց լուրջ հարց մըն է: Գիտեմ, որ Ֆրանսայի ապահովական սպասարկութիւնները շատ մօտէն կը հսկեն թուրքական շրջանակները ընդհանրապէս, եւ մասնաւորապէս` բիրտ ուժ գործադրող կազմակերպութիւնները: Թրքական գաղտնի սպասարկութիւնները, MIT-ը, որ շատ յստակօրէն մեղադրուեցաւ յունուար 2013-ին երեք մարտնչող քրտուհիներու սպանութեան համար, գիտէ, որ իր գործողութիւններն ու շարժումները կը հսկուին: Արդեօ՞ք այս հսկումը բաւարար է Ֆրանսայի մէջ նոր սպանութիւնները կանխելու համար:

Ճիշդ է, որ ես բազմաթիւ անգամներ թրքական այս սպառնալիքի թիրախը եղած եմ: Գործիս վայրէն գողցուած է համակարգիչս, եւ միեւնոյն ատեն ինքնաշարժս գողցուած է բնակարանիս մօտակայքէն եւ վերագտնուած` երկու շաբաթ ետք: Կանոնաւոր կերպով անձինք յայտնուած են բնակարանիս մօտ, որոնք յատուկ ճիգ կը բանեցնեն նկատուելու, ինծի հասկցնելու, որ հոս են: Նոյնիսկ Թուրքիոյ դեսպանատան ինքնաշարժներ յայտնուած են իմ բնակարանիս մօտակայքը: Կ՛ուզեն ճնշել, վախցնել: Պատգամը հետեւեալն է. «Մենք գիտենք` ուր կը բնակիս, ուր կ՛աշխատիս, քեզի հետեւելու միջոցները ունինք եւ կրնանք աւելի հեռուն երթալ»: Վտանգ մըն է, որ պէտք է ընդունիլ, երբ հանրային անձնաւորութիւն էք: Ես ընդունած եմ այդ վտանգը. այդ մեր պայքարն է: Արդեօք կը վախնա՞մ: Այո եւ ոչ: Գիտեմ, որ վտանգը իրապէս առկայ է: Էրտողան սպառնալիք մըն է իր ընդդիմադիրներուն համար: Ան այնքան ինքզինք զօրաւոր կը զգայ, որ պատրաստ է ամէն տեսակի խենթութեան: Ֆրանսան կրնա՞յ մեզ պաշտպանել: Հարցումը ուղղուած է:

Հ.- Դուք նաեւ կ՛ընդգծէք, որ բացի քիւրտերէն, կիպրացիներէն կամ հայերէն` Էրտողան սպառնալիք է նոյնինքն թուրքերուն համար: Ո՞րն է Էրտողանի երազած ընկերութիւնը: Էրտողանը միանձնեա՞յ ուժ մըն է, թէ՞ կը ներկայացնէ համակարգ մը, որ միշտ առկայ եղած է Թուրքիոյ մէջ:

Պ.- Էրտողանը բռնապետ մըն է: Ան կ՛երազէ իրեն հլու հպատակ ընկերութեան մը մասին: 2023-ին Թուրքիա պիտի տօնէ իր 100-ամեակը: Էրտողան կ՛երազէ վերընտրուիլ երկրի ղեկին, դառնալ 21-րդ դարու Աթաթիւրքը: Ղեկավարին անհատականութիւնը հիմնական նշանակութիւն ունի: Էրտողան զօրաւոր մարդ մըն է եւ կ՛ուզէ իր դիմագիծը ունեցող Թուրքիա մը: Թուրքիան կրնա՞յ փոխուիլ: Այո՛, ի հարկէ, եւ պէտք է, որ փոխուի: Այդ փոփոխութիւնը պիտի կատարուի շատ երկար գործընթացով մը: Ամէն ինչ պէտք է կատարուի, որպէսզի Էրտողան պարտուի 2023-ի ընտրութիւններուն, եւ որպէսզի նոր ղեկավարը սկսի իր երկար երթը դէպի ժողովրդավարութիւն: Նպատակը մեծ է, եւ ան պէտք է առաջնահերթութիւն ըլլայ ժողովրդավար երկիրներու եւ նոյնինքն թուրք ժողովուրդին համար: Պէտք է ընդդիմութեան եւ մարդու իրաւունքներու կազմակերպութիւններուն միջոցներ տալ, որպէսզի կարենան մղել 2023-ի պայքարը եւ յաղթեն:

Այդ պարագային Էրտողան այլեւս պաշտպանուած չ՛ըլլար իր անձեռնմխելիութեան շնորհիւ: Իմ գիրքս եւ գոյութիւն ունեցող բոլոր փաստաթուղթերը պէտք է հիմք ծառայեն Էրտողանը միջազգային դատարանի առջեւ քաշելու, պատերազմական ոճրագործութեան, մարդկութեան, քիւրտերու եւ 44-օրեայ պատերազմի ժամանակ հայերու նկատմամբ կատարուած ոճրագործութեան մեղադրանքով: Այս է այն պայքարը, որ մենք պէտք է մղենք:

Հ.- Նման ամբաստանագիրէ մը ետք ինչպէ՞ս կ՛ընկալէք Հայաստանի եւ Էրտողանի Թուրքիոյ միջեւ յարաբերութիւններու բնականոնացման փորձը:

Պ.- Փաշինեանի Հայաստանը եւ Էրտողանի Թուրքիան կը պատրաստեն ընդհանուր համաձայնագիր մը, որ պիտի ամրագրէ թուրքական աշխարհի տիրապետութիւնը Հայաստանի վրայ, որովհետեւ Թուրքիան բնականոնացում չ՛ուզեր: Թուրքիան կ՛ուզէ տիրապետել Հայաստանին: Արդէն իսկ խմբագրուած «բնականոնացման» համաձայնագրով մը Անգարա կ՛ուզէ երեք պայման պարտադրել Հայաստանին?

– Թուրքիոյ ներկայ սահմաններու ճանաչում, այսինքն փաստօրէն` հրաժարում հողային պահանջներէն:
– Ազրպէյճանի ճանաչում, որուն սահմաններէն ներս պիտի գտնուի Արցախը:
– Հրաժարում Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման պայքարէն:

Այս նախագիծին դէմ է, որ պէտք է պայքարիլ, եւ որուն դէմ ալ մենք կը պայքարինք մեր բոլոր ուժերով:

Հ.- Ձեր կարծիքով, արդեօք Հայաստանը հարկադրուա՞ծ, անգիտակի՞ց, թէ՞ յօժարակամ է այս պայմաններու մէջ յարաբերութիւններու բնականոնացումը ընդունելու:

Պ.- Փաշինեանի վարչակարգին պատմութիւնը մեզի չի պատկանիր: Անոր ճանապարհային քարտէսը շատ յստակ է:

Ան չ՛ուզեր Հայաստան-սփիւռք միասնականութիւն, այլ կ՛ուզէ իրեն ենթակայ սփիւռք մը: Այդ կ՛ապացուցէ Սփիւռքի յանձնակատար Զարեհ Սինանեանի գործունէութիւնը ամէն օր:

Ան չ՛ուզեր, որ Արցախը ըլլայ հայկական: Անցնող ապրիլ ամսուն յստակօրէն յայտարարած է Հայաստանի Ազգային ժողովին մէջ, որ Արցախը պիտի յանձնուէր Ազրպէյճանին: Ան Թուրքիոյ կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչում չ՛ուզեր, եւ ոչ առաւել եւս` հատուցումներ:

Փաշինեանը այս բոլորէն ոչ մէկը կ՛ուզէ: Ան շատ գիտակից է, շատ յօժարակամ, եւ երբեք հարկադրուած ըլլալու նշան ցոյց չէ տուած: Մենք շատ մօտէն կը հետեւինք վարչակարգի զարգացումներուն, եւ ես համոզուած եմ, որ սփիւռքը կրնայ կացութիւն ստեղծել եւ կրնայ արգիլել, որպէսզի յոռեգոյնը չպատահի: Չըրչիլը կ՛ըսէր՝ «Անպատուութեան գինով խաղաղութիւն ուզելով` հիմա ունինք պատերազմ եւ անպատուութիւն»:

Մենք կ՛ուզենք խաղաղութիւն եւ պատիւ: Մենք արժանապատիւ խաղաղութիւն կ՛ուզենք: Մենք դէմ ենք Էրտողանի ու Ալիեւի կողմէ ստեղծուած եւ Փաշինեանի կողմէ ի վնաս հայ ժողովուրդի շահերուն վաւերացուած խաղաղութեան:

Արթննա՛նք: Իրավիճակը լուրջ է:

Հ.- Փոխենք հարցումին ուղղութիւնը. ի՞նչ հիմքի վրայ կրնանք պատկերացնել խաղաղութիւնը տարածաշրջանին մէջ: Թուրքիա կրնա՞յ ժողովրդավար դառնալ առանց արտաքին ճնշումի:

Պ.- Խաղաղութեան գործընթացը պէտք է հաստատուի շինիչ հարեւաններու հետ: Թուրքիան եւ Ազրպէյճանը բռնապետական, ցեղապաշտական եւ կայսերապաշտական վարչակարգեր են, որոնք քէն կը սերմանեն հայերու, ժողովրդավարական արժէքներու եւ ազատութեան դէմ: Թուրքիան պարտաւոր է իր ժողովուրդին համար, բայց նաեւ` իր գործընկերներուն համար, կողմնորոշուիլ դէպի առաւել հանդուրժողականութիւն եւ ժողովրդավարութիւն: Արտաքին ճնշումը պէտք է անկասկած. մարդու իրաւունքներու կազմակերպութիւններու, ինչպէս նաեւ Թուրքիոյ գործընկեր պետութիւններու ղեկավարներուն կողմէ, որոնք պէտք է յարգանք պարտադրեն Էրտողանին: Յարգանք պարտադրել, ձայն բարձրացնել, գլուխ դնել Էրտողանի հետ` նախապայմաններ են, որպէսզի ժողովրդավար կառոյցները կարենան պարտադրել իրենց կամքը: Բայց ամէնէն առաջ պէտք է, որ Էրտողան պարտուի 2023-ի ընտրութիւններուն:

Հ.- Արդեօ՞ք Հայաստանի Հանրապետութեան տարածք ձեր մուտքը արգիլելը եւ ձեզի անբաղձալի անձ յայտարարելը Թուրքիոյ հաճոյանալու փորձ մըն էր Հայաստանի իշխանութիւններուն կողմէ:

Պ.- Շատ հաւանաբար: Հայաստանի Հանրապետութեան տարածք իմ մուտքը արգիլելէն քանի մը օր առաջ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլուն յայտարարած էր, որ սփիւռքը հիմնական խոչընդոտ է հայ-թուրքական յարաբերութիւններու «բնականոնացման» ճամբուն վրայ: Մեր գործունէութիւնը եւ մեր ընդդիմութիւնը այս գործընթացին նկատմամբ, 2009-էն ի վեր, յայտնի է բոլորին: Ես այս պայքարի առաջին գիծին վրայ եղած եմ: Մենք խոչընդոտ ենք: Ուրեմն պէտք էր զիս տկարացնել` Հայաստան իմ մուտքը արգիլելով: Ես արդէն իսկ անբաղձալի անձ էի Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի մէջ, իսկ այսուհետեւ` նաեւ Հայաստանի մէջ:

Սակայն որոշած եմ դատական ընթացակարգ սկսիլ Հայաստանի մէջ, որպէսզի չեղարկուի վարչապետին կամայական այս որոշումը: Գործի հրաւիրած եմ հանրայայտ փաստաբան Սիրանուշ Սահակեանը, որպէսզի վարէ դատական ընթացակարգը, եւ միաժամանակ զիս ներկայացնելու համար լիազօրած եմ ՀՅԴ պատգամաւոր, իրաւաբան եւ տնտեսագէտ Արծուիկ Մինասեանը:

Օրինական բոլոր միջոցները պիտի օգտագործեմ վերականգնելու համար իմ իրաւունքները:

Հայաստանը Նիկոլ Փաշինեանի անձնական սեփականութիւնը չէ: Հայաստանը սիրել` կը նշանակէ ամէն ճիգ ի գործ դնել, որպէսզի ան իրապէս ընթանայ ժողովրդավարութեան ճամբով, յարգելով իւրաքանչիւր անհատի եւ բոլորի իրաւունքներն ու անհատական ազատութիւնները: Այս պահուն, երբ Հայաստանի իշխանութիւնը առաւել խոր արմատներ կը ձգէ, կարեւոր է, որ բոլորս զօրաշարժի ենթարկուինք դադրեցնելու համար բռնապետական այս շեղումը: